Τόκιο: ένα εγκώμιο από διάσπαρτες αναμνήσεις

Η Ιαπωνία είναι μια χώρα όπως οι άλλες, αλλά και διαφορετική από όλες τις άλλες. Τώρα που επέστρεψα στην Ευρώπη, σκέφτομαι αυτά που είδα και αυτά που έμαθα στην Ιαπωνία. Υπάρχουν και άλλα πολλά που δεν έμαθα∙ ένας χρόνος είναι αρκετός για να ξύσεις μόνο την επιφάνεια, όπως λένε οι Άγγλοι. Η επιφάνεια της Ιαπωνίας είναι μαγνητικό πεδίο, όσο περισσότερο σκαλίζεις την επιφάνεια, τόσο πιο πολύ μεγεθύνεται η περιέργεια∙ αλλά όσο πιο βαθιά σκαλίζεις οι μαγνητικοί πόλοι μεταλλάσσονται, φτάνεις σε πολλαπλά σημεία αντίστασης, πολλές φορές πιο βαθιά δεν γίνεται – απλά δεν γίνεται. Υπάρχουν αδιαπέραστα όρια στην Ιαπωνία για τους ξένους. Ακόμα και αυτά τα αδιαπέραστα όρια αποκλεισμού, έχουν ωστόσο προνόμια.

Να μερικές σκηνές που θα πάρω μαζί μου, ένα εγκώμιο από διάσπαρτες αναμνήσεις: Τα μαθήματα Ιαπωνικών, δύο φορές την εβδομάδα που μου θύμιζαν το «Εγκώ μιλήσει καλά κάποια μέρα» του David Sedaris. Το μεγάλο μπέρδεμα, τα ιαπωνικά των βιβλίων, της καθημερινότητας, των manga και anime – οι διαφορετικές διαστάσεις μιας γλώσσας στον ίδιο χώρο. Πώς να τους εξηγήσω τι είναι η σαγιονάρα στα ελληνικά; Όταν παινεύω κάποιον Ιάπωνα για τα αγγλικά τους, συνήθως βιάζονται να απορρίψουν την φιλοφρόνηση, ακόμα και αν τα αγγλικά τους είναι τέλεια. «Έχω πολύ δρόμο μπροστά μου». Οι φοιτητές μου, που τους έβλεπα για μια χρονιά μέσα από το Zoom, μερικοί εντός της Ιαπωνίας, άλλοι ακόμα έξω από τα σύνορα προσπαθώντας να μπουν. Θα μου λείψουν οι κριτικές ερωτήσεις τους, η περιέργειά τους για το γνωστικό αντικείμενο, η καλοσύνη τους. Σκέφτομαι πόσα έμαθα από αυτούς για την Ιαπωνία. Το γραφείο μου στο πανεπιστήμιο και η λίμνη Sanshiro, για ανάπαυση και για γεύμα. Τα εργαστήρια ξιφασκίας, δίπλα σε αυτά της Χημείας. Το Πανεπιστήμιο του Τόκιο∙ μια εξαίρεση γοτθική ανάμεσα σε δέντρα gingko, σε μια πόλη χτισμένη από τουβλάκια Lego.

Θα μου λείψουν οι μόδες της Ιαπωνίας∙ νέοι άντρες με βαμμένα χρωματιστά νύχια, νεαρές γυναίκες με μακριές κοτσίδες και παπούτσια πλατφόρμες, κάτοικοι-ξωτικά σαν να ξεπήδησαν από κάποιον πλανήτη manga, τα πιο ευτυχισμένα σκυλιά στον κόσμο να πηγαίνουν βόλτες μέσα στο καροτσάκι τους πολλές φορές επίσης ντυμένα. Πέρα από τη μόδα: η καθολική χρήση μάσκας, παντού. Παρατηρώ τα παιδιά στο δημοτικό πως παίρνουν το μετρό μόνα τους, χωρίς συνοδό, και πως νιώθουν ασφάλεια σ’ ένα σύστημα σχεδόν χαώδες στη μεγαλύτερη μητρόπολη του κόσμου. Η προσδοκία –σχεδόν απαίτηση– της ασφάλειας, ακόμα και αν δεν είναι αληθινή. Θυμάμαι πως όσες φορές έχασα το πορτοφόλι μου ή κάτι άλλο, εγώ και άλλοι, πάντα το βρίσκαμε σε ένα από τα αστυνομικά τμήματα – πάντα, ναι. Θα μου λείψει η μη φαντασμαγορική αλλαγή της χρονιάς (ασχέτως περιορισμών λόγω της πανδημίας), τα παλαμάκια της προσευχής, οι γενναίες υποκλίσεις – μια προσωπική παράδοση στον χώρο. Τα δώρα από φρούτα, και γλυκά και σνακ σουβενίρ από ταξίδια. Τα τεράστια ιαπωνικά αχλάδια που αγοράσαμε στα προάστια του Inagi.

Θα μου λείψουν οι πυγολαμπίδες και το σκοτάδι στην επαρχία, το δάσος από μπαμπού, οι ορυζώνες. Η σημαδιακή άνθιση των λουλουδιών –το ένα είδος μετά το άλλο, σαν παρέλαση στρατιωτική– θα μου λείψει η πυκνότητα της πρωτεύουσας και η συντροφικότητά που φτιάχνει η πυκνότητα. Στο πυκνοκατοικημένο Nakano του Τόκιο, σ’ ένα μπαρ στο δεύτερο όροφο χωράγαμε (δεν χωράγαμε) 15 άτομα. Ένας Ιρλανδός DJ έπαιζε Λένα Πλάτωνος, «προς τιμή σου» μου λέει. Η τιμή είναι της πόλης. «Αιμάτινες Σκιές από Απόσταση» γεμίζουν τον χώρο: δεν υπάρχει απόσταση. Απίθανοι ακουστικοί χώροι: συναυλίες noise, ο μυθικός Keiji Haino, karaoke με shoegaze, Elvis και K-pop. Στο Ikebukuro, ένας παλιός κινηματογράφος είχε αφιέρωμα στις ταινίες του Τζιμ Τζάρμους, τις παρακολουθήσαμε σχεδόν με ευλάβεια –δηλαδή και τους τίτλους τέλους– με πολύ λίγους Ιάπωνες που φοράνε αστραφτερά λουστρίνια, φανατικοί οπαδοί σκέφτομαι. Έξω βρέχει, το Τόκιο γεμάτο διάφανες ομπρέλες.

Χαμογελώ με τις ασκήσεις υπομονής, περιμένοντας στη σειρά, περπατώντας στη σειρά, ταξιδεύοντας στη σειρά∙ η αξία της βραδύτητας. Θυμάμαι πως οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν χρωματιστά βελάκια για το πού πρέπει να πας, και τους δημόσιους υπάλληλους που αρνιούνται –σαν από ντροπή– να μιλήσουν αγγλικά, αν ξέρουν δηλαδή. Πολλοί δεν ξέρουν. Μία δημόσιος υπάλληλος επικοινωνούσε μαζί μου γράφοντας στα αγγλικά σε ένα χαρτί και εγώ της απαντούσα προφορικά, αλλά η ίδια δεν είπε λέξη στα αγγλικά παρόλο που προφανώς ήξερε. Παρατηρούσα τι όμορφα έγραφε στα αγγλικά, τα λατινικά γράμματα είχαν τη συμμετρία της τελειότητας. Σκέφτομαι πως εγώ έχω ξεχάσει να γράφω με το χέρι. Ίσως το βουνό Φούτζι θέτει υψηλές προδιαγραφές συμμετρίας και ωραιότητας. Αλλά η φιλοσοφία έχει άλλες απαιτήσεις, καλύτερες, εκθειάζοντας την ατέλεια, την ασσυμετρία, την παροδικότητα, αλλά και το πέρασμα του χρόνου – το αντίθετο της φθοράς.

Αναπολώ τα παραδοσιακά ιαματικά λουτρά με φώτα από νέο στη γειτονιά μου. Τα ιαπωνικά σχέδια με παλιομοδίτικα πλακάκια. Η βύθιση στο σκούρο πλούσιο νερό. Τα σώματα καλυμμένα με τατουάζ που παραπέμπουν σε συμμορίες – ποτέ δε θα μάθω. Τις κουβέντες στο μπάνιο, τα γέλια για τα Ιαπωνικά μου που ωστόσο εκπλήσσουν ευχάριστα τους γηραιότερους. «Όχι, όχι, έχω πολύ δρόμο μπροστά μου». Η μεγαλύτερη παγίδα ίσως, να πεις «ευχαριστώ».

Τώρα που έφυγα, σκέφτομαι πως το Τόκιο έχει πέντε εποχές, ακριβώς γιατί οι αισθήσεις είναι πέντε. Η πέμπτη εποχή είναι αυτή της διαίσθησης, μια εποχή σχεδόν «ανάμεσα». Πριν το πρώτο άνθισμα, το πρώτο βράδυ της μεγάλης υγρασίας, ο άσπρος ουρανός πριν πέσει το χιόνι, ένα κίτρινο φύλλο – πριν γίνει κοινωνικό φαινόμενο, πριν γίνει γιορτή των χρωμάτων. Η πέμπτη εποχή είναι όταν βγαίνουμε από το μετρό, μετά από ώρες ταξιδεύοντας πάνω-κάτω στην ατέλειωτη πόλη, και προσαρμοζόμαστε ανάλογα, μπερδεμένοι, στο τοπικό κλίμα – βροχή, υγρασία, αέρας. Είναι κατά τη διάρκεια των δυνατών σεισμών που σκεφτόμαστε, πόσο θα κρατήσει άραγε αυτή τη φορά, πώς θα είναι ο χώρος μετά το σεισμό. Είναι η εποχή που μέσα στην ασυνεννοησία ανακαλύπτεις την καθαρότητα της φιλίας, της αγάπης.