Ελλάδα, ταξιδεύοντας στα κάστρα της

Γνωρίζατε ότι η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες του κόσμου με τόσα πολλά κάστρα και φρούρια; Πόλεμοι, επιδρομές, πειρατές, υποχρέωσαν τους ανθρώπους να οχυρωθούν για να προστατευθούν, αφήνοντας πίσω τους μια μοναδική πολιτιστική κληρονομιά. Αυτήν ακριβώς την κληρονομιά αναδεικνύει το πολυσέλιδο, πολυτελές και δίγλωσσο λεύκωμα του ΕΟΤ, με τίτλο «Ελλάδα, ταξιδεύοντας στα κάστρα της», με την ιστορική έρευνα και τα κείμενα να έχει επιμεληθεί ο ιστορικός, Στέφανος Καβαλλιεράκης, Δρ. Μεσογειακών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου. Tην έκδοση συνοδεύει πλούσιο φωτογραφικό υλικό 14 φωτογράφων ενώ την εκτέλεση της παραγωγής ανέλαβε η BRAINFOOD ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΜΕΠΕ

Η ύλη του λευκώματος καλύπτει γεωγραφικά όλη τη χώρα, παρουσιάζοντας 63 από τα σημαντικότερα κάστρα σε όλη την Ελλάδα, δημιουργώντας ένα ιστορικό νήμα από την Αρχαιότητα, τη Ρωμαϊκή περίοδο, το Βυζάντιο, την Φραγκοκρατία, την περίοδο του Οθωμανικού ζυγού μέχρι και τη συγκρότηση του Ελληνικού κράτους σε όλο το εύρος της επικράτειας.

Ακρόπολη Αθηνών

Στον βραχώδη λόφο της Ακρόπολης, που δεσπόζει στο κέντρο της σύγχρονης Αθήνας, βρισκόταν το σπουδαιότερο και μεγαλοπρεπέστερο ιερό της αρχαίας πόλης, αφιερωμένο κατά κύριο λόγο στην προστάτιδα θεά της, την Αθηνά. Με τον ιερό αυτό χώρο σχετίζονται οι σημαντικότεροι μύθοι της αρχαίας Αθήνας, οι μεγάλες θρησκευτικές εορτές, οι παλαιότερες λατρείες της πόλης, αλλά και ορισμένα από τα καθοριστικά για την ιστορία της γεγονότα. Ο βράχος της Ακροπόλεως είχε  κατοικηθεί από πολύ παλιά. Κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο ο οικισμός μεγάλωσε και η Ακρόπολη έγινε το κέντρο εξουσίας σε ολόκληρη την Αττική. Τότε περίπου, η Ακρόπολη οχυρώθηκε με ένα τείχος από μεγάλους λαξεμένους λίθους, το γνωστό «Κυκλώπειο Τείχος».

Το κάστρο της Βόνιτσας

Το Κάστρο της Βόνιτσας υψώνεται στον λόφο πάνω από την πόλη στη νότια πλευρά του Αμβρακικού κόλπου. Χτίστηκε τον 11ο αιώνα (περί το 1070) επί αυτοκρατόρων Κομνηνών από τους Ενετούς. Για τους Ενετούς τα φρούρια της Βόνιτσας και της Ναυπάκτου αποτελούσαν στρατηγικά σημεία που εξυπηρετούσαν την οικονομική και στρατιωτική πολιτική τους στο Ιόνιο. Το κάστρο στέκεται στην κορυφή ενός βραχώδους λόφου σε ύψος 60 μ. πάνω από τη θάλασσα. Το μεγαλύτερο μέρος των οχυρώσεων και των κτισμάτων που σώζονται σχεδιάστηκαν από Ενετούς μηχανικούς πάνω στα παλιά βυζαντινά ερειπωμένα τείχη. Έχει σχήμα ελλειψοειδές-ατρακτοειδές, ακολουθώντας τη μορφολογία του εδάφους, και έκταση 80 περίπου στρεμμάτων. Έχει τέσσερις οχυρωματικές ζώνες, με την υψηλότερη να συνιστά την ακρόπολη του κάστρου.

Το κάστρο Τρικάλων

Το βυζαντινό Κάστρο των Τρικάλων (φρούριο) βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της πόλης. Χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα μ.Χ., στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Τρίκκης. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας επισκευάστηκε από τους Τούρκους και χρησιμοποιήθηκε ως οχυρό. Το φρούριο παρουσιάζει τυπική μορφή βυζαντινής οχύρωσης. Το τείχος του περιλαμβάνει πέντε πύργους και πολλές μικρές πολεμίστρες.

Το κάστρο της Κέρκυρας

Η ιστορία του Παλαιού Φρουρίου ξεκινά στα μέσα του 6ου αι. μ.Χ., όταν η αρχαία πόλη της Κέρκυρας στη χερσόνησο του Κανονιού (η Χερσούπολη, σημερινή Παλαιόπολη) καταστρέφεται από βαρβαρικές επιδρομές. Η σημερινή μορφή των οχυρώσεων του Παλαιού Φρουρίου οφείλεται κυρίως στα αμυντικά έργα που έγιναν κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας (1386-1797). Αρχικά, διαχωρίστηκε η χερσόνησος από την ξηρά με την κατασκευή θαλάσσιας τάφρου. Παράλληλα, για αμυντικούς λόγους, δημιουργήθηκε μια αδόμητη ζώνη ανάμεσα στο φρούριο και στον εκτός των τειχών οικισμό, η spianata, η σημερινή Σπιανάδα. Σήμερα το Παλαιό Φρούριο μαζί με το Νέο Φρούριο, την Παλαιά Πόλη της Κέρκυρας και τις λοιπές οχυρώσεις της αποτελούν μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Το κάστρο της Νικόπολης

Η Νικόπολη ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο το 31 π.Χ., σε ανάμνηση της νίκης του στη ναυμαχία εναντίον του Μάρκου Αντώνιου και της βασίλισσας της Αιγύπτου Κλεοπάτρας. Μεγάλο μέρος της πόλης είχε τειχισθεί από τότε. Τα σημερινά ωστόσο ερείπια των τειχών χρονολογούνται στα τέλη του 4ου αι., όταν η πόλη περιτειχίστηκε για να προστατευθεί από τους βόρειους εχθρούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Το κάστρο της Καβάλας

Στην κορυφή της χερσονήσου της Παναγίας δεσπόζει η ακρόπολη της Καβάλας, η οποία κτίστηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος της το πρώτο τέταρτο του 15ου αιώνα. Διαδέχτηκε τη βυζαντινή ακρόπολη της Χριστουπόλεως (παλαιότερη ονομασία της Καβάλας), που είχε καταστραφεί το 1391, ενσωματώνοντας στην κατασκευή τα ερείπιά της. Στο επιβλητικό αυτό κτίσμα είναι εμφανείς οι αλλεπάλληλες ανακατασκευές και επεμβάσεις στην οχύρωσή του από τους Βυζαντινούς, τους Ενετούς και τους Οθωμανούς. Ολόκληρη η ακρόπολη είναι κτισμένη με ακατέργαστες πέτρες τοπικού γρανίτη, ανακατεμένες με κομμάτια από τούβλα και μάρμαρα.

Το κάστρο Ξώμπουργου

Το όρος Ξώμπουργο (ή Εξώμβουργο) βρίσκεται στο κέντρο του νοτιοανατολικού τμήματος της Τήνου και η κορυφή του (540 μ.) αποτελείται από γρανίτη εξαιρετικής ποιότητας. Σ’ αυτό το βουνό ήταν κτισμένη η αρχαία ακρόπολη του νησιού, ενώ αργότερα φιλοξένησε και το ενετικό φρούριο. Η ονομασία Ξώμπουργο προήλθε από την ιταλική λέξη sobborgo, που σημαίνει «προάστιο».

Το κάστρο της Άνδρου

Ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία στην πρωτεύουσα της Άνδρου είναι το περίφημο κάστρο της, το οποίο ήταν η οχυρωμένη κατοικία του Ενετού ηγεμόνα Μαρίνου Δάνδολου, όταν κατέκτησε το νησί. Χτίστηκε το 1207. Οι πύργοι και οι στρατώνες του κάστρου, καθώς και τα οικόσημα των Ενετών ηγεμόνων, ήταν καλά διατηρημένα μέχρι το 1943. Μετά από τον σφοδρό βομβαρδισμό από τους Γερμανούς το ίδιο έτος, το κάστρο καταστράφηκε ολοσχερώς.

Το κάστρο της Μονεμβασιάς

H Μονεμβασιά ήταν από τις πιο σπουδαίες και πιο ιστορικές καστροπολιτείες της Ελλάδας. Η βυζαντινή καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς, το «πέτρινο καράβι» του Ρίτσου, βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Λακωνίας. Η Μονεμβασιά είναι γνωστή σαν το «Γιβραλτάρ της Ανατολής», το «Υπερνεφελές Κάστρο» του Μοριά, το «Περιώνυμον Άστυ» του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄, η «Θεόσωστος Πόλη» των Παλαιολόγων του Μυστρά, το «Μενεξέ Καλεσί» (Κάστρο των Λουλουδιών – Φρούριο των Ανθέων) των Τούρκων, το «Λουλούδι της Μονεμβασιάς», η «Ανθομύριστη Καστροπολιτεία» του Νότου. Η πολεοδομική οργάνωση του οικισμού ακολουθεί τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους, που επιτρέπει τη διαίρεση σε ακρόπολη, επάνω πόλη και κάτω πόλη.

Το κάστρο της Κορώνης

Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά κάστρα του ελλαδικού χώρου, στα νοτιοανατολικά παράλια του Νομού Μεσσηνίας. Είναι κτισμένο πάνω σε λόφο στην ομώνυμη πόλη της Κορώνης. Κτίστηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους, άγνωστο πότε ακριβώς, καταλαμβάνοντας την καίρια γεωγραφική θέση όπου άλλοτε, σύμφωνα με τον Παυσανία, δέσποζε η πόλη της αρχαίας Ασίνης. Το κάστρο γνώρισε επάλληλες οικοδομικές φάσεις κατά την Α΄ Ενετοκρατία (13ος15ος αι.), με την προσθήκη ενός μεγάλου περιβόλου στα ανατολικά, ισχυρών τειχών και διπλού ημικυκλικού προμαχώνα στη βορειοανατολική γωνία, για προστασία από την πλευρά της θάλασσας.

Το νιόκαστρο Πύλου

Στη νότια είσοδο του κόλπου του Ναβαρίνου δεσπόζει το φρούριο του Νιόκαστρου, ή Νέου Ναβαρίνου, όπως ονομάστηκε σε αντιδιαστολή με το Παλαιόκαστρο, που υψώνεται στην άλλη πλευρά του κόλπου. Κτίστηκε από τους Οθωμανούς το 1573 μετά την ήττα τους στη ναυμαχία της Ναυπάκτου για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο ενός από τους σημαντικότερους εμπορικούς θαλάσσιους δρόμους μεταξύ Ανατολής και Δύσης και συνιστά ένα από τα καλύτερα διατηρημένα κάστρα του ελλαδικού χώρου. Το κάστρο αποτελείται από έναν μεγάλο περίβολο, που οριοθετεί τον κυρίως οικισμό, και έναν δεύτερο μικρότερο, εξαγωνικής κάτοψης, εντός του οποίου διαμορφώνεται η ακρόπολη. Τα τείχη του έχουν μεγάλο πάχος, χαμηλό ύψος και κεκλιμένες όψεις.

Η Σπιναλόγκα

Στη βόρεια είσοδο του κόλπου της Ελούντας, σε θέση κλειδί για τον έλεγχο του φυσικού λιμανιού της, βρίσκεται η νησίδα της Σπιναλόγκας, με έκταση 85 στρέμματα και 53 μ. υψόμετρο. Το νησί οχυρώθηκε κατά την αρχαιότητα, το πιθανότερο κατά την ελληνιστική περίοδο, με μεγάλο οχυρωματικό περίβολο. Πάνω στα ερείπια αρχαίου κάστρου οι Βενετοί οικοδόμησαν ισχυρό φρούριο. H πρώτη φάση οικοδόμησης του φρουρίου διήρκεσε από το 1579 έως το 1586. Επισκευές και μετατροπές στο φρούριο έγιναν πριν και κατά τη διάρκεια του Κρητικού πολέμου (1645-1669).

Η Γραμβούσα

Το κάστρο χτίστηκε πάνω σε απότομο ύψωμα της νησίδας Ήμερη Γραμβούσα, στην άκρη της ομώνυμης χερσονήσου, για να προστατέψει το μικρό φυσικό λιμάνι που υπάρχει στον χώρο, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδιασμού οχύρωσης της Κρήτης στα τέλη της Ενετοκρατίας. Άρχισε να κτίζεται το 1584. Το σχήμα του φρουρίου είναι ακανόνιστο τρίπλευρο, με τείχη και προμαχώνες από τις τρεις πλευρές, ενώ από τη βόρεια καλύπτεται από τα απροσπέλαστα βράχια. Η προστατευόμενη πύλη είναι στην ανατολική πλευρά και οδηγεί μέσα από θολωτή στοά στο εσωτερικό του φρουρίου. Στον εκτεταμένο χώρο του βρίσκονται υπόγειες δεξαμενές που συγκέντρωναν τα νερά της βροχής, θεμέλια κτηρίων, ο ναός του Ευαγγελισμού και η πυριτιδαποθήκη, που μετατράπηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σε τζαμί.

Το Φραγκοκάστελλο

Το Φραγκοκάστελλο είναι ενετικό μεσαιωνικό κάστρο που βρίσκεται στη νότια ακτή της Κρήτης, περίπου 12 χιλιόμετρα ανατολικά της Χώρας Σφακίων, εντός του νομού Χανίων. Το βενετικό όνομα του κάστρου ήταν Άγιος Νικήτας. Επικράτησε όμως η ονομασία Φραγκοκάστελλο, που του αποδόθηκε από τον τοπικό πληθυσμό και σημαίνει το κάστρο των Φράγκων, καθώς ο τοπικός πληθυσμός συνήθιζε να αποκαλεί Φράγκους όλους τους ξένους καθολικούς. Το όνομα σταδιακά υιοθετήθηκε και από τους Βενετούς.

Το κάστρο της Λίνδου

Η ανηφορική διαδρομή προς την Ακρόπολη της Λίνδου περνά μέσα από τον πολύβουο παραδοσιακό οικισμό που απλώνεται στα βορειοδυτικά του λόφου, με τα διάσπαρτα αρχοντικά του 17ου αιώνα, ενδεικτικά της οικονομικής ακμής του μεσογειακού αυτού ναυτότοπου. Στην κορυφή του λόφου δεσπόζει η αρχαία Ακρόπολή της, μια φυσική οχυρωματική θέση που αξιοποιήθηκε ως φρούριο από τους αρχαίους κατοίκους της περιοχής, και μετέπειτα από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Ιωαννίτες Ιππότες και, τέλος, από τους Τούρκους. Στην Ακρόπολη της Λίνδου τα πιο σημαντικά μνημεία ανήκουν στην αρχαιότητα: ο δωρικός ναός της Αθηνάς Λινδίας (300 π.Χ.), τα Προπύλαια, η Ελληνιστική Στοά (200 π.Χ.) με τους 42 κίονες, το ελληνιστικό τείχος, η ανάγλυφη Ροδία τριήρης (τριημιολία, 2ος π.Χ.) στους πρόποδες του λόφου.

Το κάστρο της Πάτμου

Η Χώρα (Πάτμος) είναι κτισμένη πάνω σε ύψωμα όπου βρίσκεται η Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (του Ευαγγελιστή) σε μορφή μεγάλου κάστρου. Το νησί άρχισε να εποικίζεται όταν ο μοναχός Όσιος Χριστόδουλος έλαβε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλέξιο Α΄ τον Κομνηνό (1081-1118) την άδεια να ιδρύσει στην Πάτμο τη Μονή Ιωάννου του Θεολόγου σε ύψωμα πάνω στον αρχαίο βωμό της θεάς Άρτεμης. Η περιτείχιστη Μονή κτίσθηκε σε μορφή μεσαιωνικού κάστρου με επάλξεις, τείχη επιστήριξης, καθώς και με άλλα πέριξ κτίσματα, κελιά και δεξαμενές.

Το κάστρο της Λέρου

Το Κάστρο της Λέρου, που ονομάζεται και Κάστρο της Παναγιάς ή Κάστρο του Παντελιού, είναι βυζαντινό και κτίστηκε τον 11ο ή ίσως και τον 10 αιώνα. Δεσπόζει στην κορυφή του λόφου Πίτυος (Απιτύκι ή συνηθέστερα Πιτύκι) στη βορειοανατολική πλευρά της Λέρου, σε απότομο βραχώδες ύψωμα, σε υψόμετρο 154 μέτρων. Καλύπτει μια έκταση περίπου 10 στρεμμάτων στην κορυφή ενός φυσικά οχυρού βραχώδους λόφου. Έχει άμεση εποπτεία στα δύο λιμάνια της Λέρου, στον κόλπο της Αγίας Μαρίνας στα ανατολικά και στα Άλιντα, στα δυτικά.

Το κάστρο των Ιωαννιτών Ιπποτών

Το Παλαιόκαστρο είναι το αρχαιότερο και πιο σημαντικό μνημείο του Καστελόριζου. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νησιού, σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου από την πρωτεύουσα. Στο Παλαιόκαστρο διατηρούνται σε καλή κατάσταση λείψανα από την ελληνιστική οχύρωση. Τα τείχη έχουν κτιστεί με μεγάλους ορθογώνιους δόμους από εγχώριο ασβεστόλιθο κατά το ισοδομικό σύστημα και ενισχύονται κατά διαστήματα από τετράγωνους πύργους που προεξέχουν. Το κάστρο των Ιωαννιτών ιπποτών ( 14ος αιώνας) βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του λιμανιού στο Καστέλλο Ρόσσο, στο λόφο με τα κόκκινα βράχια.

Info
Την εκτέλεση της παραγωγής ανέλαβε η BRAINFOOD ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΜΕΠΕ, ενώ η έκδοση υπάρχει και διαδικτυακά στην ιστοσελίδα www.visitgreece.gr. Να σημειωθεί τα λευκώματα που δημιουργεί ο ΕΟΤ, όπως αυτό, προορίζονται για την προβολή της χώρας κυρίως στο εξωτερικό και δεν διατίθεται προς πώληση.