Ένας «μπούμερ» προσπαθεί να καταλάβει τι είναι το situationship

«Να γράψεις για το situationship...», είπε φίλη ψυχολόγος, όταν της ζήτησα να προτείνει θέματα για τον τομέα σχέσεις/σεξ, τον οποίο δημοσιογραφικά αντιλαμβάνομαι σαν terra incognita – με προκαλεί να τον διαπλεύσω, μα ταυτόχρονα κινούμαι σε αχαρτογράφητα ύδατα. Όχι διότι δεν έχω ιδέα από σχέσεις, ωστόσο ουδέποτε μπήκα στη διαδικασία να τις κατατάξω με τόση (ασφυκτική) λεπτομέρεια. Κι αυτό το ταξίδι –ομολογώ– έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ' αυτό που εξ αρχής φαίνεται – ο ορίζοντας είναι μακρύς και κάπως έτσι χαρτογραφείς τις (συναισθηματικού τύπου) ανθρώπινες σχέσεις σε χαώδεις καιρούς. Ίσως αυτή είναι η σωστή λέξη: χάος. Μπορείς να βάλεις το χάος σε κουτάκια; Έχει νόημα; Κάποιοι το επιχειρούν, άλλοι το έχουν κάνει επάγγελμα (διαβάζοντας σχετικά, διαπίστωσα ότι υπάρχει κόσμος που βιοπορίζεται ως... relationship coach).

Θα πω την αμαρτία μου: όταν διάβασα τον όρο «situationship», το μυαλό μου πήγε στην Καταστασιακή Διεθνή και στους ντανταϊστές, ένα κίνημα που οδήγησε στον Μάη του ’68 – στόχος ήταν η κατάργηση των ορίων μεταξύ τέχνης και καθημερινής ζωής κι από πίσω υπήρχε θεωρητικό υπόβαθρο. Ένιωσαν άραγε οι καταστασιακοί της εποχής την ανάγκη να ορίσουν τις σχέσεις τους με ταμπέλες; Αγνοώ. Οι σημερινοί «σιτουεσιονιστές» το κάνουν ή τέλος πάντων τους διατρέχει μία αγωνία...

Η φίλη ψυχολόγος, στην προσπάθεια να λύσει την απορία μου «τι είναι αυτό;», έδωσε μια ερμηνευτική βάση, μία πυξίδα άλλως πως: «Όλοι θα συμφωνήσουν στο ότι οι σύγχρονες σχέσεις έχουν μια ρηχότητα πάνω στην οποία οικοδομείται το situationship. Φοβάσαι και να ρωτήσεις “πού βαδίζουμε;” ή “τώρα, σε τι φάση βρισκόμαστε;”, μην αισθανθεί ο άλλος ότι πνίγεται. Ενώ μέσα τους όλοι ψοφάνε για συναίσθημα». Μάλιστα... Τουλάχιστον δεν έκανε διάκριση ανάμεσα στα φύλα, καθώς από μία σειρά αναγνώσεων προκύπτει ότι συναντάς τον όρο situationship κατ’ εξοχήν σε γυναικεία περιοδικά/σαιτ. 

Όταν διερωτήθηκα αν υπάρχει ελληνική μετάφραση στο situationship, η φίλη είπε: «Δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι επίσημο, εγώ θα χρησιμοποιούσα χιουμοριστικά το “είναι πολύπλοκο, άσ’ το”».

Ψάχνοντας ορισμό
Κάπως έτσι ξεκίνησε η αναζήτηση μπας και ξεδιαλύνει αυτό το κουβάρι. Στο masterclass.com η Έμιλι Μορς, ειδική στο «σεξ και την επικοινωνία», δίνει τον παρακάτω ορισμό: «Το situationship είναι μια αδέσμευτη, απροσδιόριστη ρομαντική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, που σημαίνει ότι εκείνοι σε αυτόν τον τύπο σχέσης δεν έχουν θεμελιώσει τι είναι ο ένας για τον άλλον. Αν και μπορεί να μοιάζει με τη σχέση των φίλων με οφέλη (friends with benefits), οι δύο αυτοί όροι δεν σημαίνουν το ίδιο πράγμα. Μια σχέση “φίλων με οφέλη” είναι όταν κάνουν περιστασιακό σεξ χωρίς να αναλαμβάνουν την πτυχή της δέσμευσης. Το situationship, από την άλλη, στερείται επίσημης ετικέτας. Μπορεί να είναι προσωρινό (όπως αν μόλις ξεκινήσατε να βγαίνετε μερικά ραντεβού με κάποιον και είναι πολύ νωρίς για να τοποθετήσετε ταμπέλες στη σχέση), ή μπορεί να συνοψίσει ολόκληρη τη σχέση».

Τον όρο τον εισήγαγε στη δημόσια σφαίρα το 2017 ένα άρθρο του αμερικανικού Cosmopolitan, στο οποίο η Καρίνα Χσιέχ –στην προσπάθειά της να δώσει έναν ορισμό– έγραψε ότι αυτού του είδους οι σχέσεις είναι εξ ορισμού διφορούμενες. «Το situationship είναι ο βασικός όρος για εκείνες τις σχέσεις που βρίσκονται στη διασταύρωση του “έχω σεξουαλικές επαφές” και του “είμαι σε σχέση”. Είναι ένας τρομακτικός γκρεμός, ένα σχίσμα ανάμεσα στο “περισσότερο από σεξουαλικές επαφές” και το “τα έχουμε”, όπου ένα απλό ερώτημα του τύπου “τι είμαστε;” μπορεί να βγάλει εκτός ισορροπίας ολόκληρο το σύστημα».

Στη συνέχεια του κειμένου, δίνεται μία ακόμα διευκρίνιση για να πέσει περισσότερο φως: «Εάν το “friends with benefits” είναι δύο άνθρωποι με πλατωνική φιλία και σεξουαλικές επαφές, το situationship είναι μια σύνδεση με συναισθηματικά οφέλη. Πρέπει να υπάρχει κάποιο συναίσθημα. Αν δεν υπήρχαν συναισθήματα, θα ήταν απλώς μια αμιγώς σεξουαλική σχέση».

Το κείμενο συνέχιζε επί μακρόν, προσπαθώντας να διυλίσει έναν συναισθηματικό κώνωπα, σε βαθμό που απορείς για το αν τεχνητά δημιουργείται μια τρύπα προβλημάτων ώστε ο αναγνώστης να πέσει μέσα αναζητώντας τον εαυτό του (και τη λύση των προβλημάτων του) στην ανάλυση. Για παράδειγμα: «Παρά το μελάνι που έχει χυθεί για το πόσο τοξική είναι η κουλτούρα της περιστασιακής σεξουαλικής σύνδεσης, το situationship είναι πιο καταστροφικό. Δεν αισθάνεσαι ότι έχεις δικαίωμα στα συναισθήματά σου. Δεν μπορείς να είσαι θυμωμένος ή λυπημένος, ούτε καν να συνοψίζεις στους φίλους σου ότι σε έδιωξε, επειδή εξ αρχής δεν ήσουν σε σχέση».

Σε αντίστοιχο κείμενο, αρκετά μεταγενέστερο (Δεκέμβριος του 2022), η Άλις Πόρτετ στο Mashable, αποπειράται να ξεκαθαρίσει την εικόνα: «Η εξεύρεση ενός ορισμού για το situationship μπορεί να είναι δύσκολη, καθώς είναι πολύπλοκο από τη φύση του. Αλλά γενικά πιστεύεται ότι είναι μια σεξουαλική ή/και ρομαντική σχέση που δεν έχει επίσημα όρια ή ταμπέλες, όπως να αποκαλείς κάποιον το “αγόρι σου” ή το “κορίτσι σου”. Προηγουμένως, οι άνθρωποι μπορεί να ντρέπονταν να βρίσκονται σε situationship και ίσως να χρησιμοποιούσαν τη λέξη για να παραπονεθούν για αυτό».

Στη συνέχεια, βάζει στην εξίσωση τις συζητήσεις για τη συναινετική μη μονογαμία και λοιπά εναλλακτικά μοντέλα σχέσεων, που εξελίσσονται με τα dating apps. Σχετικές αναλύσεις σημειώνουν ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα τελευταία δύο χρόνια, η αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που αναζητούν μη μονογαμικές σχέσεις στις σχετικές πλατφόρμες αγγίζει το 250%.

Σύμφωνα με τη Δρ Κάρολιν Γουέστ, ειδικό για θέματα σεξ στο Bumble: «Οι άνθρωποι βλέπουν όλο και πιο θετικά το situationship, δίνοντας στον εαυτό τους την ευκαιρία να δοκιμάσουν εάν τα συναισθήματα αναπτύσσονται οργανικά, ενώ παράλληλα παρέχουν τον απαραίτητο χρόνο για την οικοδόμηση βαθύτερων συνδέσεων». Και προσθέτει: «Σας επιτρέπει να αξιολογήσετε τη συμβατότητά σας και να μετρήσετε εάν ταιριάζουν τα “μου αρέσει/δεν μου αρέσει” ή εάν υπάρχουν red flags που εμφανίζονται στην πορεία».

Το Mashable βάζει στο μικροσκόπιο το ενδεχόμενο τα πράγματα να εξελιχθούν αρνητικά: «Το situationship μπορεί να λειτουργούσε για εσάς κάποια στιγμή, αλλά όταν αρχίζει να προκαλεί περισσότερο άγχος και δράμα παρά ευτυχία και ικανοποίηση, μάλλον ήρθε η ώρα να συζητήσετε για να το μετατρέψετε σε κάτι περισσότερο ή να το τελειώσετε. Αλλά πώς χωρίζεις με κάποιον που δεν έχεις καν σχέση;».

Τάξη στο χάος
«Είναι φοβερές οι φυλακές του μυαλού», μου είπε η φίλη ψυχολόγος όταν συζητήσαμε σε πρώτη φάση το θέμα, σημειώνοντας ότι μια σειρά από «μήπως» καταστρέφουν όλες τις πιθανότητες για σύνδεση. Υπήρχε πάντα ο «φόβος του συναισθήματος» ή είναι μια καινοφανής κατάσταση; Μία άλλη φίλη, κοινωνική λειτουργός, μου απάντησε: «Δεν θέλεις να εκφράσεις συναίσθημα για να μην εκτεθείς, για να μη φας άκυρο, για να μη φανεί ότι πιέζεις. Από την άλλη κάνεις σεξ χάριν σεξουαλικής απελευθέρωσης και γιατί, εδώ που τα λέμε, το έχεις και ανάγκη. Αλλά το πού πάει όλο αυτό και το αν υπάρχει δέσμευση και αποκλειστικότητα –λέξεις μάλλον τρομακτικές– είναι μια συζήτηση που δεν γίνεται ποτέ, για κάποιον απροσδιόριστο λόγο».

Οι ανθρώπινες σχέσεις –και δη οι ερωτικές– είναι από τη φύση τους χαοτικές, καθώς υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση αλλότριων προσωπικοτήτων που (μετα)φέρουν το παρελθόν τους εν είδει εμπειρίας και βάσει αυτού γίνεται η ζύμωση. Πιο απλά, όταν δύο άνθρωποι (αρχίζουν να) γνωρίζονται, ωσεί παρόντες είναι και όλοι/όλες οι πρώην με το συναισθηματικό αποτύπωμα που άφησαν.

Επίσης, πώς μπορείς να ξέρεις εξ αρχής πού θα σε οδηγήσει μια γνωριμία; Υπάρχουν ιστορίες ανθρώπων που γνωρίστηκαν μέσω dating apps (με σεξουαλική στόχευση), παντρεύτηκαν και ζουν ευτυχισμένοι. Κι όλο αυτό το ψηφιακό σύμπαν που διατρέχει τις γνωριμίες δίνει μια αίσθηση σούπερ μάρκετ – ο άνθρωπος που θα γνωρίσεις είναι κάτι σαν προϊόν, ένα σαμπουάν που αν δεν σου αρέσει θα πάρεις άλλο και δεν τρέχει τίποτα (τρέχει, διότι είμαστε άνθρωποι και όχι προγράμματα που λειτουργούν με κάποιον αλγόριθμο). Η αλήθεια είναι ότι οι σχέσεις γίνονται όλο και πιο σύνθετες στο πέρασμα του χρόνου, αλλά –άραγε– έχει αυτό λογική βάση ή οι νέες (ψηφιακές) δυνατότητες που έκαναν τις ανθρώπινες επαφές λιγότερο απλές;

Συμπέρασμα: Υπάρχει μία οριογραμμή, αλλά έχει τέτοια πλαστικότητα που κατά το δοκούν μπορεί να οριστεί ξανά και ξανά... Το situationship είναι η γκρίζα ζώνη των σχέσεων – τα πάντα θα μπορούσαν να είναι απλά, αν δεν τα κάναμε μόνοι μας πολύπλοκα.