Το Μοναστήρι του Μονγκού, και όχι του Μουγκού, της Σίφνου

Πριν δύο βδομάδες περίπου, ο Ιωάννης Σταθόπουλος, μοναδικός δισέγγονος του λόγιου, ποιητή και Μέγα Λογοθέτη της Εκκλησίας, Θεοδόση Σπεράντζα (1888 - 1979) εκ Σίφνου, ανακοίνωσε στην κοινωνία του νησιού τη θέσπιση του θεσμού, τα «Σπεράντζεια». Ο θεσμός αυτός θα αποτελεί ένα πλέγμα πολιτιστικών και κοινωνικών δράσεων που θα διεξάγονται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου και θα έχουν σαν στόχο την προαγωγή του πολιτισμού του νησιού καθώς και την εκπλήρωση των σκοπών που θέσπισε Θεοδόσης Σπεράντζας μέσω της ίδρυσης του Σιφναϊκού Πνευματικού Ιδρύματος «Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος - Μονγκού».

Όλα αυτά ίσως θα αφορούσαν μόνο την τοπική κοινωνία αν η ιστορία του Μοναστηριού δεν παρουσίαζε ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον που ξεφεύγει από τα στενά όρια του νησιού μια και σε αυτήν, εκτός από τους ντόπιους, εμπλέκονται Βενετσιάνοι, αρχόντισσες του Βυζαντίου, βαρόνοι, άνθρωποι της θρησκείας, άνθρωποι των γραμμάτων, αθηναίοι επιστήμονες και γάλλοι επιχειρηματίες. Το ταξίδι αυτό, που σαν αφετηρία έχει τη Σίφνο του 13ου μάλλον αιώνα (πιθανή χρονολογία κτίσεως του Μοναστηριού), τερμάτισε τον Σεπτέμβριο πανηγυρικά στο νησί, εγκαινιάζοντας μία νέα εποχή. 

Όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες ιστορίες, έτσι κι εδώ δεν θα μπορούσαν να λείπουν διάφορα σκάνδαλα, ίντριγκες, τυχόν παρατυπίες και ανομίες αλλά αυτά δεν αφορούν το συγκεκριμένο άρθρο. 

Το Μοναστήρι λέγεται «Μοναστήρι του Μονγκού» και όχι του Μουγκού, όπως λανθασμένα πολλοί νομίζουν. Πάνω σε αυτό υπάρχουν πολλές εκδοχές και είναι όλες εξίσου όμορφες αλλά και διασκεδαστικές.

Σύμφωνα με τον λαογράφο Αντώνη Τρούλο, στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το Μοναστήρι υπήρχε ένας βενετσιάνικος πύργος ιδιοκτησίας της οικογένειας των Ντα Κορώνια, ο οποίος αγοράστηκε από μία πλούσια κυρία του Βυζαντίου που τον ήθελε για καταφύγιό της και έκτισε εκεί μία εκκλησία. Την αρχόντισσα αυτή αγαπούσε παράφορα ένας βαρόνος, ο πύργος του οποίου ήταν απέναντι, στη θέση της σημερινής συνοικίας «Παναγιά η Μπαρού» (η παράδοση λέει ότι το «Μπαρού» προέρχεται από τη γαλλική λέξη Baron = βαρόνος). Η πυργοδέσποινα όμως τον περιφρονούσε και, όταν αυτός ζήτησε να μάθει τον λόγο, αυτή του απάντησε: «Je mon gout».

Σύμφωνα με μία άλλη παράδοση, η αρχόντισσα αυτή έκανε πάρα πολλά έξοδα για να μετατρέψει τον πύργο σε μοναστήρι και κάθε φορά που ο σύζυγός της τη ρωτούσε πού ξόδευε τόσα χρήματα εκείνη του απαντούσε «J' ai fait mon gout», δηλαδή «έκανα το γούστο μου». Υπάρχει και ακόμη μία που αφορά την απάντηση που έδινε αυτή η αρχόντισσα σε όλους όσοι τη ρωτούσαν γιατί αποφάσισε να γίνει μοναχή και τους απαντούσε «J' ai fait mon gout». Όποια εκδοχή κι αν ισχύει, το σίγουρο είναι ότι στο γούστο της αρχόντισσας οφείλει το όνομά του το μοναστήρι και η όλη γύρω περιοχή. 

Ο ναός θεωρείται ότι είναι του 13ου αιώνα και ένα χαραγμένο οικόσημο, που ανήκει στους Κοζαδίνους της Κύθνου, με ημερομηνία 1456 πάνω από την εξωτερική κύρια είσοδο του ναού ίσως να σηματοδοτεί το χρόνο ανοικοδόμησής του.

Λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι μέχρι το 1834. Όσον αφορά το κλείσιμό του υπάρχουν και πάλι διάφορες εκδοχές. Η μία λέει ότι το μοναστήρι υπήρξε άντρο ακολασίας κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, πράγμα που οδήγησε τον τότε Υπουργό Παιδείας Νίκο Χρυσόγελο, εκ Σίφνου, να προβεί σε ενέργειες για το κλείσιμό του. Η άλλη λέει ότι καταργήθηκε με διάταγμα του Όθωνα, μαζί με όλα τα άλλα γυναικεία μοναστήρια της χώρας, λόγω των πολλών αναφορών για σκάνδαλα και ηθικά έκτροπα. Οι 70 μοναχές εκδιώχθηκαν κακήν κακώς και έπρεπε μέσα σε μία ώρα να πάρουν μόνο ό,τι μπορούσαν να σηκώσουν στους ώμους τους. Το μοναστήρι λεηλατήθηκε.

Αργότερα περιήλθε στην ιδιοκτησία του Θεοδόση Σπεράντζα. Ο Σπεράντζας, με καταγωγή από την Σίφνο και γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, ήταν ένας ιδιαίτερα πνευματικός και καλλιεργημένος άνθρωπος, ο οποίος έδειξε έμπρακτα τη μεγάλη του αγάπη για την Ελλάδα μέσω της πολύτιμης προσφοράς του σε επιτελικές θέσεις στον τομέα της εκκλησίας, της πολιτικής και της εκπαίδευσης.

Η φιλανθρωπική του δράση ήταν εξίσου σπουδαία και του χάρισε το Χρυσό Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για την αμέριστη συμπαράσταση που έδειξε στον λαό των Αθηνών κατά τη διάρκεια της γερμανο-ιταλικής κατοχής, ιδρύοντας καταφύγια και ιατρεία.

Το 1944, στα Δεκεμβριανά, συνελήφθη από Ελασίτες αλλά κατόρθωσε να δραπετεύσει, χωρίς όμως να σταθεί το ίδιο τυχερή η σύζυγός του, Ευτέρπη, η οποία συνελήφθη στο σπίτι της στην Αθήνα και μετά από πεζοπορία ωρών μέχρι το Κριεκούκι της Θήβας, φορώντας μόνο το νυχτικό και τη ρόμπα της, δολοφονήθηκε με ξιφολόγχη ώστε να μη δαπανηθεί σφαίρα για τον θάνατό της. Το ποίημα «Στην Ευτέρπη μου», της περίφημης ποιητικής συλλογής «Η ΣΙΦΝΟΣ ΜΑΣ», είναι αφιερωμένο στην αγαπημένη του γυναίκα καθώς και μία Αγρέπαυλη που βρίσκεται στον χώρο, στην οποία έδωσε το όνομα «Ευτέρπη».

Το 1979, λίγο πριν τον θάνατό του, ο Θ. Σπεράντζας ίδρυσε το «Σιφναϊκό Πνευματικό Ίδρυμα Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος - Μονγκού», οι δύο βασικοί σκοποί του οποίου ήταν η συντήρηση του Μοναστηριού και άλλων σημαντικών ναών της Σίφνου καθώς και η παροχή υποτροφιών σε αριστούχους Σιφνιούς. Λίγα χρόνια αργότερα και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες ή διαδικασίες, ο διορισθείς ως ισόβιος πρόεδρος του Ιδρύματος, ο Αρχιμανδρίτης Φιλάρετος Βιτάλης, εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και η διαχείριση πέρασε σε χέρια Γάλλων μετά τον γάμο ενός εκ των γιων του ιδρυτή, Κωνσταντίνου, με μία Γαλλίδα. Από τότε, το Ίδρυμα απαξιώθηκε και έπαψε να ανταποκρίνεται στην αρχική του αποστολή.

Σήμερα, το Ίδρυμα επανασυστάθηκε με νέο Διοικητικό Συμβούλιο και οι εξ αίματος απόγονοι του Θεοδόση Σπεράντζα, η εγγονή του Ευτέρπη και ο δισέγγονός του Γιάννης, εκπορευόμενοι από τους δυνατούς συναισθηματικούς δεσμούς και αναμνήσεις που τους συνδέουν με τους χώρους του Μοναστηριού, προσπαθούν να αναβιώσουν και να εμπλουτίσουν με νέους θεσμούς, όπως τα «Σπεράντζεια», τους αρχικούς σκοπούς του Ιδρύματος, οι οποίοι είχαν «παγώσει» για αρκετά χρόνια.

Μέσα στο ίδιο πνεύμα, οι 90χρονες ανιψιές και κόρες των αδελφών του Θεοδόση Σπεράντζα ζητούν να γίνει Επίτιμη Πρόεδρος του Ιδρύματος η εγγονή του ιδρυτή κα Ευτέρπη Σταθοπούλου - Σπεράντζα, σύζυγος γνωστού γυναικολόγου της Αθήνας, ως ένδειξη τιμής και αποκατάστασης των όποιων τυχόν αδικιών και παρατυπιών του παρελθόντος.

Η κα Ε. Σταθοπούλου - Σπεράντζα, με ιδιαίτερη συγκίνηση, επισκέφθηκε φέτος το καλοκαίρι, μετά από πολλά χρόνια, το Μοναστήρι και τους χώρους που περνούσε τα καλοκαίρια των παιδικών της χρόνων. Η κορυφαία στιγμή της επίσκεψης ήταν η διοργάνωση του πανηγυριού της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου με «πανηγυράδες», την ίδια και τον γιο της.

Το πανηγύρι φέτος αφιερώθηκε στους αδικοχαμένους, στη φονική πυρκαγιά στο Μάτι, συντοπίτες Γρηγόρη, Ανδρέα και Εβίτα Φύτρου και η κα Σπεράντζα - Σταθοπούλου κάλεσε τον κόσμο να σταθεί στο πλευρό της Βαρβάρα Φύτρου, η οποία αντιμετωπίζει με εντυπωσιακή δύναμη ψυχής το δράμα της και η προσφορά των άρτων ήταν η δική της συμμετοχή στη διοργάνωση του πανηγυριού.

Μέσα στο πλαίσιο των αρχικών στόχων του Ιδρύματος η κα Σπεράντζα - Σταθοπούλου και ο γιος της, κος Ιωάννης Σταθόπουλος, εξασφάλισαν δύο υποτροφίες από το Ελληνικό Κέντρο Εκπαίδευσης Ναυαγοσωστών, τις οποίες παρέδωσαν στον Πρόεδρο του Συλλόγου «Ασφαλείς Παραλίες στο Νησί», κο Μέμο Λιβιεράτο, για να τις διαθέσει σε δύο νέους από τη Σίφνο, οι οποίοι θα αποτελέσουν ένα πολύτιμο παραϊατρικό προσωπικό για το νησί.

Στα άμεσα σχέδια του Ιδρύματος είναι η επανέκδοση της ποιητικής Συλλογής «Η Σίφνος μας».

Διακριτικό στοιχείο του λογότυπου των Σπεραντζείων είναι μία από τις πλέον υπεραινώβιες ελιές της χώρας (άνω των 1000 ετών ζωής) που υπάρχει στην περιοχή που βρίσκεται το εν λόγω Μοναστήρι. Η Ελιά του Θεολόγου, εκτός από πηγή έμπνευσης για τον ποιητή, στάθηκε και σημείο «νοητής συνεύρεσης» των μελών της οικογένειάς του στις διάφορες στιγμές της ζωής τους.

ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Παπαπαύλου Γ. «Τ’ ΑΗ ΝΗΓΙΑ Τ’ ΑΝΗΦΟΡΟ, Οδοιπορικό στις 235 εκκλησίες της Σίφνου», Αθήνα, 2011.
2. Φιλιππάκη, Μ. (1989) Τοπωνύμια της Σίφνου, Έκδοση Αδελφότητας Σιφνίων «Άγιος Συμεών», σσ.111-119.