Βερολίνο: 23 φωτογραφίες και 10 σκέψεις

Έχοντας στο μυαλό μου το στερεότυπο ότι η πρωτεύουσα της Γερμανίας είναι η λιγότερο γερμανική πόλη της χώρας, βρέθηκα πρώτη φορά και για ένα ελάχιστο διάστημα στο Βερολίνο. Λύσσαξα στη βόλτα, κουβέντιασα αρκετά, φωτογράφισα πολύ, σκέφτηκα περισσότερο − και να το αποτέλεσμα.

Α. «Μυθολογία» της Ιστορίας και των Τεχνών. Πρώτα-πρώτα, χάρηκα που έβλεπα από κοντά μέρη «μυθικά» για μένα από τη Λογοτεχνία, τη Μουσική, το Σινεμά, το Θέατρο και την Ιστορία. Άλλο να διαβάζεις / βλέπεις / ακούς για τα μέρη που καταγράφουν τα κείμενα / τραγούδια / εικόνες των Φάλαντα, Μπρεχτ, Μαν, Παμπστ, Ροτ, Βάιλ, Ρίφενσταλ, Μπίιβορ και τόσων άλλων, κι άλλο να τα 'χεις μπροστά σου.

Β. Ευκολία προσανατολισμού. Απ' όλες τις μεγάλες πόλεις που έχω πρωτοβρεθεί, το Βερολίνο ήταν το πιο εύκολο στο να προσανατολιστώ. Η ξακουστή Ούντερ δεν Λιντεν (Unter den Linden, Κάτω από τις φιλύρες), λεωφόρος που περνάει με γέφυρα πάνω από τον ποταμό Σπρέε, έχει από τη μια μεριά την πλατειάρα Αλεξάντερπλατς, με τον Πύργο της Τηλεόρασης και το Κόκκινο Δημαρχείο, κι από την άλλη την πλατεία του Παρισιού, με την Πύλη του Βρανδεμβούργου και το μεγάλο πάρκο Τίργκαρτεν.

Όλα τ' άλλα ο «χάρτης του μυαλού» τα τοποθετεί σχετικά εύκολα πάνω στον άξονα αυτόν (όπως όταν ήμασταν μικροί, που μαθαίναμε την Αθήνα με βάση το ότι οι τρεις μεγάλοι δρόμοι –Ακαδημία, Πανεπιστημίου, Σταδίου– ενώνουν τις δυο πλατείες: Σύνταγμα και Ομόνοια).

Γ. Συνεχές γλέντι. Οι άνθρωποι εδώ δίνουν την εντύπωση πως στη μεγάλη τους πλειονότητα ραθυμούν και γλεντάνε. Δεν έχω ξαναδεί ποτέ και πουθενά τόσο κόσμο στις πλατείες να πίνουνε μπίρες, να καπνίζουνε τσιγάρα καπνού και μπάφους, ν' αράζουνε στον ήλιο, να μιλάνε στα κινητά, ν' ακούνε μουσική και να χορεύουνε σε κλαμπ και σε ανοιχτούς χώρους. Κι όσοι δε γλεντάνε και απλά πάνε ή έρχονται από τις δουλειές τους (ή και δουλεύουν) δεν πάνε σαν τρελοί, δε βιάζονται. Γενικά, είδα μια ευχάριστη ραθυμία. Γι' αυτό και άλλοι Γερμανοί (π.χ. φίλαθλοι από τη Φραγκφούρτη και το Μόναχο, γιατί έτυχε τότε ο Τελικός του Κυπέλλου Άιντραχτ - Μπάγερν, στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου και μίλησα μαζί τους) τους λένε τεμπέληδες, μεσογειακούς, χαραμοφάηδες και πάντως μη Γερμανούς. Σίγουρα απέχουνε πολύ από το γελοίο στερεότυπο του «Γερμανού - ρομπότ».

Δ. Μπάτσοι. Το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα ραθυμίας είναι οι μπάτσοι του Βερολίνου. Είναι πιο ράθυμοι κι από τους Έλληνες και διόλου επίφοβοι (μια σύγκριση με Παρίσι ή Βρυξέλες τα λέει όλα − βέβαια εκεί έχουν υποστεί όχι λίγες τρομοκρατικές επιθέσεις).Αράζουνε, καπνίζουνε, πίνουνε καφέδες, μιλάνε στα κινητά τους και μεταξύ τους, χαριεντίζονται με τις μπατσίνες, δίνουνε πληροφορίες στον κόσμο με το χαμόγελο, μιλάνε κι αγγλικά.

Ε. Άρκουδάκι. Το αρκουδάκι είναι το σύμβολο της πόλης και υπάρχει πάνω στη σημαία της. Αυτή την τοπική σημαία τη βλέπεις παντού, σε όλα τα αξιοθέατα. Αλλά αρκουδάκια βλέπεις σε κάθε μορφή: μπρελόκ, μαγνητάκια, γκραφίτις, πίνακες, πάνω σε μάντρες δημόσιων έργων, αγαλματάκια σε μαγαζιά (ενίοτε κρατάνε κάποιο βάρος, σαν Άτλαντες, σχετικό με το τι πουλάει το μαγαζί), στο μετρό με χάρτες των διαδρομών κ.λπ. Νομίζω πως το ζώο αυτό δείχνει πολύ καλά το χαρακτήρα της πόλης: παιχνιδιάρικο και στιβαρό, έξυπνο και δυνατό, ναρκωμένο και ξύπνιο ανάλογα με τις εποχές, μικρό που θα μεγαλώσει, αρκετά ανθρωπόμορφο κ.λπ.

ΣΤ. Αξιοθέατα. Πέρα απ' όσα ανάφερα πριν (σημεία Β και Γ), υπάρχουν οι γειτονιές Μίτε (κατάκεντρα), Κρόιτσμπεργκ (με πολλά παλιά σπίτια και πολλούς Τούρκους, αλλά εγώ έπεσα πάνω σ' ένα απίστευτο −κατ΄ευφημισμόν− «πανηγύρι κουλτούρας» που γινότανε εκεί, με τους δρόμους κλειστούς από τ' αυτοκίνητα και με τσίκνα, ποικίλα φαγητά, καρναβαλίστικα ντυσίματα, ποτό, συγκροτήματα, χορό), Σαρλότενμπουργκ κ.λπ, δρόμοι όπως η ακριβή Κουρφίστερνταμ και η «επίσημη» Βίλχελμστράσε, το Νησί των Μουσείων (όπου πήγα μόνο στης Περγάμου κι όπου αυτό που κυρίως μ' εντυπωσίασε ήταν τα σεξουαλικά ειδώλια από τη Μεσοποταμία), το ξενοδοχείο «Άντλον», πλατείες όπως των Γάλλων ή η αρχιτεκτονικά πρωτοποριακή Ποτσντάμερπλατς κ.λπ.

Ακόμα, σημαντικά αγάλματα (Γκέτε, Χάινε, Μεντελσον, Μπετόβεν κ.λπ. κ.λπ., αλλά και το σύμπλεγμα με τη σαϊτεμένη λιονταρίνα στο Τίργκαρτεν), μνημεία ποικίλων θυμάτων κ.λπ., υπέροχα παλιά αρχιτεκτονήματα (συνήθως αποκαταστημένα μετά τους βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου). Επίσης πολλά άλλα μουσεία, όπως της κατασκοπείας, η Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης, παλιοί ναοί, το Ράιχσταγκ, ο Ζωολογικός Κήπος κ.λπ. Εννοείται ότι κάποια απ' αυτά τα είδα πιο ξώφαλτσα κι από ξώφαλτσα.

Ζ. Πολιτική ονοματοδοσία. Αξιοθέατα με τον τρόπο τους είναι και οι δρόμοι / πλατείες / γέφυρες / θέατρα κ.λπ. με ονόματα που παραπέμπουν στην πολιτική, διαφορετικής μάλιστα ή και αντίθετης προέλευσης: Τζον Φόστερ Ντάλες, Καρλ Μάρξ, Καρλ Λίμπκνεχτ, Χάνα Άρεντ, Ρόζας Λούξεμπουργκ, Τζον Κένεντι, Κόνραντ Αντενάουερ, Βίλι Μπραντ κ.λπ.

Η. Μέσα συγκοινωνίας - μεταφορών. Υπάρχει ένα καταπληκτικό δίκτυο επίγειων (τραμ, λεωφορεία, τρένα), υπόγειων (μετρό) και ποτάμιων μεταφορών, καθώς και ιδιόμορφα μέσα, όπως ηλεκτρικά πατίνια ποικίλων τύπων, ποδήλατα ή μάλλον συστήματα ποδηλάτων που τα κινούν μέχρι και 12 ποδηλάτες, ποδήλατα - ταξί, άμαξες με άλογα, κοινά ποδήλατα, αυτοκίνητα - αντίκες κ.λπ., τα εισιτήριά τους είναι άλλοτε φτηνότερα (π.χ. αεροδρόμιο - πόλη) κι άλλοτε ακριβότερα απ' τα δικά μας (π.χ. απλή αστική διαδρομή). Τα δημόσια μέσα έρχονται σε πυκνά και ακριβή δρομολόγια, αλλά εντυπωσιάζει ότι δεν υπάρχουν ηλεκτρονικά εισιτήρια, ούτε μπάρες, παρά μονάχα μηχανικά ακυρωτικά παλιού τύπου. Ούτε είδα, εγώ τουλάχιστον στις δεκάδες διαδρομές μου, κανένα έλεγχο. Και στα επίγεια μέσα ισχύει ό,τι και στο τρένο: μπαίνεις από παντού, βγαίνεις από παντού (Αναρωτιέμαι τι ισχύει στο Αμβούργο, το Μόναχο, τη Βόνη, το Ανόβερο, τη Φραγκφούρτη). Σε κάθε περίπτωση, παρά την κίνηση, μποτιλιάρισμα δεν είδα, κορναρίσματα και κακή οδήγηση είδα σε σπάνιες περιπτώσεις, ενώ οι πεζοί περνάνε −φυσικά− και με κόκκινο, όπως παντού. Αναφέρω, τέλος, ότι παρά τις τεράστιες καταστροφές του πολέμου (η συνθηκολόγηση έγινε το Μάη του 1945), το μετρό λειτουργούσε ήδη το 1947, όπως δείχνει ο σχετικός χάρτης στο σταθμό «Κλόστερστράσε»)

Θ. Για το ναζιστικό και κομουνιστικό παρελθόν. Η πόλη «πουλάει» πάρα πολύ το διπλό δικτατορικό της παρελθόν, ναζιστικό (1933 - 1945) και κομουνιστικό (1945 - 1989), έτσι ώστε αφενός να μην αφήνει τη μνήμη να εφησυχάζει (κάτι πολύ εύκολο, αφού λίγο-λίγο εκλείπουν οι γενιές που τις είχαν ζήσει και τις δύο), κι από την άλλη να είναι πηγή εσόδων. Στη Βίλχελμστράσε 77, μια στήλη ενημερώνει ότι εδώ ήταν Καγκελαρία του Χίτλερ, όπου αυτοκτόνησε ο ναζιστής ηγέτης.

Πολύ κοντά στην πρώην Καγκελαρία έχουν στηθεί μνημεία για μερικές από τις ομάδες θυμάτων του ναζισμού: τους Εβραίους της Ευρώπης (ένα γιγάντιο και λαβυρινθώδες σύνολο από ορθογώνιες κατασκευές που παραπέμπουν σε τάφους), τους Τσιγγάνους (Ρομά και Σίντι − μια πρωτότυπη τεχνητή λίμνη στην αρχή του Τίργκαρτεν, με πληροφοριακά ταμπλό γύρω-γύρω) και τους Ομοφυλόφιλους (μια σχεδόν ορθογώνια κατασκευή, μ' ένα «παράθυρο», όπου ο επισκέπτης βλέπει ένα βίντεο με ομόφυλα ζευγάρια).

Μπροστά στο πασίγνωστο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ, υπαίθριοι παλαιοπώλες προσφέρουν ποικίλα αναμνηστικά της ναζιστικής εποχής. Τέλος, μερικά σημεία έχουν φυλαχτεί ερείπια του Πολέμου. Τώρα, σε ό,τι αφορά τον κομουνισμό, η μεγάλη ατραξιόν είναι το φυλαγμένο κομμάτι του τείχους που απέκλειε το Δυτικό Βερολίνο απ' όλο τον κόσμο. Το κομμάτι αυτό έχει καλυφτεί με επίσημα γκραφίτις. Διάσπαρτα κομμάτια του Τείχους υπάρχουν σε πολλά μέρη της πόλης. Μνημεία για τα θύματα που προσπαθούσαν να περάσουν το τείχος προς την ελευθερία και τους σκότωσαν οι Ανατολικογερμανοί φρουροί υπάρχουν σε πολλά σημεία.

Το διαβόητο τσεκ πόιντ «Τσάρλι» μεταξύ των δύο πρώην Βερολίνων είναι μέγα τουριστικό αξιοθέατο, και στα πέριξ πουλιούνται όλων των ειδών αναμνηστικά, μέχρι και «γνήσια» κομμάτια του Τείχους. Υπάρχει επίσης Μουσείο της «αξέχαστης» Γερμανικής Λαϊκής Δημοκρατίας (ΓΛΔ / DDR), σύλλογος των τράμπαντ και πολλά άλλα.

Θυμίζω ότι και ο πύργος της Τηλεόρασης ανατολικογερμανικός είναι. Κάκιστη εντύπωση μού έκανε ότι, μετά την ενοποίηση των Γερμανιών, το ενιαίο καθεστώς έχτισε με τεράστια άχαρα κτίρια την πλατεία του Παρισιού, στα δυο πλάγια της Πύλης του Βρανδεμβούργου, «πνίγοντάς» την. Κομουνιστικά και άλλα αξιοθέατα είναι ανάγλυφα χυμένα στα καπάκια της βερολινέζικης ΕΫΔΑΠ.

Ι. Ενοποίηση και εξηγήσεις. Καταλήγω στο εξής: Είναι γνωστό πως όσο το Δυτικό Βερολίνο ήταν μια απομονωμένη δυτικογερμανική «νησίδα» στον ωκεανό της Ανατολικής Γερμανίας, και επομένως υπό το συνεχή κίνδυνο εισβολής, οι κάτοικοί του έπαιρναν επιδόματα για να μένουν εκεί, είχαν απαλλαγή από στρατιωτική θητεία και άλλες παροχές. Έτσι το Δυτικό Βερολίνο είχε καταντήσει μη παραγωγική πόλη. Μετά την ενοποίηση, ενώθηκε με το πρώην Ανατολικό, που έτσι κι αλλιώς −ως κομμουνιστικό− ήταν μη παραγωγικό. Στο καπάκι, εγκαταλείφτηκε η προσωρινή πρωτεύουσα Βόνη και το ενωμένο Βερολίνο έγινε ενιαία πρωτεύουσα της ξαναενωμένης Γερμανίας, οπότε εγκαταστάθηκαν εδώ άπειροι δημόσιοι υπάλληλοι, επίσης μη παραγωγικοί (ίσως να είναι πιο παραγωγικοί σε σύγκριση με τους Έλληνες συναδέλφους τους, αλλά είναι σαφώς λιγότερο παραγωγικοί σε σύγκριση με τους εργαζόμενους Γερμανούς του ιδιωτικού τομέα). Ας προσθέσουμε εδώ και την καθοριστική παρουσία ξένων κάθε είδους, που ζουν μόνιμα εδώ. Ίσως τα τέσσερα αυτά στοιχεία, συνδυαστικά, να ερμηνεύουν την ηρεμία, ανεμελιά και ραθυμία του Βερολίνου. Και ίσως γι' αυτό το αποκαλούν «μεσογειακή πόλη».

---

d.fyssas@gmail.com