Βερολίνο: Βόλτα στην πόλη των 190 διαφορετικών εθνικοτήτων

Οι δρόμοι στο προάστιο του Prenzlauer Berg καταδεικνύουν μία περιοχή που αναπτύχθηκε και αναπτύσσεται εντατικά τα τελευταία χρόνια, με τα μπαρ και τα εστιατόρια να είναι γεμάτα και τον κόσμο να πηγαινοέρχεται στην πολυσύχναστη στάση του μετρό της Eberswalder Str. Λίγο μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, στις 9 Νοεμβρίου του 1989, τα σπίτια της περιοχής σε ένα ποσοστό 90% θερμαίνονταν ακόμα με σόμπες, ενώ τα μπάνια βρίσκονταν στον διάδρομο και φυσικά ήταν κοινόχρηστα. Σήμερα στο Prenzlauer Berg δρόμοι γεμάτοι πράσινο χωρίζουν μοντέρνα κτίρια στα οποία διαμένουν εύποροι κάτοικοι του Βερολίνου. Μέχρι το 2000, μόνο το 5 με 8% των αρχικών κατοίκων της περιοχής εξακολουθούσε να κατέχει ιδιοκτησία εκεί, ενώ η άνοδος των ενοικίων έκτοτε δεν έχει σταματήσει. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και σε άλλες περιοχές της ανατολικής μεριάς της πόλης, όπως στην πολύ όμορφη γειτονιά στα πέριξ της Boxhagener Platz, περιοχές ωστόσο όπου με λίγο παραπάνω ψάξιμο μπορεί κανείς να εντοπίσει στοιχεία και ίχνη από ένα ταραχώδες παρελθόν. Ένα παρελθόν που ζει μέσα από τις αφηγήσεις των παλαιοτέρων, τις συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα σε μία από τις πολλές καταλήψεις της πόλης, την πλούσια και λεπτομερή αναπαράσταση των γεγονότων στο Μουσείο της Ανατολικής Γερμανίας. Το παρόν του Βερολίνου αφορά μία Μητρόπολη 3,6 εκατομμυρίων ανθρώπων, ένα πάντρεμα πολλών ξεχωριστών ηθών, εθίμων και παραδόσεων με την κουλτούρα της Δύσης, σε ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά «χωνευτήρια» της Ευρώπης.

Σε μία διαφορετική Παρασκευή από τις υπόλοιπες, στα ανατολικά του ποταμού Σπρέε υπάρχει διακριτική παρουσία της αστυνομίας, λόγω της επίσκεψης του Ταγίπ Ερντογάν στην πόλη. Με το κέντρο του Βερολίνου αντίθετα, στα δυτικά του ποταμού, να φυλάσσεται «σαν αστακός».

Ύστερα από την ενοποίηση της Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας, το Βερολίνο έφτασε σταδιακά να θεωρείται μία από τις κυριότερες, αν όχι η κυριότερη, πολυπολιτισμικές «πρωτεύουσες» της Ευρώπης. Σύμφωνα με δεδομένα του Ομοσπονδιακού Γραφείου της Γερμανίας για τη Μετανάστευση και τους Πρόσφυγες, στο τέλος του 2022 το Βερολίνο είχε ως μόνιμους κατοίκους περίπου 950.000 μη Γερμανούς. Προπύργιο κάποτε της γερμανικής αριστεράς, θεωρούνταν από τους Ναζί η «πιο κόκκινη πόλη μετά τη Μόσχα», το κέντρο του σοσιαλισμού, του συνδικαλισμού και του φεμινισμού της εποχής, με τα επεισόδια μεταξύ ακροδεξιών και κομμουνιστών, κατά τις δεκαετίες του ‘20 και ‘30, να είναι ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο. Περπατώντας σήμερα σε κεντρικούς δρόμους της πόλης, αλλά και μέσα στο μετρό (U-Bahn) των 9 γραμμών και 175 σταθμών, θα ακούσει κάποιος εκτός από τα γερμανικά, συζητήσεις στα αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά, αραβικά, ιταλικά, τούρκικα, ισπανικά, σε αφρικανικές διαλέκτους όπως Lingala, καθώς φυσικά και στα ελληνικά. Εκθέσεις και μικρομάγαζα, φαγητό από όλες τις αντίστοιχες περιοχές, συνθέτουν το παζλ μίας μεγαλούπολης η οποία καταφέρνει και συνδυάζει άψογα την κεντροευρωπαϊκή πολυτέλεια και λειτουργικότητα, με τη διαπολιτισμικότητα η οποία προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων διαφορετικών εθνικοτήτων και μεταναστευτικών ομάδων. Από κεμπάπ μέχρι βιετναμέζικο και από το κλασικό currywurst μέχρι την τεράστια ποικιλία σε σφολιατοειδή, πολύ δύσκολα κάποιος επισκέπτης δεν θα βρει κάποιο φαγητό της αρεσκείας του. Μία πόλη η οποία δείχνει να έχει «χώρο για σένα αλλά και για όλους». Χώρο για τους αγχωμένους νέους επιχειρηματίες και στελέχη του Mitte, των καλοδιατηρημένων ηλικιωμένων των προαστίων, τους hipsters του Kreuzberg, τους τουρίστες της AlexanderPlatz. Χωρίς να αποτελεί απαραίτητα το οικονομικό κέντρο της χώρας, το Βερολίνο βάζει a priori πολλές σημειώσεις στην ατζέντα του ταξιδιώτη, ο οποίος στο τέλος προλαβαίνει να κάνει και να επισκεφτεί πολύ λιγότερα από όσα υπολόγιζε.

Νοέμβριο μήνα και η θερμοκρασία είναι ήδη πολύ κάτω από τους 10 βαθμούς Κελσίου, ενώ το σκοτάδι σκεπάζει τα πάντα μόλις στις 16.30 το απόγευμα! Κάτω από το ξενοδοχείο, μία απρόσμενη συνάντηση και συζήτηση με έναν Έλληνα γύρω στα 60, ο οποίος φορούσε περήφανα ένα μπουφάν του ΠΑΟΚ, βαραίνει απότομα όταν μας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους αναγκάστηκε να αφήσει τη Δυτική Θεσσαλονίκη, αναζητώντας μία καλύτερη τύχη στο Βερολίνο. Στη δυτική πλευρά της πόλης και στην κοσμοπολίτικη Kurfürstendamm, τα διάσημα brands από ρούχα και κοσμήματα απλώνονται κατά μήκος της Λεωφόρου, μέχρι τον επιβλητικό Καθεδρικό Ναό του Kaiser Wilhelm, σύμβολο της περιοχής και ιδανικό παράδειγμα μοντέρνας αρχιτεκτονικής του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα.

Ο καιρός είναι πολύ κρύος αλλά δεν είναι κάτι που δεν έχουμε συνηθίσει από τους ελληνικούς χειμώνες, οπότε και το περπάτημα συνεχίζεται προς το κέντρο της πόλης. Η διαδρομή παράλληλα με το Tiergarten Park είναι πανέμορφη, με το τελευταίο να συνεχίζει την παράδοση που θέλει τη συντριπτική πλειοψηφία των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων να έχουν έναν μεγάλο πνεύμονα πρασίνου. Φτάνοντας στο πασίγνωστο Checkpoint Charlie, κοιτάμε με δέος το πάλαι ποτέ πέρασμα διπλωματών και αλλοδαπών, περίπου 150 από τη γραμμή των συνόρων στο Ανατολικό Βερολίνο. Το Checkpoint Charlie απεικονίζει την παράνοια μίας περασμένης εποχής, όταν κάποτε άρματα μάχης είχαν παραταχθεί έτοιμα να ξεκινήσουν έναν πόλεμο, χωρίς καν να βρίσκονται σε θέση να τον αποφασίσουν. Ο Bernd Ulrich, αρχισυντάκτης της εβδομαδιαίας εφημερίδας Die Zeit, θα θυμηθεί χαρακτηριστικά:

«Εδώ στο Checkpoint Charlie, στις 27 Οκτωβρίου 1961, οι δύο υπερδυνάμεις αντιμετώπισαν η μια την άλλη για 16 ώρες. Οι Αμερικανοί ήταν εκεί, τα σοβιετικά τανκς ήταν εκεί. Αν κάποιος είχε χάσει τα νεύρα του κατά τη διάρκεια αυτών των 16 ωρών, δεν θα ήμασταν όλοι εδώ σήμερα και θα είχε γίνει Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος».

Ανηφορίζοντας ξανά στα ανατολικά του Πάρκου, συναντάμε το Μνημείο των Δολοφονημένων Εβραίων της Ευρώπης το οποίο δεσπόζει δίπλα στην Πύλη του Βραδεμβούργου. Σύμβολο μνήμης μίας μαύρης περιόδου την οποία πρωτίστως οι ίδιοι οι Γερμανοί δείχνουν να θέλουν να καταδείξουν ως παράδειγμα προς αποφυγήν, με την πολυπολιτισμικότητα της πόλης και τη συνύπαρξη πολλών εθνικοτήτων να στέκεται ως η καλύτερη δυνατή απάντηση. Με τροποποίηση του 2009, το Ίδρυμα που διαχειρίζεται το Μνημείο των Δολοφονημένων Εβραίων διαχειρίζεται και το Μνημείο στη Μνήμη των περίπου 500.000 Σίντι και Ρομά, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς. Η Brademburg Gate, γεμάτη από επισκέπτες ως συνήθως, φέρνει ένα σωρό μνήμες όντας σήμερα σύμβολο ειρήνης και διατήρησης της γερμανικής ταυτότητας και ενότητας.

Υπαίθρια εστιατόρια με το παραδοσιακό έδεσμα currywurst, ένα περίπτερο αφιερωμένο στον Julian Assange που μαζεύει παραπάνω κόσμο από όσο συνήθως. Σε μία από τις πλέον χαρακτηριστικές ιστορίες της εκεί τοποθεσίας, νεαροί Ανατολικογερμανοί θα μαζευτούν τον Ιούνιο του 1987 με σκοπό να ακούσουν το φεστιβάλ μουσικής που λάμβανε χώρα από την (απαγορευμένη) δεξιά μεριά της Πύλης, δίπλα στο Reichstag, με συμμετέχοντες τον David Bowie, τους Genesis και τους Eurythmics. Ο Bowie θα αφιερώσει το τραγούδι «Heroes» στους «φίλους από την άλλη μεριά του τείχους», στρέφοντας τα ηχεία προς αυτούς ώστε να το ακούσουν καλύτερα. Το «Heroes» αφηγείται την ιστορία ενός ζευγαριού Γερμανών που είναι τόσο αποφασισμένοι να είναι μαζί, οπότε και συναντιούνται κάθε μέρα κάτω από έναν πυργίσκο δίπλα στο τείχος. Πολλά χρόνια αργότερα θα γίνει γνωστό πως η έμπνευση για το τραγούδι ήταν ο γνωστός παραγωγός Tony Visconti και η Antonia Maass, τραγουδίστρια της περιοχής. Απλά ο Visconti τύχαινε παντρεμένος εκείνη την εποχή, εξ ου και η τότε σιωπή.

Η νύχτα και η διασκέδαση της πόλης ξεκινάνε από νωρίς. Κόσμος που πηγαίνει για ποτό ή φαγητό μετά την εργασία του, νέοι άνθρωποι που δείχνουν να γνωρίζουν τα καλά κρυμμένα μυστικά του νυχτερινού Βερολίνου, στα πέριξ της Moritzplatz και των άλλων περιοχών της συνοικίας του Kreuzberg. Σχεδόν κάθε μεγάλη πλατεία και γειτονιά στο Βερολίνο συνοδεύεται από την αντίστοιχη στάση U-Bahn, κάνοντας την πρόσβαση ιδιαίτερα εύκολη, ενώ μόνο θετικό είναι το γεγονός πως από Παρασκευή βράδυ μέχρι Κυριακή, οι συρμοί κινούνται 24 ώρες τη μέρα. Είναι επίσης και αυτά τα εξαιρετικά jazz bars, κυρίως στη δυτική μεριά της πόλης, που ικανοποιούν και τον πλέον απαιτητικό του είδους, αξιοποιώντας χώρους με πολύ καλή ακουστική και μουσικούς οι οποίοι κατέχουν το είδος σε βάθος. Ωστόσο, η πόλη σήμερα είναι κυρίως γνωστή για τα πάρτι ηλεκτρονικής μουσικής που διοργανώνονται κατά καιρούς, με clubs γύρω από τον ποταμό Σπρέε όπως τα «://about blank», «Watergate» και άλλα, να μαζεύουν πλήθος επισκεπτών τα Σαββατοκύριακα, ανάμεσα τους και πολλοί Έλληνες.

Εκεί κοντά είναι που κάνουμε και την απαραίτητη στάση στο graffiti με το φιλί των Χόνεκερ-Μπρέζνιεφ, την ατραξιόν της East Side Gallery, στα απομεινάρια του τείχους. Η βόλτα στα ανατολικά της πόλης καταλήγει στη γειτονιά γύρω από ένα από τους πλέον πολυσύχναστους σταθμούς του U-Bahn, τον Kottbuser Tor. Εδώ και πολλά χρόνια η περιοχή αποτελεί σημείο συνάντησης της τουρκικής κοινότητας, με τους γύρω δρόμους να είναι γεμάτοι από μαγαζιά με γύρο ντονέρ και κεμπάπ, καθώς και μίνι μάρκετ με τουρκικά προϊόντα. Το εναλλακτικό Μουσείο Friedrichshain-Kreuzberg προσπαθεί να κερδίσει ένα κομμάτι της πίτας των επισκεπτών, παρουσιάζοντας ιστορίες για το Kreuzberg και το Friedrichshain, περιοχές δηλαδή του Βερολίνου που αναπτύχθηκαν ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Η έντονη τουρκική παρουσία στην περιοχή ξεκινάει από το 1961, τότε που κατέφτασαν και εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι «Gastarbeiter», δηλαδή φιλοξενούμενοι εργάτες. Κάπου εδώ βρισκόταν και το «Gecekondu», που στα τουρκικά σημαίνει «αυτό που χτίστηκε εν μία νυκτί», επίκεντρο διαμαρτυρίας πριν περίπου 10 χρόνια για το θέμα της κοινωνικής στέγασης και της μαζικής εκτόπισης κατοίκων που έμεναν χρόνια στους γύρω δρόμους, λόγω της μεγάλης αύξησης των ενοικίων. Η περιοχή έχει αυτό το ανατολίτικο χρώμα και προφίλ που σε μαγνητίζει. Είναι η κατά τους ντόπιους «Μικρή Κωνσταντινούπολη».

Μέσα σε αυτό το κλίμα και την αύρα αυτής της πόλης, είναι προφανώς δύσκολο να απεικονίσει και πολύ περισσότερο να κατανοήσει κανείς τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία πριν από τα τέλη του 1989 και την πτώση του τείχους. Δίπλα από την Alexanderplatz και επάνω στο ποτάμι, το Μουσείο της Ανατολικής Γερμανίας (DDR Museum) παρουσιάζει μία σαφή εικόνα της εποχής και της καθημερινότητας των πολιτών, μέσα από ένα πλήθος φωτογραφιών, videos, μεγάλου όγκου πληροφοριών, καθώς και αναπαράστασης των συνθηκών διαβίωσης της εποχής, μέσα από ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Ξεχωρίζει κανείς από την αρχή, τον διαχωρισμό του Βερολίνου στις ζώνες Σοβιετικής, Βρετανικής, Αμερικανικής, αλλά και Γαλλικής επιρροής. Το νηπιαγωγείο το οποίο προήγαγε από πολύ νωρίς την ομαδικότητα και το συλλογικό πνεύμα, σε αντίθεση με την ατομική πρωτοβουλία. Τις επιτυχίες της Ανατολικής Γερμανίας σε χειμερινά σπορ όπως το σκι, άθλημα του οποίου ήταν παραδοσιακή δύναμη με πολλές διακρίσεις σε χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες. Ακόμα και το χαρακτηριστικό οικογενειακό σαλόνι, όπου η τηλεόραση έδειχνε ένα τοπικό συγκρότημα της εποχής σε φιλότιμες, αλλά μάλλον ατυχείς, απόπειρες σε rock φόρμες. Κυρίως δε ένα πολύ ιδιαίτερο εύρημα, ένα ελληνικό μπράντι το οποίο, σύμφωνα με την επιγραφή, ήταν πολύ ψηλά στις προτιμήσεις της πολιτικής νομεκλατούρας της χώρας, όσον αφορά το αλκοόλ. Οι υπεύθυνοι του Μουσείου, τέλος, μας εξηγούν το πώς καταδεικνύονται μέσα από φωτογραφίες, video και επεξηγηματικά κείμενα οι περιορισμοί στις καλοκαιρινές διακοπές των κατοίκων της χώρας. Λόγω των αυστηρών ελέγχων στα σύνορα, κατέφευγαν κυρίως σε περιοχές χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, περιοχές όπου ενθαρρύνετο και ο γυμνισμός, στο πλαίσιο μίας κάποιας μεγαλύτερης ελευθερίας. Χαρακτηριστικές αφίσες της εποχής, χρονολογικός πίνακας των γεγονότων, ένα ιδιαίτερα προσεγμένο στο σύνολο του Μουσείο, το οποίο παρουσιάζει πολλές αθέατες πλευρές της ιστορίας της Ανατολικής Γερμανίας, σαφώς δοσμένες υπό το πρίσμα των Δυτικών.

Ιστορικά μιλώντας, το Βερολίνο είναι μία πόλη μέσα στα όρια της οποίας συνέβησαν κάποια από τα σπουδαιότερα γεγονότα του 20ού αιώνα. Σήμερα πρόκειται για μία πόλη η οποία βρίσκει την ταυτότητά της μέσα από τη συνύπαρξη πολλών διαφορετικών ταυτοτήτων και ανθρώπων οι οποίοι συμβιώνουν αρμονικά σε μία φαινομενικά πολύ καλά οργανωμένη καθημερινότητα. Τα τελευταία ποτά σε μικρό συνοικιακό μπαρ της περιοχής του Friedenau, μαζεύουν και σουλουπώνουν ένα σύνολο εικόνων, συζητήσεων, δυνατών παραστάσεων. Η διαδρομή από την Adenauerplatz έως το αεροδρόμιο κρατάει τα χαμόγελα και τις ιστορίες των φίλων που διαμένουν στο Βερολίνο, «αποθεματικό» μέχρι την επόμενη επίσκεψη. Η επετειακή συναυλία των Green Day το ερχόμενο καλοκαίρι φαντάζει ως η ιδανική αφορμή. Όλα όσα δεν προλάβαμε να επισκεφτούμε και να ζήσουμε είναι η προφανής αιτία.