Ταξιδια

Κοζανίτικη αποκριά, η παραδοσιακή

Με φανούς και χάλκινα πνευστά, οι απόκριες στην Κοζάνη έχουν κάτι το διονυσιακό

Απόκριες σημαίνει ξεφάντωμα, χορός κι απελευθέρωση και στην Κοζάνη το ξέρουν καλά. Χωρίς ξενόφερτες μοντερνιές και διάχυτα στοιχεία κιτς κουλτούρας, η κοζανίτικη αποκριά είναι παραδοσιακή κι αγέρωχη. Έχει φιλουρίδια, αντί για σερπαντίνες και για δώδεκα μέρες, 3-14 Μαρτίου, ανάβει φωτιές, τρώει κιχιά και ξεφαντώνει αδιάκοπα με χάλκινα πνευστά.

Ο Φανός, σήμα κατατεθέν της κοζανίτικης αποκριάς, ανάβει στους δρόμους της πόλης από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται ουσιαστικά για μία μεγάλη πυρά γύρω από την οποία στήνεται ένα νυχτερινό υπαίθριο γλέντι. Μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στηνόταν σε κάθε γειτονιά ένας πέτρινος βωμός, που άναβε την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς, και στολιζόταν με ό,τι περίσσευε στα γύρω νοικοκυριά. Από φαναράκια μέχρι μεταχειρισμένες σερπαντίνες, δηλαδή «φούντες» και «φιλουρίδια» που μάζευαν οι κάτοικοι από τα πατώματα κέντρων και ταβερνείων.

Τότε έβγαινε γύρα και το «τσινί», ένα τσίγκινο πιάτο, όπου μαζεύονταν οι δεκάρες για τα καύσιμα του Φανού. Ολόγυρα αραδιάζονταν σαμάρια και σκαμνιά, για να κάθονται οι γεροντότεροι και οι ασταθείς λόγω ακατάσχετης οινοποσίας! Δεν έλειπαν και τα «βαένια» με το κρασί και τα κεράσματα από τις νοικοκυρές της γειτονιάς για τους χορευτές και τους επισκέπτες: κεφτέδες, λουκάνικα, κιχιά, τυρί κι ό,τι άλλο μπορούσε να προσφέρει η κάθε μια.

Κάπως έτσι στηνόταν το γλέντι γύρω από τη φωτιά με χορούς και τραγούδια ακαπέλα. Αν και υπήρχε ποικιλία στη θεματική, κυριαρχούσαν τα λεγόμενα «ξινέντραπα» ή «μασκαραλίτκα» ή κατ’ ευφημισμόν «νοικουκυρίσια», λαϊκά τραγούδια με έντονες φαλλικές αναφορές.

φωτό: Αλέξανδρος Βρετάκος

Αν σε βγάλει ο δρόμος στην Κοζάνη, θα δεις ακόμα τον κόσμο να χορεύει γύρω απ’ τις φωτιές, όπως έκαναν παλιά οι γονείς και οι παππούδες τους ξορκίζοντας την κακοδαιμονία. Το διονυσιακό έθιμο συνδέεται με αρχαίες γιορτές κρασιού κι ακολασίας, ενώ κάποιοι λένε πως έφτασε στην Κοζάνη από ηπειρώτες μέτοικους. Με τα χρόνια έγιναν αλλαγές, αλλά η παράδοση παραμένει.

Πλέον το «τσινί», το αναλαμβάνει ο Δήμος και μπορεί τα γλέντια να μην είναι αυθόρμητα όπως παλιά, αλλά τα έθιμα αναβιώνουν κάθε χρόνο αναλλοίωτα. Οι προετοιμασίες ξεκινούν από τα Χριστούγεννα και η οργάνωση απαιτεί πολλή δουλειά και προγραμματισμό.

Τέτοιες μέρες, οι υπεύθυνοι φιλοξενίας του Φανού θα σου προσφέρουν από ομοιώματα μικρών σπιτιών, τα κεραστάρια, κρασί και κιχιά, δηλαδή λαχταριστές στριφτές τυρόπιτες. Το φαγητό, δεν υπάρχει περίπτωση να σου λείψει στη βορειοελλαδίτικη αποκριά, αφού οι πιο προκομμένες Κοζανίτισες ετοιμάζουν ένα σωρό μεζέδες για τους γλεντζέδες του Φανού.

Εν τω μεταξύ «τ’ άργανα» θα δίνουν τον παλμό κι εσύ θα χαζεύεις τις πολύχρωμες πάνινες λουρίδες που ανεμίζουν σε κάθε γειτονιά, έχοντας αντικαταστήσει τον αεροδιάκοσμο των παλιών καιρών με τις παραδοσιακές φούντες από «φιλουρίδια».

φωτό: Ευριπίδης Τσατσιάδης

Αυτό το σαββατοκύριακο της Μικρής Αποκριάς, το καρναβάλι θα εισβάλει στην πόλη. Προηγείται ο βασιλιάς των ημερών, ο καρνάβαλος, με χιλιάδες παιδιά να παρελαύνουν σαν ένα χρωματιστό ποτάμι χορεύοντας στους ήχους της Δημοτικής Μπάντας, της Πανδώρας.

φωτό: Ευριπίδης Τσατσιάδης

Οι Φανοί ανάβουν όλοι μαζί το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς αλλά από την Τσικνοπέμπτη και μετά γίνεται κάθε βράδυ γλέντι σε κάθε έναν από αυτούς. Την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς, 13 Μαρτίου, κατά τις 18.00 πρέπει να είστε στην Πλατεία για το άναμμα του Κεντρικού Φανού, που δίνει τη σκυτάλη στους Φανούς των συνοικιών: Αλώνια, Άη Δημήτρης, Αριστοτέλης, Αϊ Θανάσης, Γιτιά, Κασμιρτζήδις, Κιραμαριό, Κρεβατάκια, Λάκκους τ’ Μάγγαν’, Μπουντανάθκα, Παύλος Μελάς, Πηγάδ’ απ’ του Κεραμαριό, Πλατάνια και Σκ’ρκα.

φωτό: Νικολέτα Διάφα

Αν θέλετε να δείτε την παρέλαση, τότε καλύτερα να πάτε στην πλατεία από νωρίς. Στις 15.00 η παρέλαση αρχίζει συνοδεία αρμάτων φορτωμένων λαϊκή έμπνευση, παράδοση και τη σάτιρα.

φωτό: Σάκης Δαζάνης

Στην κεντρική πλατεία Κοζάνης θα πετύχετε θεάματα και εορταστικές εκδηλώσεις καθημερινά, ενώ για τους μικρούς της παρέας είναι πολύ ξεχωριστά και τα Sourd Games. Η γιορτή της νεολαίας θέλει γερά νεύρα και κάθε χρόνο 2.000 αθλητές-μαθητές από 11-15 χρονών ρίχνονται στο στίβο της ευγενικής άμιλλας, για να αναδειχθούν τα πιο γερά σιουρδουντάμαρα. Μοιάζει με κυνήγι θησαυρού, αλλά φέρει έντονη τη σφραγίδα της τοπικής παράδοσης στο ξεσάλωμα.