Γιαν Χένρικ Σβαν: «Η Σάμος είναι για μένα το νησί της έμπνευσης»

Μια μέρα έλαβα ένα κάπως ύποπτο γράμμα από την Ντενίζ, την οποία είχα γνωρίσει στο Παρίσι. Έγραφε: «Τα γράμματά σου ξεκινούν πάντα λέγοντας πως έχεις επιστρέψει στο ελληνικό σου νησί. Γιατί μου γράφεις μόνο όταν είσαι εκεί; Γιατί δεν μαθαίνω ποτέ νέα σου όταν είσαι αλλού;»

Το σκέφτηκα και κατάλαβα ότι είχε δίκιο. Γράφω σε ανθρώπους μόνο όταν βρίσκομαι στη Σάμο. Όταν ήμουν νεότερος ονειρευόμουν να έχω μικρά διαμερίσματα σε δέκα πόλεις της Ευρώπης. Τώρα έχω τόσα πολλά σπίτια και διαμερίσματα που το μόνο που ονειρεύομαι είναι να τα ξεφορτωθώ. Εκτός από το σπίτι μου στο Άνω Βαθύ της Σάμου! Το να έχεις ένα πέτρινο σπίτι με θέα θάλασσα σ’ ένα ελληνικό νησί είναι κάτι παραπάνω από όνειρο· είναι μια ολόκληρη ζωή, και προσπαθώ να τη ζήσω όσο περισσότερο μπορώ.

Θα μπορούσε όμως να είναι κάποιο άλλο νησί, εντελώς διαφορετικό. Όταν η σύζυγός μου ήταν μικρή καθοδόν στο πλοίο για την Ικαρία, άρχισε να μιλάει μ’ έναν φαντάρο κι αυτός αναρωτήθηκε γιατί ήθελε να πάει στην Ικαρία – γιατί δεν πήγαινε στη Σάμο; Κι εκείνη το έκανε. Ήταν 1974. Η Σάμος είναι δίπλα στην Τουρκία. Τα σπίτια ήταν φτηνά. Αγόρασε ένα σπίτι στο Άνω Βαθύ και είκοσι χρόνια αργότερα ταξίδεψα κι εγώ μαζί της εκεί για πρώτη φορά.

Η Σάμος είναι ένα νησί γεμάτο παράξενους –κι ενίοτε εντελώς τρελούς– ανθρώπους: όπως ακριβώς μου αρέσει. Είναι επίσης γεμάτο με εργατικούς κατοίκους που αγωνίζονται να διατηρήσουν τη ζωή του νησιού. Τον Μανώλη, που τρέχει τη βιβλιοθήκη, και τον Παντελή, που ονειρεύεται ν’ ανακαινίσει όλα τα σπίτια στο Άνω Βαθύ. Καμιά φορά, όταν κατεβαίνω τον λόφο προς τον φούρνο το πρωί, με χαιρετούν στον δρόμο δέκα διαφορετικοί άνθρωποι. Και η Ποθητή, που είχε κάποτε την επιχείρηση, είπε μια μέρα, παρουσία πολλών πελατών: «τώρα σταματάμε να λέμε τον Γιαν Χένρικ ο “Σουηδός” έγινε Σαμιώτης!»

Ζω στη Σάμο από το 1994 κι έχω δει το νησί ν’ αλλάζει πολλές φορές. Όπως τον Αύγουστο του 2015, όταν έφταναν οι πρόσφυγες. Το προσφυγικό άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του. Οι καιροί τώρα είναι πολύ πιο ήρεμοι. Δεν χρειάζομαι άλλες διακοπές: μόνο να πηγαίνω στην παραλία της Μυκάλης και να δροσίζομαι στα νερά της κι ύστερα για ψάρι στον Βαγγέλη. Τον υπόλοιπο χρόνο στο νησί τον περνώ γράφοντας μυθιστορήματα κι ανακαινίζοντας το σπίτι. Η Σάμος έχει πολλές ιστορίες να διηγηθεί· πολλές τραγικές ή φανταστικές ανθρώπινες μοίρες. Μερικές από αυτές μπορείτε να τις διαβάσετε στο μυθιστόρημά μου «Τα μηχανάκια του Μανώλη», που κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Εντευκτήριο.

Ίσως γίνεται κατανοητό τώρα γιατί αποκαλώ τη Σάμο «το ελληνικό μου νησί» και γιατί γράφω στην Ντενίζ μόνο από εκεί. Η Σάμος είναι για μένα το νησί της έμπνευσης. Είναι φτωχή αν μετράς σε χρήμα, αλλά για έναν συγγραφέα είναι ένα από τα πλουσιότερα μέρη στη γη.

* Ο Γιαν Χένρικ Σβαν είναι Σουηδός συγγραφέας και μεταφραστής από τα ελληνικά στα σουηδικά