Καλαμπάκα: Η πόλη του θεού στη σκιά των Μετεώρων

Ο μήνας πριν το Πάσχα είναι ιδανικός για εξορμήσεις αφού η αναπνοή της άνοιξης κάνει ένα κλικ στον εγκέφαλο και πολλά κλικ στη φωτογραφική μου μηχανή. Αποφάσισα λοιπόν την τελευταία μου εξόρμηση προς την ήπειρο να την κάνω χρησιμοποιώντας τον πριν την Εγνατία οδό δρόμο, να θυμηθώ τον Κόζιακα και την Κατάρα και τις εκατοντάδες στροφές σε άδειους πια δρόμους, χωρίς εκείνες τις βαρυφορτωμένες νταλίκες μπροστά που έκαναν καπνιστή τη διαδρομή χωρίς καμία προοπτική νόμιμης προσπέρασης. Κάπως έτσι έκανα στάση στην Καλαμπάκα την πόλη που βιώνει τη σκιά των Μετεώρων, πόλη συνήθως πέρασμα και σπάνια δυστυχώς προορισμό.

Η Καλαμπάκα σε μια διαδρομή

Την αδικεί από τη μια το ότι είναι ενδιάμεση στάση ή ορμητήριο για τον υπέροχο Ασπροπόταμο και τα Χάσια, το Περτούλι και την Ελάτη αλλά από την άλλη δεν είναι λίγο τα δύο περίπου εκατομμύρια κόσμου που την περπατάνε κάθε χρόνο για φαγητό ή ανάσα πολιτισμού καθώς κατεβαίνουν γοητευμένοι από τη μυσταγωγική θέα των βράχων και την εκστατικότητα της υψομετρίας των μοναστηριών, αυτών που κρέμονται σαν πέτρινες φωλιές στις κορυφές τους. Δεν χορταίνεται αυτή η εικόνα!

Αν και δεν τα πάω καλά με τις ονοματολογίες αξίζει να ειπωθεί ότι το Καλαμπάκα είναι παραφορά των δύο τουρκικών λέξεων “Kale-bak” που σημαίνουν «κοίτα το κάστρο». Μια άλλη πιο απλή θεωρία θέλει μία τη τούρκικη λέξη “kalpak”, που σημαίνει «καπέλο», με στρογγυλή απόληξη. Όπως και να έχει σήμερα είναι ένας θύλακας του χρόνου, ένας τόπος αντιθέσεων όπου η καθημερινότητα συνυπάρχει με το υπερβατικό αφού αναπόφευκτα θυμίζει τη διαδρομή ανάμεσα στο γήινο και το θείο. Κι αυτό ξεκινάει πριν από την είσοδο στην πόλη, από τη Θεόπετρα δεξιά που γυρίζει το ρολόι 130.000 χρόνια πίσω, στην Εποχή του Μέσου Παλαιολίθου, όταν η σπηλιά στα βάθη του βράχου κατοικήθηκε για πρώτη φορά. Εδώ υπάρχουν ίχνη της ανθρώπινης εξέλιξης, που δείχνουν τη μετάβαση από τους Νεάντερταλ στους Homo Sapiens. Εδώ έχουν βρεθεί λίθινα και οστέινα εργαλεία από την Παλαιολιθική Εποχή, μαζί με κεραμικά, κοσμήματα από κοχύλια και ένα χρυσό στολίδι —μοναδικό στην ηπειρωτική Ελλάδα— από την Παλαιολιθική, Μεσολιθική και Νεολιθική Περίοδο. Εδώ επίσης έχουν ανακαλυφθεί τα διάσημα πατημασιές που άφησαν δύο από τα παιδιά της Θεόπετρας και ίχνη φωτιάς που παρέμειναν κρυμμένα τόσα χρόνια πριν αποκαλυφθούν από το φτυάρι του αρχαιολόγου.

Η μοναχική περιήγηση στην πόλη μοιάζει σιωπηλή εξομολόγηση, με μετρημένες λέξεις. Ακολουθώ με γρήγορο βηματισμό κάποιους δρομείς που απολαμβάνουν τη διαδρομή του μαραθωνίου με τα πολλά ζιγκ-ζαγκ μέσα και γύρω από την πόλη και ανάμεσα στις βραχώδεις στήλες των Μετεώρων που στέκουν θεατές, κριτές και ανταγωνιστές μάλλον. Δύο ποδηλάτες στέκονται στην άκρη του κενού. Οι μεγάλες σκιές τους και οι πέντε σκιές των θεατών σχεδιάζουν το γκρι των βράχων που κρατάνε όλο το Αγιολόγιο στις πλάτες τους.

Μικρά σπίτια εδώ ψηλά και ασύμμετρες σκεπές με προσωπικά φωτοκύτταρα. Δύσκολο να αντισταθώ στη γαργαλιστική μυρωδιά που δραπετεύει από μια αχνιστή πίτα. Από το χαμηλό παράθυρο παρακολουθώ την κυρία Ελευθερία να απλώνει τα επόμενα φύλλα με μεθοδικές κινήσεις και το επαναλαμβανόμενο χτύπημα του πλάστη στο ξύλινο τραπέζι.

«Σαράντα μέρες Αποκριά, σαράντα πίτες και σαράντα τσουκάλια φασόλια...» λέγανε κάποτε και η σουσαμόπιτα της Σαρακοστής μοιραζόταν την ημέρα του Σταυρού από κοπέλες που χόρευαν στο λόφο «Μάρμαρο»στο Καστράκι.

Από τα πολλά μνημεία της Καλαμπάκας επέλεξα το ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου που στέκει στην κορυφή της πόλης από τον 10ο αιώνα. Πέρασα την παλιά ξύλινη πόρτα του για να βρεθώ μπροστά στο εξαιρετικό μαρμάρινο κιβώτιο της Αγίας Τράπεζας στο Ιερό Βήμα, τον μοναδικό στην πατρίδα μαρμάρινο Άμβωνα που υψώνεται επιβλητικός στο κέντρο του ναού. Αυτόν το ναό τίμησε το 1393 ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος και έφτιαξε το χρυσόβουλο με το οποίο καθοριζόταν τα όρια της Επισκοπής Σταγών.

Πέρασα γρήγορα από τη σχολή ξυλογλυπτικής που αγκαλιάζει τη μακραίωνη παράδοση της λαϊκής, ποιμενικής, αστικής και φυσικά εκκλησιαστικής τέχνης. Τα παιδιά σμιλεύουν με πάθος στο ξύλο και δείχνουν την τέχνη τους σε έπιπλα, σε πέπλα εκκλησιών, σε κασέλες, καθρέφτες και μοντέρνα κομμάτια τέχνης. Ανηφορίζοντας τα μονοπάτια στο Καστράκι, ανάμεσα στα χαμηλά σπίτια με τα λουλούδια και τις κυρίες που ποτίζουν, στάθηκα μπροστά στο πιο μικρό, λευκό σπίτι του χωριού. Τρία σκαλιά, δύο γάτες, σε απόλυτη νιρβάνα και μια χαμηλή πόρτα, που φτάνει στο μικρό δωμάτιο με θέα. Είδα τις εικόνες, που διακοσμούσαν τον χώρο, τους Αγίους με τα απλά βλέμματα που φτάναν βαθιά στην ψυχή μου, κάνοντας τα μάτια, δραπέτες του σήμερα. Είναι τα έντονα χρώματα, κεντίδι με χρυσό και η διακοσμητική διάθεση που κρατούσαν τα παλιά κομμάτια του ξύλου. Στη δεύτερη ανοιχτή πόρτα ο ζωγράφος με το λευκό μπλουζάκι. Δεν γύρισε καν το σώμα του, δεν άκουσε τα βήματά μου χαμένος όπως ήταν στις μορφές των Αγίων, δεμένος στο πλέγμα των εικόνων που σχεδίαζε. Εδώ ήταν οι Άγιοι, οι μόνοι θεατές του χρόνου.

«Φως Ιλαρόν» πίσω από τις καμπυλωτές κορυφές των βουνών, φως που υμνείται στον εσπερινό ύμνο ευχαριστίας στις έξι μοναστηριακές κοινότητες. Αφήνει κατάπληκτο το βλέμμα των θεατών που συσσωρεύονται στους βράχους για μία φωτογραφία. Από τον ίδιο βράχο τα μάτια του Ρώσου περιηγητή Uspenskij το 1859 θαύμαζαν το μαγικό ηλιοβασίλεμα:

«Η θέα από εδώ ήταν συγκλονιστική. Στο βάθος του ορίζοντα, προς τα νότια του βράχου, απλώνεται η θεσσαλική πεδιάδα και διακρίνεται το κάστρο της Τρίκκης στο λόφο. Αριστερά, περιχυμένο από τις ακτίνες του ήλιου, είναι το βλαχολιβαδικό ύψωμα. Στα δεξιά φαίνονται, σαν ζωγραφιά, τα βουνά των Αγράφων, οι κορυφογραμμές της Πίνδου, ο ελικοειδής Πηνειός και οι Σταγοί (Καλαμπάκα), με τις πολλές μουριές και πιο κοντά οι μαύρες πλαγιές των Μετεώρων».

Νυχτώνει. Ανάβουν οι μεγάλοι προβολείς που σπάνε το γκρίζο. Πανσέληνος απόψε· βγες στο μπαλκόνι. Εγώ έμεινα εδώ στο απέναντι ύψωμα να περιμένω τον περίπατό της πάνω από την πόλη που τέτοια ώρα συμμαζεύει όλες της τις ατέλειες και αφήνει μόνο μια κόκκινη φιδένια γραμμή να μου δείχνει τον δρόμο της επιστροφής.