Η Αθήνα … και οι άλλες

Σεβίλλη, Ναντ, Βαρκελώνη (στην οποία βρίσκομαι τώρα και από εδώ γράφω αυτές τις σκέψεις), Λουμπλιάνα, Παρίσι, Μπρυζ, Σαν Σεμπαστιάν, Γκρενόμπλ, Γιορκ, Λυών, Μπιλμπάο, Λιλλ, Άμστερνταμ, Λουβαίν, Κάουνας, Χάγη, Μπρατισλάβα, Βιέννη, Γκρατς, Λονδίνο, Δουβλίνο, Ντελφτ, Βαρσοβία, Φράιμπουργκ, Λισσαβώνα, Κρακοβία, Βρέμη, Βελιγράδι, Μόναχο, Άλκμαρ Κοπεγχάγη, Κάσελ, Άαχεν, Γάνδη, Μπέρμιγχαμ, Γρανάδα, Μίλτον Κινς, Πόρτο, Γκντανσκ, Πράγα, Ζυρίχη, Μάαστριχτ, Μαδρίτη, Βέρνη, Στρασβούργο, Ουτρέχτη, Φερράρα, Νις, Χάρλεμ, Γλασκώβη, Βιτόρια, Μπορντώ … η Χριστουγεννιάτικη Ευρώπη στο πόδι. Οι ευρωπαϊκές πόλεις, παρά την κρίση, αναπνέουν, ζουν, προσκαλούν και υποδέχονται φιλόξενα και φιλικά τους επισκέπτες τους. Περπατάς, κάνεις ποδήλατο, σπουδάζεις, δουλεύεις, ερωτεύεσαι, αγκαλιάζεις. Φώτα, βιτρίνες, αρχιτεκτονική, τι να πρωτοδείς, πού να πρωτοπάς;

Έφτιαξαν πόλεις και το εννοούν, γιατί κατ’ αρχήν υφίστανται ως συνεκτικές κοινωνίες. Τις οργάνωσαν και τις έκαναν όμορφες γιατί υπήρχε ήδη οργάνωση στα μυαλά τους και δεσμοί που μεταφράστηκαν στο χώρο. Στην ευρωπαϊκή πόλη υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, υπάρχει ωστόσο και κάποια δημοκρατία. Ο δρόμος δεν είναι μόνο για τους πιο δυνατούς. Η τρίτη ηλικία, οι ανάπηροι, τα παιδιά είναι εκεί. Στα ιστορικά κέντρα, καρδιά της πόλης, κάθε μέρα πανηγύρι. Εκεί στέκονται, σε αυτά αναφέρονται, μέσω αυτών αναγνωρίζουν την ταυτότητά τους. Δεν έκαναν την ιστορία τους πολυκατοικίες. Προστάτευσαν τα ιστορικά κέντρα, τα πεζοδρόμησαν, έφτιαξαν πάρκινγκ και αφαίρεσαν τα αυτοκίνητα από το δρόμο -όταν κατάλαβαν τη συμβολή του στη ζωντάνια και την κοινωνικότητα. Ούτε που τους πέρασε από το μυαλό ότι ο δρόμος προορίζεται για τα σκουπίδια και τα αυτοκίνητα. Τον κατασκεύασαν μεγάλο για φαρδιά πεζοδρόμια, δέντρα, παγκάκια, τραπεζάκια, πάγκους μικροπωλητών, ανθρώπους που στέκονται και κουβεντιάζουν, άλλους που παίζουν μουσική.

Τα ποδήλατα σε πολύ λίγα χρόνια, σχεδόν από το μηδέν, γέμισαν τώρα την ευρωπαϊκή πόλη. Ποδηλατόδρομοι, πεζόδρομοι, εκατοντάδες χιλιόμετρα κάθε χρόνο, επεκτείνονται όλο και πιο αποφασιστικά, μεταμορφώνουν μικρούς και μεγάλους δρόμους. Μια απίστευτη αλλαγή, απόδειξη χαράς για τη ζωή αλλά και απόδειξη ότι το πιο φτηνό μπορεί να είναι και το πιο μοντέρνο. Είναι εκπληκτικό το πώς τα ιστορικά κελύφη κατακτήθηκαν από τα νιάτα. Σπίτια από άλλες εποχές, όμως πάνω τους ζωγραφιές με πολύ χρώμα, αφίσες, σημαίες. Οι νέοι στους δρόμους, τα σκαλάκια γίνονται στέκια πολύχρωμων εφήβων, μουσικές και κουβέντες κάθε γλώσσας, από βορρά και νότο. Πόσο σπουδαία είναι η παρουσία του επισκέπτη. Στέκεται με ενδιαφέρον και φωτογραφίζεται μπροστά στα συνηθισμένα για εμάς μέρη, που τα παρακάμπτουμε αδιάφορα. Είναι σαν να μας λέει: μην τα υποτιμάτε, κρύβουν θησαυρούς, αποκαλύψτε τους, είναι και για μας μέρος της ταυτότητάς μας. Τα μάθαμε στα σχολεία μας. Τα έχουμε ανάγκη. Εσείς;

Ήρθαν φέτος ακόμη περισσότεροι επισκέπτες στην Αθήνα και αναρωτιέσαι τι ήρθαν να κάνουν. Να μοιραστούν τη μιζέρια μας; Τους δρόμους με τα κατεβασμένα ρολά και τα σκοτάδια; Να δουν την πολυκατοικία και ξανά την πολυκατοικία και ξανά την πολυκατοικία; Ακόμη και τα δημόσια κτήρια, σαν πολυκατοικίες. Να περπατήσουν μέσα στο βρώμικο αέρα και το θόρυβο, πάνω στις σπασμένες πλάκες, κατάμουτρα στα αυτοκίνητα και τους ξεχειλισμένους κάδους του πεζοδρομίου; Τι συμβαίνει σε αυτή τη χώρα και τόσοι πολλοί έχουν προσαρμοστεί και υποστηρίζουν το απόλυτο σκουπίδι;

Είχαμε μια ελπίδα για την Αθήνα. Άραγε παραμένει ακόμη ζωντανή; Ποιον να πιστέψεις; Η Πανεπιστημίου ήταν το σύμβολο και η ανάπλασή της η μεγάλη ευκαιρία για να αφήσει η γενιά μας μια ελπίδα στα παιδιά. Τι άλλο έχει απομείνει στην Αθήνα, με εξαίρεση την Ακρόπολη και τα πέριξ της, για να δείξει; Τι άλλο έχει απομείνει από το σύγχρονο κέντρο της, από την καθημερινότητά της; Θα ήταν μια ευρωπαϊκή πινελιά στην τριτοκοσμική Αθήνα. Θα ήταν ένα παράδειγμα και για τις άλλες ελληνικές πόλεις, που βιώνουν ανάλογα προβλήματα και αναζητούν την ταυτότητά τους. Όλες τους έχουν την Πανεπιστημίου τους. Ας είναι πιο μικρή. Είναι αρκετή για την κλίμακά τους. Η επένδυση στην Πανεπιστημίου θα ήταν λοιπόν μια επένδυση για όλη την Ελλάδα, για ένα διαφορετικό αύριο για κάθε ελληνική πόλη.

'

Όταν γίνει, αν όχι από μας σίγουρα από κάποιους άλλους που θα βρεθούν στην Αθήνα κάποια στιγμή στη θέση μας, αυτό θα σημαίνει πολλά σε όλα τα επίπεδα. Κατ’ αρχήν στον πολιτισμό, αυτός είναι προϋπόθεση. Θα σημαίνει επίσης πολλά για την υγεία, την οικονομία, την ανάπτυξη και για τη λειτουργία της πρωτεύουσας. Ποια άλλη πρωτοβουλία θα ήταν ικανή να την ανασύρει από το σημερινό τέλμα, να την εντάξει στην οικογένεια των ευρωπαϊκών πόλεων που ανταγωνίζονται στην προσέλκυση επισκεπτών και επενδυτών, να τη βάλει ξανά σε πραγματικά αναπτυξιακή τροχιά;

Η Ευρώπη έχει χρηματοδοτήσει μέχρι σήμερα δεκάδες πόλεις για την ανάπλαση των κέντρων τους με πεζοδρομήσεις, δίκτυα δημόσιας συγκοινωνίας και ποδηλατόδρομους. Έχει χρηματοδοτήσει ανάλογα και αρκετές ελληνικές πόλεις. Παντού επίσης οι ίδιες οι πόλεις συμμετείχαν, κατά ένα μικρότερο ποσοστό, στο κόστος κατασκευής. Τα κεφάλαια που δαπάνησαν εννοείται θα μπορούσαν να τα είχαν δώσει για παιδικούς σταθμούς, σχολεία, νοσοκομεία και γενικότερα για κοινωνική πολιτική. Αντίθετα, επένδυσαν στις αναπλάσεις και σε έργα για τη βιώσιμα κινητικότητα γιατί γνώριζαν καλά, όπως και η Ευρώπη, τα πολλαπλασιαστικά τους οφέλη αφού αυτό κατ’ επανάληψη έχει αποδειχτεί. Τα χρήματα για τις αναπλάσεις επιστρέφουν και με το παραπάνω, και επιτρέπουν στις πόλεις να ασκήσουν στη συνέχεια μια ακόμη πιο γενναία κοινωνική πολιτική.

*O Θάνος Βλαστός είναι Καθηγητής ΕΜΠ και συγκοινωνιολόγος - πολεοδόμος