Οι κυνηγοί κεφαλών της Νάγκαλαντ

«Έχω τυπώσει τις φωτογραφίες τριών κυνηγών κεφαλών από τότε που ήρθα τελευταία φορά, εδώ και λίγους μήνες» μου είπε η Τάνια. «Θα τους τις δώσω τώρα που θα τους ξαναδούμε». Η Τάνια, Ινδή επαγγελματίας φωτογράφος, η μόνη γυναίκα σε όλη την χώρα της, είχε αναλάβει να μας πάει βαθιά στο δάσος της Νάγκαλαντ. Εκεί που ζει η φυλή των Κόνιακ και οι λιγοστοί πια υπερήλικες που μέχρι τη δεκαετία του 60 έκοβαν τα κεφάλια των αντιπάλων τους. Γιατί το έκαναν αυτό; Το ήξερα μέσες-άκρες, αλλά την πλήρη εξήγηση θα μου την έδινε αργότερα ο Άνιαμ.

«Θα πιάνει η SIM του κινητού στην Νάγκαλαντ;» ρωτήσαμε τον υπάλληλο της Vodafone στην Καλκούτα την προηγούμενη μέρα. «Είναι στην Ινδία η Νάγκαλαντ;» αντιρώτησε με αφοπλιστική απορία. Πολλοί Ινδοί δε γνωρίζουν ότι η Νάγκαλαντ είναι το βορειοανατολικό σύνορο της χώρας τους με τη Μιανμάρ, την πρώην Μπούρμα ή Βιρμανία. Μάλιστα, το σπίτι του αρχηγού των Κόνιακ βρίσκεται μισό στην Νάγκαλαντ και μισό στην Μιανμάρ! Αλλά και στο κυνήγι συχνά οι Κόνιακ «εισβάλλουν» στη γειτονική χώρα. Σε αυτό το δάσος τα διακρατικά σύνορα είναι μόνο γραμμές στο χάρτη. Εκατέρωθεν κανείς δε νοιάζεται.

Προσγειωθήκαμε στο Ντιμπρουγκάρ στο κρατίδιο του Άσαμ. Από εκεί απέμεναν 7,5 ώρες διαδρομής με το 4x4, στην αρχή βατής, μετά κακοτράχαλης. Καθώς το τοπίο άλλαζε από τις πεδινές φυτείες τσαγιού στη θάλλουσα βλάστηση του βουνού, άλλαζε και ο φαινότυπος των ανθρώπων. Στην Νάγκαλαντ αισθανόσουν ότι δεν ήσουν στην Ινδία αλλά στο Μπουτάν ή στην Μιανμάρ.

Νάγκα-λαντ σημαίνει η χώρα των ανθρώπων με τα τρυπημένα αυτιά. Οι Κόνιακ (οι άνθρωποι με τα μαύρα μαλλιά) είναι μια από τις φυλές που την κατοικούν, η πιο απομακρυσμένη και η πιο αργή στην υιοθέτηση ενός παγκοσμιοποιημένου τρόπου ζωής. Αριθμούν περί τις 300 χιλιάδες, μοιρασμένοι στην Ινδία και τη Μιανμάρ. Ακόμα κυνηγούν με εμπροσθογεμή όπλα, τα οποία τους έχει δώσει άδεια η ινδική κυβέρνηση να τα κατασκευάζουν οι ίδιοι σε περιορισμένο αριθμό. Όπου περιορισμένο, σημαίνει πέντε το χρόνο. Αλλά και να ήθελαν περισσότερα δε θα μπορούσαν γιατί τα φτιάχνουν αποκλειστικά από μέταλλο που συλλέγουν οι ίδιοι από το ποτάμι.

«Πες μου μια ιστορία από εκείνες τις εποχές» ρώτησα τον Άνιαμ, τον τριαντάχρονο Κόνιακ ξεναγό μας. «Ο παππούς μου μιλούσε μόνο για τους ψηλούς λευκούς με τα αεροπλάνα, τους κατακτητές Άγγλους που έφεραν μαζί με το χριστιανισμό και τους σπόρους του οπίου». Οικεία ιστορία, την έχω ακούσει από την Αυστραλία μέχρι τη Λατινική Αμερική, μόνο το μέσο διαφέρει. Ευφορικές, εξαρτησιογόνες ουσίες που αδρανοποιούσαν κάθε αντίσταση και εξασφάλιζαν την υποταγή πολλά χρόνια πριν περιγράψει αυτό το υπερόπλο ο Άλντους Χάξλεϊ στο «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» του. Κατάλαβα ότι ο Άνιαμ απέφευγε να μπει σε ιστορίες που αφορούσαν συγκεκριμένα πρόσωπα. Εγώ, ενοχλητικά επίμονος, όπως συχνά γίνομαι όταν θέλω κάτι πολύ, τον ρώτησα αν θα διαμεσολαβήσει σε κάποιον από τους πολεμιστές. «Δε θα σου πουν» μου απάντησε. «Κανείς δε μιλάει. Αν τότε ήταν αποδεικτικό ανδρείας, σήμερα μόνο να ξυπνήσει πικρίες και πάθη μπορεί η αναφορά στα γεγονότα εκείνης της εποχής». Και αυτό δεν το θέλουν οι Κόνιακ που τώρα ζουν αρμονικά μεταξύ τους. Λειτουργικός τρόπος διαχείρισης των συνεπειών ενός εμφυλίου, δε νομίζετε;

Γιατί ουσιαστικά περί εμφυλίου επρόκειτο. Οι κάτοικοι ενός χωριού επιτίθεντο σε ένα γειτονικό χωριό με την πεποίθηση ότι θα εξασφάλιζαν έτσι την εύνοια των θεϊκών δυνάμεων για τη γονιμότητα της γης τους. Παράλληλα, αφού η δύναμη του αντιπάλου εδράζετο στο κρανίο, ο αποκεφαλισμός την έκανε όλη δική τους. Όμως, αυτά ήταν ουσιαστικά μόνο τα προσχήματα για την επέκταση της κυριαρχίας τους. Η μόνη περίπτωση να αποφευχθούν συρράξεις ήταν η σύναψη δεσμών αγχιστείας μεταξύ των βασιλικών μελών.

Η επιδρομή σε ένα διπλανό χωριό ξεκινούσε μόνο αν οι οιωνοί ήταν ευνοϊκοί. Για παράδειγμα, μόνο αν οι ίνες των φύλλων της μπανάνας επλέκοντο με το σωστό τρόπο. Στην αρχή πήγαιναν μπροστά οι ανιχνευτές και μετά το κύριο σώμα κρούσης αποτελούμενο από περίπου 10-20 πολεμιστές. Μη φανταστείτε τίποτε μαζικές σφαγές. Δύο-τρεις νικημένοι αντίπαλοι ήταν αρκετοί. Μόνο ένας«διαπιστευμένος» από κάθε χωριό αναλάμβανε το έργο της αποχώρισης των μαλακών μορίων του κεφαλιού από το κρανίο με βρασμό. Η διαδικασία γινόταν εν κρυπτώ και δεν υπήρχε κανιβαλισμός. Το τρόπαιο τοποθετείτο σε κοινή θέα καθότι ήταν πηγή περηφάνειας όχι μόνο για τον naomei, τον πολεμιστή, αλλά και για όλο το χωριό.

Η δερματοστιξία ήταν δηλωτικό στοιχείο της φυλής και της επιμέρους ομάδας αλλά και της κοινωνικής θέσης του κάθε πολεμιστή. Το τατουάζ στο σώμα γινόταν με την ενηλικίωση. Τα τατουάζ, όμως, στο πρόσωπο τα έκαναν μόνο οι τροπαιούχοι.

H βρετανική διοίκηση απαγόρευσε επίσημα τους αποκεφαλισμούς το 1939. Η μετάβαση έγινε σταδιακά και με πιο αργούς ρυθμούς στις πιο απομακρυσμένες περιοχές. Η πρακτική της δερματοστιξίας εγκαταλείφθηκε στη δεκαετία του '60. Η κοινωνική οργάνωση παραμένει ίδια όμως. Η εργασία καταμερίζεται και η επιτυχία επιμερίζεται σε όλους. Εκτός από τον αρχηγό, που διατηρεί μια σχετική εξουσία στη λήψη αποφάσεων, υπάρχει ισότητα μεταξύ των μελών της φυλής. Καμία σχέση με τον αδιατάραχτο ταξικό διαχωρισμό των καστών σε πολλά μέρη της Ινδίας. Επιπλέον, διαφοροποιό στοιχείο των Κόνιακ είναι η ισότητα της γυναίκας.

«Κινδυνεύσατε στο ταξίδι;» ρώτησε το τελευταίο βράδι στο Δελχί, στο δρόμο της επιστροφής, ο Γκόραβ, ο Ινδός συγκάτοικος του Δημήτρη από τα χρόνια της φοίτησης στο Λονδίνο. Με τον Δημήτρη, το φίλο μου και συνταξιδιώτη, κοιταχτήκαμε απορημένοι. Σε κανένα σημείο δεν νιώσαμε κίνδυνο. Ως φλάσμπακ όμως ανακάλεσα την, πλέον της ινδικής, ειδική βίζα που έπρεπε να εκδώσουμε για τη Νάγκαλαντ, τους αλλεπάλληλους ελέγχους στη διαδρομή, την έντονη στρατιωτική παρουσία στα checkpoints, την αυτοπρόσωπη δήλωση προσέλευσης αλλά και αποχώρησης στο αστυνομικό τμήμα της Lungwa. Αυτά όμως σχετίζονται με τις σποραδικές, ακόμα και τώρα, πράξεις ανταρτοπόλεμου και όχι με την αποδοχή των ξένων. Οι κάτοικοι της Νάγκαλαντ είναι φιλειρηνικοί, δεν αποδέχονται όμως την κυριαρχία της Ινδίας. Αυτό τους καταδικάζει σε μειωμένους κρατικούς πόρους και ανάπτυξη.

Ο Γκόραβ, όμως, θέλησε να μάθει και κάτι ακόμα που δέχτηκα πολλές φορές ως ερώτηση στη διάρκεια του ταξιδιού. Γιατί, από όλη την Ινδία, στη Νάγκαλαντ; Ως αρωγό στην απάντηση θα δανειστώ μια φράση της Phejin Konyak, εγγονής ενός κυνηγού κεφαλών που έβαλε σκοπό ζωής να καταγράψει την πολιτιστική κληρονομιά των Κόνιακ. «Αναμφισβήτητα οι ιεραπόστολοι βοηθήσαν στον εγγραμματισμό των Κόνιακ. Όμως, το βάπτισμα στην νέα θρησκεία σήμαινε την αποκήρυξη κυριολεκτικά οποιουδήποτε στοιχείου σχετιζόταν με το παρελθόν». Επαναλαμβανόμενο, λοιπόν, το καταστροφικό δόγμα του όλου ή ουδενός. Όμως, όλοι οι πολιτισμοί έχουν ιδιαίτερα και μοναδικά στοιχεία, άλλα καλά και άλλα κακά, και ο καλύτερος τρόπος να τα γνωρίσεις είναι το να βρεθείς εκεί. Αυτή είναι λοιπόν η απάντηση «γιατί στη Νάγκαλαντ».

Οι τυπωμένες φωτογραφίες της Τάνια δεν βρήκαν ποτέ τους αποδέκτες τους. Στους λίγους μήνες που μεσολάβησαν οι δύο είχαν πια πεθάνει και ο τρίτος, κατάκοιτος, δε δεχόταν επισκέψεις. Καθώς σχεδόν όλοι οι πολεμιστές έχουν υπερβεί τα ενενήντα έτη, σε λίγο δε θα υπάρχουν ως ζώσες μαρτυρίες μιας άλλης εποχής. Τότε οι ιστορίες τους θα μπορούν να γίνουν αποφορτισμένα έπη στα χείλη των νεότερων.

*  Ο Χαράλαμπος Βλαχόπουλος είναι Καθηγητής Καρδιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (instagram: @charalambosvlachopoulos)