Τρεις μέρες στη Λιβαδειά: Μια πόλη-έκπληξη στη μέση της Ελλάδας

Στη Λιβαδειά τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται: οι επαγγελματίες είναι μαζί και καλλιτέχνες, τα βράχια είναι τρομαχτικά και ταυτόχρονα όμορφα, το ποτάμι, η Έρκυνα, είναι αποστομωτικό αλλά και γοητευτικό. Υπάρχει περιοχή που λέγεται Κρύα και δεν είναι κρύα καθόλου, δηλαδή είναι (τον χειμώνα, λόγω υγρασίας) αλλά είναι και υπέροχη, με ένα πέτρινο θέατρο σκαλισμένο μέσα στον βράχο και θέα ολόκληρο βουνό. Το βουνό πάνω στο οποίο σκαρφαλώνει η Λιβαδειά είναι επιβλητικό, ιστορικό, με ρόλο στην αρχαία και σύγχρονη ιστορία, από τον Τρωικό Πόλεμο, την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821, μέχρι τους Παγκόσμιους Πολέμους και τον Εμφύλιο. Ένας απλός μπακάλης είναι σοφός ιστορικός, ξέρει ποιους ντόπιους εκτελέσανε οι Γερμανοί λίγο πριν τελειώσει ο πόλεμος, με τα ονόματα και τις ηλικίες τους, πως ο Αθανάσιος Διάκος ξεκίνησε από δω το ’21, πως οι γαιοκτήμονες εκμεταλλευόντουσαν τους φτωχούς που ζούσαν στο χωριό Ζαγαρά και παγώνανε από το χιόνι κάθε χειμώνα…

Το χωριό Ζαγαρά, μπάι δε γουέη, είναι η αφορμή για να βρεθούμε στη Λιβαδειά: ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Ζαγαρά» Λιβαδειάς μας κάλεσε σε μια εκδήλωση με τίτλο «Η Γυναίκα-Λάστιχο» (η Ελένη Ψυχούλη κι εγώ μιλήσαμε πάνω στο θέμα) σε μια ξενάγηση και γνωριμία της πόλης. «Ζαγαρά» είναι περιοχή που παλιότερα λεγόταν «Στάλινγκραντ», τόσο επειδή είχε παγωνιά όσο κι επειδή κατοικείτο από κομμουνιστές – «λαϊκούς, φτωχούς ανθρώπους, προλετάριους, εργάτες και αγρότες» όπως μας λέει η πρόεδρος του Συλλόγου Ξένια Σπάτα Γέρου. Ο Σύλλογος ιδρύθηκε (το 1996) για να στηρίξει τις γυναίκες, συνταξιούχους, χήρες, μητέρες, γιαγιάδες και εργαζόμενες, μαζεύοντάς τες σε έναν χώρο στα Ζαγαρά με αφορμές πολλές και διάφορες πολιτιστικές δράσεις αλλά κυρίως για να τις «βγάλει από τα σπίτια», να τις κοινωνικοποιήσει. Ακούμε ιστορίες για γιαγιάδες, πεθερές και μαμάδες που βρήκανε μια στέγη, «μια αγκαλιά» όπως την αποκαλούν αυτήν τη στέγη, κι έναν ή περισσότερους κοινούς στόχους, και μια παρέα που «ανεβαίνει» συνέχεια τόσο σε αριθμούς όσο και σε δραστηριότητες.

Η «συλλογικότητα» είναι μια λέξη που ακούμε συνέχεια στη Λιβαδειά: πηγαίνουμε στην «Κοιν. Σ. Επ. Έρκυνα», Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση «αφιερωμένη στην καταπολέμηση της φτώχειας, της ανεργίας, του κοινωνικού αποκλεισμού, την προώθηση της απασχόλησης, της αλληλεγγύης και της τοπικής ανάπτυξης» με βάση τη συλλογικότητα. Οι έξι γυναίκες που ίδρυσαν την «Έρκυνα» πριν μερικά χρόνια την έχουν εξελίξει – παρέχουν υπηρεσίες σίτισης και κέτερινγκ, ενισχύουν τους τοπικούς παραγωγούς διαθέτοντας στο μαγαζί τους ό,τι παράγει η περιοχή και το κέφι τους, από αμύγδαλα και βότανα μέχρι μαρμελάδες, τραχανάδες και ζυμαρικά.

Αλλά πάλι έχω αρχίσει ανάποδα, παρόλο που διάβασα όλα τα λήμματα «Λιβαδειά» σε εκατό σάιτ, μέχρι και στην κλασσική εγκυκλοπαίδεια. Η Λιβαδειά παρουσιάζει ένα παράξενο φαινόμενο, ίσως μοναδικό στην Ελλάδα: είναι μια μικρή επαρχιακή πόλη μακριά από την πρωτεύουσα, μια λίγο άγνωστη πόλη της οποίας ο πληθυσμός αντί να μειώνεται με τα χρόνια, αυξάνεται. Έχει γύρω στους 30.000 κατοίκους τώρα, ένα σωρό μαγαζιά, ελάχιστες άδειες βιτρίνες, πολλές καφετέριες, μπαρ, ταβέρνες και εστιατόρια, πολλές δουλειές για τον κόσμο της και επιπλέον, ωραία τοπία. Τη διασχίζει το ποτάμι, η Έρκυνα, που πήρε το όνομά της από την νύμφη Έρκυνα – φίλη της Περσεφόνης που έφαγε το κεφάλι της μπαίνοντας σε μια σπηλιά πίσω από την αγαπημένη της χήνα (!). Η Έρκυνα δεν βγήκε ποτέ από τη σπηλιά, ούτε η χήνα για την οποία σκασίλα μας, αλλά ανάβλυσε στο ίδιο σημείο το ποτάμι που πήρε το όνομά της. Ήτανε κόρη του μάντη Τροφωνίου, τα ερείπια του μαντείου του οποίου βρίσκονται στα δέκα βήματα και ο καταπληκτικός γλύπτης Σπύρος Γουργιώτης έχει φτιάξει την προτομή της κόρης σε κάποιο ήρεμο κομμάτι του ποταμού, ο οποίος γλύπτης -δε σας τα 'πα- είναι και φούρναρης με παραδοσιακό φούρνο που ψήνει μόνο με ξύλα, και καλλιτεχνικό εργαστήριο σε μυστικό υπόγειο κάτω από τον φούρνο. Μένουμε με το στόμα ανοιχτό στο εργαστήριό του: τα γλυπτά είναι το ένα καλύτερο από το άλλο, φτιάχνει υφαντά, σκίτσα, πίνακες, κατασκευές υψηλής tέχνης, ενώ παράλληλα το ψωμί του είναι «αχτύπητο»...

Το ποτάμι, όπως όλα τα ποτάμια στις πόλεις της Ελλάδας, δίνει μια άλλη ατμόσφαιρα, μια εσάνς Παρισιού, μια αίσθηση ελευθερίας και διεξόδου-προς-τη-θάλασσα. Τα σπίτια πλάι στο ποτάμι μάς κάνουν να ευχόμαστε να τα άρπαζε κάποιος ως διατηρητέα, να τα συντηρούσε όσα είναι παρατημένα γιατί όλη η μακριά σειρά παραποτάμιων σπιτιών είναι μαγευτική. Με κάμποση υγρασία, σίγουρα, αλλά μαγευτική παρ' όλα αυτά.

Ο ένας φούρναρης είναι γλύπτης λοιπόν, ο άλλος, ο «Γέρος», φτιάχνει καταπληκτικές πίτες και είναι ο τελευταίος στη σειρά της οικογένειάς του, δεν θα αναλάβει άλλος όταν βγει στη σύνταξη. Ο μπακάλης-ιστορικός μάς αφηγείται στο πεζοδρόμιο, κουβαλώντας σακούλες με κουζινόχαρτα, πώς οι βιομήχανοι της πόλης εκποίησαν τις περιουσίες τους και έφυγαν από τη Λιβαδειά άρον-άρον το ’44, μετά από τις δολοφονίες δέκα ντόπιων ανδρών από τους Γερμανούς – για έναν Γερμανό στρατιώτη κρέμασαν δέκα Λιβαδείτες ως αντίποινα. Η ιστορία σέρνεται βαριά πάνω από την πόλη, όλη η ιστορία, η ατελείωτη, όχι η σύντομη βερσιόν. Στην είσοδο της πόλης ο αέρας φυσάει άσπρες τούφες βαμβακιού στο πλάι του δρόμου, πυκνό λευκό βαμβάκι σα μαλλί της γριάς ανάμεσα στα χορτάρια. Παλιά η Λιβαδειά ήτανε κέντρο μεγάλης βαμβακοπαραγωγής, με πολλά εκκοκκιστήρια βάμβακος, από τα οποία έχει μείνει μόνο ένα. Υπάρχουν όμως εργοστάσια μεταλλικών κατασκευών, οικοδομικών υλικών, βιοτεχνίες γαλακτοκομικών/σπέσιαλ τυριών, όπως και βιοτεχνίες υφαντών και ειδών λαϊκής τέχνης. Υπάρχει ένα γραφικό κάστρο που έχτισαν πρώτοι οι Καταλανοί κατακτητές τον 14ο αιώνα – λέμε «πρώτοι» γιατί μετά έχτισαν από πάνω του οι πάντες, με τελευταίους τους Τούρκους που έστησαν εδώ τσαρδί. Κι αν κάποτε η Λιβαδειά ήτανε εμπορικός κόμβος με μεγάλη αγορά, δεν απέχει πολύ από αυτό το «κάποτε»: τα μαγαζιά της δουλεύουν, ο κόσμος μασουλάει σνακς στον δρόμο, τα περίφημα σουβλάκια/κοψίδια Λιβαδειάς εξακολουθούν να είναι περίφημα. Η αίσθηση ευημερίας αλλά και συλλογικότητας, αγάπης για την ιδιαίτερη πατρίδα χωρίς εθνικιστικό χαρακτήρα, η περηφάνεια για τον τόπο και τα προϊόντα του ξεχειλάει από όποιον συναντάμε.

Στο Μουσείο Παλαιών Επαγγελμάτων βλέπουμε φωτογραφίες από -τι άλλο;- παλιούς επαγγελματίες της περιοχής, με αντικείμενα που έφεραν τα παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα από μαγαζιά και δρόμους των παππούδων τους. Ραπτομηχανές, ψαλίδια, φωτογραφικές μηχανές, γραφομηχανές, ένα ολόκληρο φαρμακείο άλλης εποχής με τα καφετιά μπουκαλάκια του γεμάτα ακόμα με φάρμακα, με καλλιγραφικές ετικέτες των περιεχομένων τους. Βλέπω φωτογραφία του παγοπώλη με το τρίκυκλο και της μαϊμούς που κάνει πώς βάζει κραγιόν η Βουγιουκλάκη, μπροστά στο ντέφι του (Ρομά) αφεντικού της. Ουάου. 

Η Λιβαδειά αγαπάει το παρελθόν της αλλά δεν είναι κολλημένη, πάει μπροστά, η «Ζαγαρά» οργανώνει εκδρομές, ομιλίες, παραστάσεις, εδώ στήθηκε ήδη ένα φεστιβάλ κινηματογράφου - είναι μια ζωηρή πόλη που αγαπάει το ποτάμι της, τα ιδιαίτερα, λίγο αγριωπά τοπία, την παράδοση, τις ιστορίες της… και μαζί το μέλλον της. Οι συζητήσεις για το τι περισσότερο μπορεί να γίνει στην πόλη είναι ατελείωτες και γεμάτες ενθουσιασμό.

Πηγαίνουμε για καφέ στον φιλικό Simon και για ποτό στο μπαρ Πάνθεον με την ωραία θέα. Μένουμε στο ανακαινισμένο, πολύ περιποιημένο ξενοδοχείο Levadia, του οποίου ο ιδιοκτήτης έχει μανία με τον μοντελισμό κι έχει γεμίσει τις προθήκες με μίνι τανκς, ερπύστριες, κανόνια, φορτηγά, σπορ αμάξια και έναν εκσκαφέα, όλα μια σταλιά, κολλημένα κομματάκι-κομματάκι με τόση φροντίδα που σε ξαφνιάζουν. Όπως σε ξαφνιάζει και η πόλη – σε αυτήν την, ας πούμε, μεταφορά ήθελα να καταλήξω: πως τα πολλά και διαφορετικά κομμάτια της Λιβαδειάς δένουν μεταξύ τους με φροντίδα, σίγουρα και με αγάπη, την οποία αγάπη καταθέτουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους οι κάτοικοί της…

 «Πολιτιστικός Σύλλογος Ζαγαρά Λιβαδειάς», Αγίου Νικολάου 4
«Μουσείο Παλαιών Επαγγελμάτων», Εμπορικός Σύλλογος Λιβαδειάς, τηλ 22610 24218.
«’Ερκυνα» Κατάστημα Πώλησης Παραδοσιακών Προιόντων, Δελφών 53, τηλ 2261 087035
«Καφέ Συμεών», Νικ. Μπουφίδη 35, 2261021555
«Μπαρ Πάνθεον», τηλ 22610 87014.
“Hotel Levadia”, www.levadiahotel.gr Λ. Παπασπύρου 4, Πλατεία Κατσώνη, 22610 23611.