Κυριακάτικο παζάρι-πανηγύρι στο Πόρτο Λάγος

Οι (παιδικές) εικόνες που έχω από το Πόρτο Λάγος είναι… τα χέλια: κρεμασμένα στη σειρά με σπάγγο*, περιμένανε «να στραγγίσουν», στην παραλία απέναντι από το εκκλησάκι το οποίο έμοιαζε να πλέει στη μέση της θάλασσας. Πάνω στο μακρύ γεφυράκι που ενώνει την παραλία με το γραφικό μίνι εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, ο μπαμπάς μας έλεγε πως τα χέλια ξεκινάνε από τη λίμνη Βιστωνίδα, εκεί στο ταπεινό Πόρτο Λάγος, κατεβαίνουν στον Βιστωνικό κόλπο στο Θρακικό Πέλαγος, διασχίζουν το Αιγαίο, μετά όλη τη Μεσόγειο, βγαίνουν από τα στενά του Γιβραλτάρ –τα χέλια, όλα αυτά– φτάνουν στην Πλατειά Θάλασσα των Σαργασσών**, και γεννάνε εκεί με την ησυχία τους. Μετά, για έναν μυστήριο λόγο, επιστρέφουν πάλι στη Βιστωνίδα, μαζί με τα κάμποσα χελάκια τους. Μετά τα ψαρεύουν οι ψαράδες και τα κάνουν «του αλατιού», στην κυριολεξία, και τέλος τα κρεμάνε αλατισμένα στον ήλιο για να γίνουν μεζές.

Το Πόρτο Λάγος στη δεκαετία του '60 κι '70, λοιπόν, είναι στο «Μπουρού Γκιολ», κατά την τούρκικη ονομασία της λίμνης Βιστωνίδας, η οποία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας (45 τετ. χλμ), οικότοπος και υγροβιότοπος από τους σπουδαιότερους της Ευρώπης, με 227 είδη πουλιών να ζουν ανάμεσα στα ψηλά καλάμια στις όχθες της, και 37 είδη ψαριών στα νερά της. Το τοπίο είναι αγγελοπουλικό, με μια γαλήνη εντελώς 60s, με το ξύλινο γεφυράκι να ταλαντεύεται πάνω από ήρεμα (συνήθως) νερά. Το εκκλησάκι, όπως και η λίμνη, οι ιχθυοκαλλιέργειες, τα μύδια κι η περιοχή τριγύρω, είναι Μετόχι της Ιεράς Μεγίστης Μονής Αγίου Όρους Βατοπεδίου, σύμφωνα με σουλτανικά φιρμάνια και αυτοκρατορικά χρυσόβουλα που πάνε πολλούς αιώνες πίσω.

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς δεν έχει λυθεί εδώ και πολλούς αιώνες, αλλά το μέρος παραμένει συγκλονιστικό: το κομμάτι της Θράκης ανάμεσα στον Νομό Ροδόπης και τον Νομό Ξάνθης είναι ελαφρώς παραμυθένιο, σαν λίγο τσαλακωμένες «Χίλιες και μια Νύχτες». Λίγο πιο μακριά είναι ο Τεκές Κιουτουκλού Μπαμπά (15ος-16ος αιώνας), στη Δυτική όχθη της λίμνης – εδώ κείτεται «ο περιστρεφόμενος δερβίσης» Χατζή Μπεκτάς***, πολύ διάσημος, που όταν αποδήμησε εις Αλλάχ θάφθηκε στον «τουρμπέ» ή αλλιώς ταφικό μνημείο, σε αυτό το μαυσωλείο έξω από το χωριό Σέλινο. Η μικρή απογοήτευση του επισκέπτη-ούφο είναι ότι δεν υπάρχουν τοιχογραφίες ή εικόνες του περιστρεφόμενου δερβίση ενώ περιστρέφεται, ή έστω ενώ χορεύει – κατά τα άλλα, η εκδρομή είναι σούπερ. 

Τέλος πάντων, κάθε Κυριακή το ονειρικό κατά τα άλλα Πόρτο Λάγος ξυπνάει με πολλή βαβούρα και φιλοξενεί ένα τεράστιο, πολύχρωμο, θορυβώδες και τζερτζελέδικο παζάρι, «The Panigyri» όπως λένε ενθουσιασμένοι οι τουρίστες, με Έλληνες, Μουσουλμάνους, Πομάκους, Αλβανούς και όποιους άλλους περνάνε από εκεί. Το παζάρι κρατάει ατέλειωτες ώρες, είναι όντως πανηγυρτζίδικο, και πουλάει/αγοράζει ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς: από αυγά και σαλάμια, ζαρζαβατικά, τρόφιμα κάθε είδους, μέχρι παιχνίδια, ρούχα, αξεσουάρ, ηλεκτρικές συσκευές, εργαλεία, τηγάνια, μαλλί της γριάς, μπαλόνια, τεντζερέδες, τα πάντα όλα. Ο κόσμος που «κατεβαίνει στο παζάρι» είναι από τα γύρω χωριά και τις πόλεις σε μια ακτίνα 60-70 χιλιομέτρων, συν τους περιστασιακούς τουρίστες – είναι διάσημο αξιοθέατο, το παζάρι του Πόρτο Λάγος, του μικρού λιμανιού που λειτουργεί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, όπως διάσημο, και ακόμα πιο αξιοθέατο, είναι το ίδιο το Πόρτο Λάγος.

Ο φωτογράφος Γιώργος Χρηστινίδης είναι Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής σε Δημοτικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης με αγάπη για τη φωτογραφία και με πολλές εκθέσεις στο ενεργητικό του. Αυτή την εποχή κάνει το διδακτορικό του στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης, κάνει συχνά τη διαδρομή Θεσσαλονίκη-Κομοτηνή-Θεσσαλονίκη.

* Τα χέλια του Πόρτο Λάγος τα έγδερναν εκεί στην παραλία, τα έπλεναν με σαλαμούρα, τα ξανα-έβαζαν μέσα στο δέρμα τους (που έβγαινε εύκολα, σαν κάλτσα) και τα κρεμούσαν μία-δυο μέρες μέχρι να στεγνώσουν. Ακούγεται ίου, και τα σκοτώνανε τα χέλια πριν τους τα κάνουν όλα αυτά, αλλά όποιος έχει περάσει από το Πόρτο Λάγος στα 60s και 70s θα τα θυμάται ως καταπληκτικό μεζέ.

** «Η Πλατειά Θάλασσα των Σαργασσών», πρωτοποριακά φεμινιστικό, υπέροχο μυθιστόρημα (1966) της Jean Rhys. Η ίδια η θάλασσα, στον Βόρειο Ατλαντικό, πήρε το όνομά της από ένα φύκι, το Sargassum Seaweed. Σύμφωνα με τον μύθο, τα πλοία έμπλεκαν στα φύκια κι έμεναν ακίνητα για αιώνες. Ενέπνευσε πολλά λογοτεχνικά έργα, π.χ. ο Ιούλιος Βερν περιγράφει τη Θάλασσα των Σαργασσών στο αριστούργημά του «Είκοσι χιλιάδες λεύγες υπό τη Θάλασσα». 

*** Το Τάγμα των Μπεκτασήδων εκμεταλλευόταν τα ορυχεία αλατιού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (το περίφημο αλάτι λεγόταν «Χατζή Μπεκτάς»). Το 1808 ο Σουλτάνος Σελίμ Γ’ διέταξε να αποκεφαλίσουν 70.000 Μπεκτασήδες για θρησκευτικούς λόγους αλλά κυρίως για να πάρει το αλάτι στα χέρια του. Από τις κοινότητες των Μπεκτασήδων που απέμειναν, αρκετές εξορίστηκαν αργότερα (1929) στην Αλβανία από τον Κεμάλ Ατατούρκ, του οποίου η μητέρα ήταν μπεκτασίδικης καταγωγής.