Μια επίσκεψη στην Αγια-Σοφιά, που πλέον είναι τζαμί

Σουρούπωνε την ώρα που περπατούσα κι ο πέτρινος τοίχος δίπλα μου καθώς ανηφόριζα έπαιρνε μια άλλη όψη. Κι όταν σήκωσα τα μάτια μου κι αντίκρισα τον τρούλο της βούρκωσα, μιας κι είχα να τον δω από τον Μάη του 2019. Η Αγία Σοφία είναι ένα σημείο αναφοράς, προσδιορισμού. Η Αγία Σοφία και η πτέρυγα με τα μάρμαρα του Παρθενώνα στο Βρετανικό μουσείο στο Λονδίνο αποτελούν άγραφη ταυτότητα στα χέρια και στον νου μου. Είναι επιτακτική η ανάγκη να τα βλέπω όσο πιο συχνά μπορώ. Είναι η πυξίδα της ενήλικης ζωής μου.

Και τη σιωπή του δειλινού έσκισε η φωνή του ιμάμη που καλούσε τους πιστούς σε προσευχή. Οι πιστοί με προσπερνούσαν κι εγώ περπατούσα άχαρα κι αμήχανα προς την είσοδο. Στον προθάλαμο και στον κυρίως ναό έχει στρωθεί μια πράσινη μοκέτα και έχουν τοποθετηθεί αρκετές παπουτσοθήκες. Και από όσο μπόρεσα να δω μόνο στο «Ομφάλιον» (Ομφαλός της γης) δεν έχει στρωθεί τίποτα, εκεί που γινόταν η στέψη του Βυζαντινού αυτοκράτορα. 

Στάθηκα στην κεντρική πόρτα ακίνητη και παρακολουθούσα τους πιστούς που έπαιρναν θέση για την προσευχή της Παρασκευής. Δεν πρόκειται να ενοχλήσω την προσευχή κανενός γιατί είναι μια ώρα ιερή. Θρηνώ σιωπηλά για αυτό που βλέπω. Κι ό,τι νιώθω δεν βρίσκει λέξεις να ειπωθεί. 

Η Αγία Σοφία είναι ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι σύμβολο της ορθοδοξίας. Είναι ένα θαύμα της αρχιτεκτονικής. Είναι η εγκυρότερη ιστορική πηγή όλων, ανεξάρτητα από την εθνικότητα του καθενός. Το κτίριο απαντά σε ερωτήσεις, διηγείται τις αλλαγές που έχει επιφέρει η ιστορία γιατί αυτή είναι γραμμένη πάνω στους τοίχους, στα δάπεδα, στα ανυπέρβλητης ομορφιάς ψηφιδωτά της. Η Αγία Σοφία επιβιώνει μέσα στους αιώνες αψηφώντας ανθρώπινες αποφάσεις, νικώντας φυσικά φαινόμενα όπως είναι οι σεισμοί και μαζί της επιβιώνουν και θεριεύουν κι όλοι οι συμβολισμοί, κρυφοί και φανεροί. Κανένας ανθρώπινος νους δεν μπορεί μήτε να τη βλάψει μήτε να αλλοιώσει το χαρακτήρα της. 

Ο Ιουστινιανός, όταν αποφάσισε να την οικοδομήσει, ίσως και να οραματιζόταν ότι θα αποτελούσε τον μεγαλύτερο ναό για πάνω από χίλια χρόνια. Οι Έλληνες αρχιτέκτονές της, ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις της Μικράς Ασίας και ο Ισίδωρος ο Μιλήσιος, ίσως και να ονειρεύονταν το δέος που θα προκαλούσε σε όποιον διέσχιζε το μεγαλοπρεπές κτίριο. Ήταν αυτή η ιδέα. Ένας τρούλος αιθέριος, με τη μεγαλύτερη διάμετρο, που θα υψωνόταν σε ένα ιλιγγιώδες ύψος για τα δεδομένα της εποχής και θα στηριζόταν σε όσο το δυνατό λιγότερα στηρίγματα. Ήταν ένας ουρανός που δημιούργησαν που κάλυψε, καλύπτει και θα καλύπτει για χρόνια μια άλλη γη. 

Ένα νέος ρυθμός αρχιτεκτονικής δημιουργήθηκε από το όραμά τους. Και το φυσικό φως μέσα από τα εκατό παράθυρά της λούζει τον χώρο αυξάνοντας την ένταση της θεϊκής της ομορφιάς. Η Αγία Σοφία μιλάει στις ψυχές των ανθρώπων. 

916 χρόνια ήταν ναός χριστιανικός. 482 χρόνια ήταν τζαμί. Ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο πατέρας της σύγχρονης Τουρκίας, στις 24 Νοεμβρίου 1934, μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε μουσείο. Στις 6 Δεκεμβρίου του 1985, η Αγία Σοφία ανακηρύχθηκε από την Unesco μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στις 10 Ιουλίου του 2020 υπέγραψε διάταγμα για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. 

Στην Αγία Σοφία έχουν προσευχηθεί ορθόδοξοι, καθολικοί, μουσουλμάνοι. Η Αγία Σοφία έχει καεί, έχει βεβηλωθεί, τα ψηφιδωτά της κρύβονται και φανερώνονται μέσα στους αιώνες. 

Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας χώρος θρησκευτικής λατρείας αλλάζει χρήση. Δεν είναι η πρώτη φορά που μια εκκλησία μετατρέπεται σε τζαμί. Είναι όμως η πρώτη φορά που ένα μουσείο μετατρέπεται σε τζαμί.