Ταξιδια

H Λισαβόνα του Πεσόα, ο Πεσόα της Λισαβόνας

Ταξίδι στην πρωτεύουσα της Πορτογαλίας

Χάρη σε μια ευτυχή συγκυρία, βρέθηκα στη Λισαβόνα και παρακολούθησα μερικές από τις εκδηλώσεις που γίνανε με αφορμή τα 100 χρόνια από την έκδοση του περιοδικού «Orpheu» («Ορφέας», βέβαια, που έβγαλε μόνο 2 τεύχη κι έγινε θρύλος), πρωτεργάτης του οποίου υπήρξε ο Φερνάντο Πεσόα, ο σημαντικότερος πορτογαλόφωνος ποιητής του 20ου αιώνα και, πλέον, παγκόσμια γνωστός. Ωστόσο ο Πεσόα, αν και τρίγλωσσος (πορτογάλικα, αγγλικά, γαλλικά), δεν είναι ακριβώς «Πορτογάλος», μα μάλλον «Λισαβονέζος», αφού στην πόλη αυτή έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ώριμης ζωής του και δεν την εγκατέλειψε μέχρι που πέθανε.

O Πεσόα αποτελεί αυτή τη στιγμή εξαγώγιμο προϊόν της Λισαβόνας το ίδιο ή και περισσότερο απ’ ό,τι, για παράδειγμα, ο Τζόις (και ο τζοϊσικός Μπλουμ) για το Δουβλίνο, ο Παμούκ για την Ισταμπούλ ή οι μεγάλοι Γάλλοι για το Παρίσι (Προυστ, Μπαλζάκ, Βιαν, Κενό κλπ). Δεν είναι μόνο οι κύκλοι της ποίησης και, γενικότερα, της διανόησης που τον αγκαλιάζουν, αλλά και πλήθη απλών Πορτογάλων και –φυσικά– τουριστών, που σπεύδουν να αγοράσουν τη μορφή του σε μαγνητάκια ψυγείου, πλακάκια ή κατασκευές με φελλό (και τα δύο αποτελούν εθνικά προϊόντα της Πορτογαλίας), πόστερ, σελιδοδείκτες, φωτογραφίες κλπ. Ή και συνδυασμένα με τραμ, σαρδέλες, κόκορες ή ακόμα και το Ρονάλντο- άλλα trademarks της χώρας και/ή της πόλης.

Ανάγλυφος Πεσόα, έργο του Μογγόλου καλλιτέχνη Ρουσλάν Μποτίεφ (ζει στη Λισαβόνα)

Το ανάλογο στην Αθήνα θα ήταν να πήγαινε ο τουρίστας ή ο μέσος Αθηναίος και να αγόραζε τη μορφή του Ροΐδη, του Καμπούρογλου, του Χρηστομάνου, του Παπαδιαμάντη, του Μαρή, του Ταχτσή ή άλλου μεγάλου αθηναιογράφου σε μαγαζιά με τσολιάδες, Ακρόπολη, Σωκράτη, περικεφαλαίες κλπ κλπ. Ή στη Σαλόνικα, σε μαγαζιά με Λευκούς Πύργους και Μεγαλέξαντρους, να πουλιόταν φερειπείν ο Ιωάννου, ο Πεντζίκης, ο Πετρόπουλος ή ο Τσίζεκ.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Σε διάφορα μέρη της Λισαβόνας η παρουσία του Πεσόα είναι αισθητή στην καθημερινότητα των σύγχρονων κατοίκων της. Γλυπτά και σταθμοί του μετρό και επιγραφές (στο σπίτι όπου γεννήθηκε, σε καφενεία όπου σύχναζε, σε δρόμους που αναφέρονται στην ποίηση του) τον θυμίζουν συνέχεια, ενώ το σπίτι όπου έζησε σαν ενήλικος, η «Casa Fernando Pesoa», είναι τώρα μουσείο, εκθεσιακός χώρος και τόπος εκδηλώσεων. Το σπίτι αυτό είχε την τιμητική του αυτές τις μέρες, μαζί με την Εθνική Βιβλιοθήκη της πόλης και το ίδρυμα «Γκιουλμπέκιαν» που κυρίως φιλοξένησαν την πεσοϊκή έκρηξη για τα 100 χρόνια του «Ορφέα». Και εννοείται, βέβαια, ότι και οι πεσοϊκές εκδόσεις έδωσαν και πήραν ασταμάτητες, όσο το περίφημο μπαούλο του ποιητή τροφοδοτεί τους ερευνητές (και τη συνθετική φαντασία τους- γιατί τα χειρόγραφα και δακτυλόγραφα είναι πολλά και λυτά, φηλαδή σκόρπια) με νέο υλικό.

Οι φωτογραφίες που έβγαλα δείχνουν, ελπίζω, την άρρηκτη σχέση του μεγάλου Λισαβονέζου με την πόλη του. Αλλά καμιά φωτογραφία δεν αποδίδει τη σχέση αυτή καλύτερα απ΄ ό,τι τα ίδια του γραπτά, απευθείας υπογραμμένα ή ετερωνυμικά. Αναζητήστε τα, ιδίως στη σερά του Gutenberg.

Γλυπτός Πεσόα, με μια επιπλέον γλυπτή καρέκλα, μπροστά σ’ ένα από τα καφέ που σύχναζε, το περίφημο A Brazileiro. Έργο του Lagoa Henriques.

Το ίδιο γλυπτό από άλλη γωνία.

Γλυπτό μπροστά στο σπίτι που γεννήθηκε ο Πεσόα. Το "κεφάλι" γράφει από τη μια "Λισαβόνα" κι από την άλλη "βιβλίο".

Δίγλωσση επιγραφή σε σπίτι όπου έμεινε ο Πεσόα με τη θεία του Αννίκα, μετά το 1905 που γύρισε στη Λισαβόνα.

Η "Θαλασσινή Ωδή" του Άλβαρο ντε Κάμπος (κύριο ετερωνυμικό δημιούργημα του Πεσόα) στο σταθμό του μετρό "Entre Campos". Αριστερά, καλλιτεχνική φιγούρα του ίδιου του Πεσόα.