Νίκος Παπανδρέου: «Παιδί μου, στη Λήμνο ακούεις την αλμύρα!»

Γνώρισα τη Λήμνο όταν υπηρέτησα στην αεροπορία. Σε αντίθεση με τους περισσότερους σμηνίτες που όπου φύγει φύγει, όταν έπαιρνα την άδειά μου έμενα στο νησί. Μα, τι δώρο είναι αυτό το νησί! Το τοπίο; Τρομακτικό, ναι κάπως scary, με την ηφαιστειώδη του γη και τα μυτερά κοκκινο-καφέ βράχια και την ίδια πλούσια γη καλυμμένη με ελάχιστη βλάστηση. Αυτή η απουσία, η ακύρωση, είναι τόσο έντονη ώστε δεν μπορεί παρά να σε προκαλέσει και, εν τέλει, να σε σαγηνεύσει.

Οι παραλίες; Πλούσιες αμμώδεις και ατελείωτες. Μόνο στη Δυτική Ελλάδα, τη Βόρεια Κέρκυρα και την Ίο έχω δει αντίστοιχες. Και κάτι ακόμα πιο σπάνιο: τα πιτσιρίκια που κολυμπούν στο ίδιο το λιμάνι κοντά στα πλοία της γραμμής  – σαν στα σινεμά της δεκαετίας του 1960. Τα νερά, επειδή είναι βαθιά, είναι πάντα καθαρά.

Η ίδια η πόλη απαρτίζεται από νεοκλασικά κτίρια όπου κατοικούσαν κάποτε οι προύχοντες Έλληνες της Αιγύπτου που πρόκοψαν με καλλιέργειες από βάμβακι. Η πρωτεύουσα είναι η εύηχη Μύρινα. Η υπουργός Πολιτισμού με το εξίσου εύηχο όνομα «Μελίνα Μερκούρη», όταν υπηρετούσα είχε φροντίσει να φωτίζεται τα βράδια το Γενοβέζικο κάστρο που στεφανώνει την πόλη. Το όλο σκηνικό με την πόλη στα πόδια της μοιάζει σαν να έχει βγει από κάποιο παιδικό βιβλίο ιστορίας. Φήμες λένε ότι κατοικούν ελάφια εκεί.

Μου έχει μείνει τόσα χρόνια μετά και η έκφραση μιας μαυροντυμένης, «παιδί μου στη Λήμνο ακούεις την αλμύρα». Έξοχο. Ήθελα να της πω ότι αυτή η ανάμειξη αισθήσεων (ακοή και οσμή) μου έφερε αμέσως στον νου τον Ναμπόκοβ. Στα απομνημονεύματά του περιγράφει πως από παιδί έβλεπε χρώματα όταν άκουγε λέξεις. Το σπάνιο αυτό φαινόμενο της ανάμειξης αισθήσεων ονομάζεται «συναισθησία» και η λαϊκή σοφία της γιαγιάς το είχε πιάσει, αλλά φυσικά δεν ήταν κάτι προς συζήτηση, παρά κάτι για να παρατηρήσεις.

Και μια συγκεκριμένη ιστορία που δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να διαδραματιστεί σε οποιοδήποτε άλλο νησί μας: Συνέβη προς το τέλος του καλοκαιριού, όταν τα τζιτζίκια ησυχάζουν και τα απογεύματα αποκτούν εκείνο το βαθύ technicolor χρώμα. Ήταν η τελευταία μέρα της άδειάς μου και ασχολούμουν με τη σοβαρή δουλειά να παίζω με την λαμπερή άμμο και να φτιάχνω καστράκια. Έβλεπα τον ιατρό της μονάδας, μανιώδη σερφίστας, να διασχίζει με άνεση τον κόλπο δώθε κείθε σαν να ζωγράφιζε άσπρες πινελιές στον μπλε ουρανό. Και ξαφνικά, κάπου στην μέση του κόλπου, είδα τον ιατρό μαζί με την ιστιοσανίδα να πετάγονται ψηλά στον αέρα! Σύσσωμοι ιατρός και σανίδα. Πριν προλάβω να καταλάβω τι είχε γίνει, είδα δίπλα του μια τεράστια, σχήματος V, ουρά να σηκώνεται απειλητικά εκεί που κολυμπούσε. Φάλαινα. Τον είχε πετάξει μια φάλαινα στον αέρα. Έχω δει δελφίνια στην Κέρκυρα, τεράστιο σαλάχι στην Σκόπελο, σκυλόψαρο στην Ύδρα, αλλά φάλαινα; Ποτέ.

Ένας ψαράς ξεκίνησε με το καϊκάκι του να πάει να τον μαζέψει. Αμέσως πήδηξα και εγώ μέσα και απερίσκεπτα κατευθυνθήκαμε προς τα ταραγμένα νερά. Η βαθιά θάλασσα μαύρη, σκοτεινή. Ξαφνικά από πίσω μας ήρθε ένας μεγάλος παφλασμός. Η φάλαινα: μια τεράστια γκρίζα μάζα, να εμφανίζεται και να εμφανίζεται χωρίς τέλος, τραχύ δέρμα. Μια φωνή. «Εδώ! Εδώ!» Πετάξαμε ένα σκοινί και φύγαμε προς τη στεριά, σέρνοντάς τον πίσω μας.

Όταν φτάσαμε, όλη η παραλία χειροκρότησε με ενθουσιασμό. Στην ασφάλεια της στεριάς παρακολουθήσαμε το θέαμα: Η φάλαινα κολυμπούσε γύρω γύρω, στριφογύριζε και ανέβαινε, έδειχνε την μεγάλη της ουρά, και έπειτα κατέβαινε, πέφτοντας με θόρυβο. Μετά από κάνα μισάωρο εξαφανίστηκε.

Καθίσαμε στην παραλία ως το βράδυ. Όπως ξεφλουδίζαμε δυο τρία αυγουστιάτικα σύκα, η φύση αποφάσισε να μας προσφέρει ακόμα ένα δώρο: Πάνω από το κάστρο εμφανίστηκε το φεγγάρι. Σε λίγο μια φεγγαρόστρατα στραφτάλιζε μπροστά μας δείχνοντας τον δρόμο. Δρόμο από φως που αν μπορούσαμε θα τον παίρναμε και όπου μας βγάλει.

* Ο Νίκος Παπανδρέου είναι Έλληνας ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ και συγγραφέας