Οι κοσμοπόλεις της επαρχίας: Χιροσίμα

Το καλοκαίρι του 1964, τη φλόγα στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων άναψε ο άγνωστος σε όλους μας Yoshinori Sakai που γεννήθηκε μόλις 60 χιλιόμετρα έξω από τη Χιροσίμα τη μέρα της έκρηξης της πρώτης ατομικής βόμβας. Επέζησε. Άναψε τη φλόγα φορώντας λευκή φανέλα μ’ έναν κόκκινο κύκλο, τον κύκλο της ιαπωνικής σημαίας. Στα «Επίκαιρα» από εκείνη την τελετή χαμογελάει περήφανος. Το χαμόγελο δεν είναι μόνο δικό του, είναι χαμόγελο πανανθρώπινο.

Συγκατοικούμε με τη Σώτη Τριανταφύλλου στη στήλη «Εξωτερικό», γράφοντας ξεχωριστά για τη χωροταξία, για τα τοπία, τις ιστορίες, τις γεωγραφίες. Ακούω «από την άλλη άκρη του πλανήτη» τα podcasts για τις κοσμοπόλεις της Δύσης, και θέλω να γράψω για τις άλλες πόλεις που χωρίς να είναι μητροπόλεις, είναι παγκόσμιες στη συνείδησή μας, παγκόσμιες στην κληρονομιά τους − το όραμά τους είναι μητροπολιτικό. Υπάρχουν παγκόσμια χωριά, υπάρχουν μικρές πόλεις μεγεθυμένες στην καρδιά μας, παγκόσμιες οδοί και λεωφόροι, πάρκα και δέντρα και σημεία στον πλανήτη σχεδόν οικουμενικά. Όλα αυτά τα μέρη είναι παγκόσμια, όχι γιατί νίκησαν τον χρόνο σε μια ιστορική στιγμή περνώντας στην αθανασία, αλλά γιατί εξελίχτηκαν, αν και όχι πάντοτε όπως θα περιμέναμε ή όπως θα σχεδιάζαμε. Πέρα από τις μητροπόλεις, η επαρχία είναι παγκόσμια εκεί όπου δεν επανέλαβε τα ίδια παλιά λάθη, εκεί που ίσως δημιουργήθηκαν συνθήκες για λάθη καινούργια. Οι πόλεις που στηρίχτηκαν στο μεγαλείο ή στην τραγωδία τους έγιναν κάτι άλλο, έγιναν μουσεία, αγάλματα, σκονισμένα εγκυκλοπαιδικά λήμματα.

Η Χιροσίμα δεν είναι τέτοια περίπτωση. Είναι μια παγκόσμια πόλη, αν και στην πληθυσμιακή κατάταξη έρχεται μόλις όγδοη στην Ιαπωνία − με ευρωπαϊκούς όρους κατέχει παρόμοια θέση με τα Τρίκαλα στην Ελλάδα, με το Λέστερ στη Βρετανία, με το Ντίσελντορφ στη Γερμανία. Είδα πρώτη φορά τη Χιροσίμα το 2017, στα καλύτερα χρώματα που μπορεί κανείς να τη δει, το φθινόπωρο. Όλοι ξέρουν για τη Χιροσίμα, πολύ λιγότεροι την έχουν ζήσει. Είναι μiα πόλη σύγχρονη, ένας χώρος νέων ανθρώπων και ιδεών. Δεν ανταγωνίζεται τη μνήμη∙ αντιθέτως, προχωρεί προς τα μπρος.

Έφηβοι γελάνε, διαβάζουν manga στα κινητά τους τηλέφωνα ενώ επιβαίνουν στα τραμ∙ με ρωτάνε στα αγγλικά από πού έρχομαι. Συνάδελφοι μού μιλάνε για τα φαγητά, τα γλυκά, την ομάδα του μπέιζμπολ και τι σουβενίρ θα πάρω από τη Χιροσίμα. Το βράδυ μεθυσμένοι Γιαπωνέζοι τρεκλίζουν σε μια πόλη που χοροπηδά − τουλάχιστον αυτό συνέβαινε πριν από την πανδημία. Το πιο γρήγορο τρένο στην Ιαπωνία είναι εκείνο που διασχίζει τη Χιροσίμα από το Τόκιο: ονομάζεται Νοζόμι που σημαίνει Ελπίδα. Αλλά υπάρχει και το Χικάρι ή Φως και το Κοντάμα ή Ηχώ. Προφανώς η Ελπίδα στη Χιροσίμα σπάει το φράγμα του Φωτός. Διαβάζω με απογοήτευση ότι το Hiroshima International Animation Festival κατεβάζει αυλαία∙ όλα τα άλλα φαίνονται ωστόσο να λειτουργούν φωταγωγημένα: εστιατόρια, μικρά μπαρ, αγορές − η χρυσή νεολαία: το Πανεπιστήμιο της Χιροσίμα έχει γύρω στους 15.000 φοιτητές. 

Θαρρείς και η βόμβα ότι δεν έπεσε ποτέ. Έπεσε όμως. To 60% της πόλης καταστράφηκε ολοσχερώς και τα θύματα ήταν άμαχοι, ανανρίθμητοι άμαχοι. Υπάρχουν αντικείμενα ανέγγιχτα στο πέρασμα του χρόνου, ρολόγια με δείκτες σταματημένους τη στιγμή που έπεσε η ατομική βόμβα, 8:15, το πρωί. Το μουσείο και το πάρκο Ειρήνης σχεδιασμένα από τον Kenzo Tange δεν είναι υπερπαραγωγή συναισθημάτων, είναι η απεικόνιση του τρόμου στην παγκόσμια ιστορία. Η καταστροφή δεν ολοκληρώθηκε με το που σταμάτησαν τα ρολόγια: ακολούθησαν μήνες, χρόνια, δεκαετίες, πολιτών δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, κοινωνικός αποκλεισμός, φόβος και διακρίσεις, αρρώστιες. Η πόλη φτιάχτηκε σχεδόν από την αρχή, κι αν τα γράφω τώρα αυτά είναι επειδή δέντρα ginkgo επέζησαν στην ατομική έκρηξη. Ακολούθησαν πολλά έξω από τα στενά χωρικά όρια της Χιροσίμα: η ταινία «Χιροσίμα» του Hideo Sekigawa, «Τα παιδιά της Χιροσίμα» του Kaneto Shindô (που γεννήθηκε και πέθανε −σε ηλικία 100 ετών− στη Χιροσίμα), το «Χιροσίμα, Αγάπη Μου» του Αλαίν Ρενέ και της Μαργκερίτ Ντυράς, τo ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ που διασκεύασαν οι This Mortal Coil με τον τίτλο «I Come and Stand at Every Door», τα «Λουλούδια για τη Χιροσίμα» της Εντίτα Μόρρις, το ροκ κομμάτι «Enola Gay» των Orchestral Manoeuvres in the Dark.

Η λέξη που θυμάμαι από τη Χιροσίμα είναι το υπόκεντρο, το σημείο στην επιφάνεια της γης κάτω από την έκρηξη της ατομική βόμβας. Το «Σημείο Μηδέν» που ακούμε συχνά, 600 μέτρα πάνω από το χώμα, μια εστία καταστροφής, ένα χάσμα στον χώρο. Θα περίμενε κανείς το υπόκεντρο να χαρακτηρίζει όλη την πόλη, να επιβάλλει τη θύμησή του και τη διαιώνιση της μνήμης. «Μήπως βρίσκεται στο επόμενο στενό;» «Είναι εδώ ή παραπέρα;» Αλλά το μόνο που υπάρχει είναι μια μικρή πινακίδα που θα μπορούσε να γράφει απαγορεύεται το πάρκινγκ ή, έστω, να μνημονεύει ποιος γεννήθηκε και έζησε εκεί. Το υπόκεντρο βρίσκεται στον παράπλευρο δρόμο μιας αδιάφορης πολυκατοικίας: δυσκολεύτηκα να το εντοπίσω. Καθόμουν και φωτογράφιζα τους περαστικούς που το προσπερνούσαν απορροφημένοι στις έγνοιες τους. «Μα πώς μπορούν να προχωρούν χωρίς να δίνουν σημασία;» Αυτό ακριβώς είναι ο θρίαμβος της Χιροσίμα∙ δεν πρόκειται για λήθη, απλώς οι διαβάτες δεν δίνουν σημασία. Αυτοί που δίνουν είναι −ήταν− οι τουρίστες. Το υπόκεντρο υπάρχει στη συνείδηση όλων, αλλά δεν επηρεάζει τη συμπεριφορά των κατοίκων της Χιροσίμα.

Η πόλη παραμένει παγκόσμιος σταθμός στο αντιπολεμικό κίνημα, για την κατάργηση των πυρηνικών όπλων, για την ισότητα των πολιτών. Πολίτες και θεσμοί της Χιροσίμα εναντιώθηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020, δηλαδή του 2021, καθώς και στην επίσκεψη του προέδρου της Ολυμπιακής επιτροπής στην πόλη τους − ο δήμαρχος της Χιροσίμα αρνήθηκε να τον συναντήσει. Η Χιροσίμα είναι ένας από τους σκοτεινούς τόπους της ιστορίας μας και η απόδειξη της εξέλιξης, ο θρίαμβος της μνήμης.