Το Πάσχα στην Κέρκυρα πρέπει να το ζήσεις για να καταλάβεις

Την πρώτη και μοναδική φορά που δεν έκανα Πάσχα στο νησί μου, την Κέρκυρα, ήταν στο πρώτο σκληρό lockdown, που οι μετακινήσεις απαγορεύονταν. Θυμάμαι εκείνο το Μεγάλο Σάββατο του 2020 που έβλεπα το βίντεο της Παλαιάς Φιλαρμονικής με το αλέγρο μαρς «Μη φοβείσθαι Γραικοί», που ηχεί στην καρδιά κάθε Κερκυραίου και έπαιρνα τηλέφωνο τη μαμά μου κλαίγοντας γιατί ήμουν μακριά από το νησί τέτοιες μέρες. Τα πασχαλινά έθιμα του τόπου μου είναι μοναδικά και τα προσμένω με μεγαλύτερη ανυπομονησία κάθε χρόνο, γιατί ζω μακριά.

Άλλωστε, όσοι έχουμε φύγει, κάνουμε τα αδύνατα δυνατά για να βρεθούμε όσο περισσότερο μας επιτρέπουν οι συνθήκες στην Κέρκυρα και να φέρουμε τους φίλους μας για να καταλάβουν τι έννοουμε όταν λέμε ότι το Πάσχα στην Κέρκυρα πρέπει να το ζήσεις για να καταλάβεις. Για τις επιβλητικές και εντυπωσιακές φιλαρμονικές –που κάθε παιδί που μεγάλωσε στην Κέρκυρα έχει μαθητεύσει σε κάποια από αυτές– που πλημμυρίζουν τα καντούνια της παλιάς πόλης, για τις παραδοσιακές φογάτσες, για την κατανυκτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί το άκουσμα του «Adagio» τη Μεγάλη Παρασκευή, για το συναίσθημα της χαράς όταν σπάνε οι μπότηδες, για τα ιδιαίτερα έθιμα του χωριού μας…  

Το Πάσχα στην Κέρκυρα είναι τόσο ξεχωριστό γιατί είναι σύνθετο θρησκευτικό κράμα που συνδυάζει ενετικές επιρροές, ορθόδοξες παραδόσεις και τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά του νησιού. Από τα χρόνια της Ενετοκρατίας συνεορτάζεται από την Ορθόδοξη και Καθολική Εκκλησία. Τα έθιμα και οι εκδηλώσεις που ξεκινούν από το Σάββατο του Λαζάρου, προσελκύουν κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και τον κόσμο στο νησί των Φαιάκων για να βιώσουν το Πάσχα με λαμπρότητα και κατάνυξη.

Πάσχα στην Κέρκυρα: Τα ξεχωριστά έθιμα

Από παλιά, κάθε παραμονή του Σαββάτου του Λαζάρου ψάλλονταν τα «Κάλαντα του Λαζάρου». Το έθιμο αναβιώνει στις μέρες μας στη βόρεια Κέρκυρα στο χωριό επίσκεψη και στις 11:30 το πρωί του Σαββάτου στο κέντρο της παλιάς πόλης, στον Ι. Ναό του Αγίου Νικολάου των Γερόντων και Αγίου Λαζάρου. Χορωδιακά σύνολα απ’ όλο το νησί ψάλλουν στην κερκυραϊκή διάλεκτο τα «Κάλαντα του Λαζάρου», που εξιστορούν όλη την ιστορία της Ανάστασης του Λαζάρου.

Η Κυριακή των Βαΐων ή αλλιώς των «Βαγιώνε» όπως την λέμε οι Κερκυραίοι, γίνεται η μεγάλη λιτανεία προς τιμήν του Αγίου Σπυρίδωνα, με τη συνοδεία όλων των φιλαρμονικών του νησιού. Πρόκειται για ένα έθιμο που κρατά από το1629, όπου το νησί απαλλάχθηκε από τη θανατηφόρα επιδημία της πανώλης και αποδόθηκε από τους πιστούς σε θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα. Το σκήνωμα περιφέρεται κατά μήκος της νοητής γραμμής των παλαιών ενετικών τειχών της πόλης, με αρκετές στάσεις για δεήσεις και παρακλήσεις. Οι 18 Φιλαρμονικές της Κέρκυρας παρελαύνουν μετά το πέρας της λιτανείας στην Παλιά Πόλη του νησιού παίζοντας χαρούμενα εμβατήρια.

Τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζουν πυρετωδώς οι προετοιμασίες για τη Λαμπριά, με την παρασκευή παραδοσιακών κερκυραϊκών τσουρεκιών βενετσιάνικης προέλευσης, τις «φογάτσες» και τις «κολομπίνες».

Τη Μεγάλη Τρίτη ψάλλεται στις εκκλησίες αλλά και υπαίθρια από χορωδίες του νησιού, το «τροπάριο της Κασσιανής». Το ίδιο βράδυ πραγματοποιείται στο περιστύλιο των Παλαιών Ανακτόρων η καθιερωμένη Μουσική Ποιητική Βραδιά.

Τα φανάρια στους δρόμους της πόλης, το Λιστόν, τα Ανάκτορα και ο σταυρός στο Παλαιό Φρούριο της πόλης φωτίζονται σε μοβ πένθιμο χρώμα τουλάχιστον από τη Μεγάλη Τετάρτη. Την ίδια μέρα, μετά το πέρας του Ευχελαίου στις εκκλησίες, πραγματοποιείται στο Δημοτικό Θέατρο συναυλία Εκκλησιαστικής Μουσικής και Μεγαλοβδομαδιάτικων Μελωδιών από τη Δημοτική Χορωδία.

Τη Μεγάλη Πέμπτη στην Κέρκυρα αναβιώνει στο Duomo, στον Καθεδρικό Ναό των Καθολικών, η «Τελετή του Νιπτήρα». Ο Αρχιεπίσκοπος των Καθολικών μετά το πέρας των 12 Ευαγγελίων θα πλύνει τα πόδια δώδεκα πιστών, αναπαριστώντας έτσι τη θρησκευτική παράδοση που θέλει τον Ιησού να πλένει τα πόδια των μαθητών του.

Το θείο δράμα κορυφώνεται τη Μεγάλη Παρασκευή, όπου τα καντούνια του νησιού «πλημμυρίζουν» από τα πένθιμα εμβατήρια των Φιλαρμονικών. Η Παλιά Φιλαρμονική παίζει το «Adagio» του Albinoni, η Μάντζαρος την «Marcia Funebre» του Verdi και η Καποδίστριας την Πένθιμη Ελεγεία (Elegia Funebre) με τίτλο «Sventura» του Mariani και το «Πένθιμο Εμβατήριο» του Chopin.

Η μεγάλη πομπή των επιταφίων, ξεκινά το μεσημέρι και ολοκληρώνεται αργά το βράδυ, λίγο πριν τα μεσάνυχτα. Μέσα στην πόλη γίνεται η περιφορά των 33 επιταφίων, όσο και τα χρόνια του Ιησού. Πρώτος ξεκινά ο Ιερός Ναός του Παντοκράτορα στο Καμπιέλο. Οι επιτάφιοι ακολουθούν πάντοτε μία συγκεκριμένη σειρά και την ίδια διαδρομή, συνοδευόμενοι από τους μελωδικούς ήχους των φιλαρμονικών και των χορωδιακών συνόλων. Η περιφορά των επιταφίων ολοκληρώνεται από τον επιτάφιο του Μητροπολιτικού Ναού της Υπεραγίας Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης, που ξεκινά στις 10:00 το βράδυ και ολοκληρώνει τη διαδρομή του λίγο πριν τα μεσάνυχτα.

Το Μεγάλο Σάββατο στην Κέρκυρα ξεκινά από το πρωί, με μια σειρά από εντυπωσιακά έθιμα να διαδέχονται το ένα το άλλο. Στις έξι το πρωί στο Ναό της Παναγίας των Ξένων, πραγματοποιείται τεχνητός σεισμός σε αναπαράσταση του σεισμού που έγινε κατά την Ανάσταση, σύμφωνα με τις γραφές. Στη συνέχεια, ντόπιοι και επισκέπτες συρρέουν στο Λιστόν και στα κατούντια της παλιάς πόλης της Κέρκυρας, για να παρακολουθήσουν τη λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, που καθιερώθηκε το 1550 όταν το νησί σώθηκε από λιμό. Ταυτόχρονα γίνεται και η περιφορά του Επιταφίου του Αγίου, ένα έθιμο που διατηρείται από το 1574. Οι Βενετοί, για λόγους ασφαλείας απαγόρευσαν στους Ορθόδοξους την περιφορά των Επιταφίων τη Μεγάλη Παρασκευή. Επέτρεψαν μόνο τη λιτανεία του Αγίου το Μεγάλο Σάββατο. Οι Κερκυραίοι από τότε, βγάζουν τον Επιτάφιο της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα μαζί με το Σκήνωμα του Αγίου. Την πομπή ακολουθούν οι τρεις μεγάλες Φιλαρμονικές της πόλης της Κέρκυρας.

Στις 11 το πρωί οι καμπάνες όλων των εκκλησιών της πόλης χτυπούν χαρμόσυνα. Είναι το σήμα της πρώτης Ανάστασης, με τον Μητροπολίτη να ψάλλει το «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν» και τους κατοίκους από τα μπαλκόνια τους να σπάνε τους μπότηδες, αναβιώνοντας  το εντυπωσιακό έθιμο του νησιού. Ένα έθιμο που κρατά από την ενετοκρατία, όταν οι Βενετοί καθολικοί έσπαγαν τις παλιές στάμνες την πρωτοχρονιά, ως «φόρο» στον νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπιτικό τους.

Οι ορθόδοξοι Κερκυραίοι υιοθέτησαν το έθιμο και το μετέφεραν στο Πάσχα, που οι Ενετοί τους επέτρεπαν να το γιορτάσουν μόνο το μεσημέρι. Με το σπάσιμο των μπότηδων «ξορκίζεται» κάθε κακό. Φυσικά, δεν λείπουν οι φιλαρμονικές. Το αλέγρο μαρς «Μη φοβείσθε Γραικοί» ακούγεται στα καντούνια της Κέρκυρας από τις τρεις Φιλαρμονικές της πόλης, την Παλαιά, την Μάντζαρος και την Καποδίστριας.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία. Όλα τα παράθυρα των μεγάλων εξαώροφων σπιτιών γύρω από την πλατεία ανοιχτά, με αναμμένα κεριά στα μπαλκόνια, βεγγαλικά, πυροτεχνήματα και φυσικά, με το τέλος της Ανάστασης οι μπάντες τριγυρνούν στην πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια και ο κόσμος ακολουθεί τραγουδώντας. Το γλέντι έχει μόλις αρχίσει και θα διαρκέσει μέχρι το πρωί με «τσιλίχουρδα», κόκκινα αυγά, φογάτσες και άφθονο κρασί.

Την Κυριακή του Πάσχα, οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με την περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως από το εκκλησίασμα των διάφορων ενοριών, σε μια ατμόσφαιρα που πλέον συνδυάζει την κατάνυξη με την εορταστική διάθεση.

Πάντως, κάθε χωριό έχει και τα δικά του έθιμα, που συνεχίζονται και την εβδομάδα μετά το Πάσχα. Δεν θα μπορούσα, λοιπόν, να μη μιλήσω και για το έθιμο του χωριού μου, των Αυλιωτών, που η Τρίτη του Πάσχα ή αλλιώς Νια Τρίτη, όπως τη λέμε οι ντόπιοι, είναι η μεγαλύτερη και επισημότερη γιορτή του έτους για το χωρίο.

Η προφορική παράδοση αναφέρει πως τουλάχιστον τους δύο τελευταίους αιώνες λιτανεύετε η εικόνα του Άγιου Σπυρίδωνα. Η λιτανεία καθιερώθηκε λόγω ενός θαύματος του Αγίου Σπυρίδωνα, μετά από μια παρατεταμένη ανομβρία μηνών. Σύμφωνα με την αφήγηση του Σπύρου Χανδρινού: «οι τότε παπάδες του χωριού μαζί με τους πιστούς, αποφάσισαν την τρίτη μέρα του Πάσχα να λιτανεύσουν την εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα μέχρι τον Άγιο Στέφανο. Εκεί κάνανε παράκληση και μετά βούτηξαν την εικόνα στη θάλασσα. Επιστρέφοντας, οι δεήσεις εισακούστηκαν και άρχισε να βρέχει…». Έκτοτε, κάθε χρόνο τέτοια μέρα, γίνεται λιτανεία στο χωριό με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής και της Χορωδίας Αυλιωτών.