Το Εθνικό Μουσείο Φωτογραφίας της Ολλανδίας βρίσκεται στο Ρότερνταμ, σε μια εντυπωσιακή πρώην κακόφημη γειτονιά του λιμανιού, που όμως τα τελευταία χρόνια χάρη στις εντυπωσιακές παρεμβάσεις αποτελεί ίσως το πιο δυναμικό και προχωρημένο από πλευράς δραστηριοτήτων κομμάτι της πόλης.
Οι πόρνες, οι συμμορίες, οι αρουραίοι, οι λαθρέμποροι, τα μπαρ καταγώγια κι όλη η επικίνδυνη και φολκλόρ σημειολογία που συνόδευε την προηγούμενη χρήση του εξαφανίστηκαν. Μεταλλάχθηκαν. Εκπολιτίστηκαν μέσω ενός μακρόπνοου οργανωμένου σχεδίου αστικών, οικιστικών, πολεοδομικών και αρχιτεκτονικών δράσεων, με αποτέλεσμα η περιοχή σήμερα να αποτελεί κόμβο και πεδίο αναφοράς για τη ζωή της πόλης: απίστευτης έμπνευσης και κατασκευής ουρανοξύστες συμβιώνουν με μικρούς cozy χώρους εστίασης και εμπορίου, το εναλλακτικό άλλωστε για το Ρότερνταμ, όπως το ψυχανεμίστηκα από τις βόλτες μου στην πόλη, ορίζεται ως μια ιδιότυπα γλυκιά και μελετημένη συνύπαρξη του μικρού με το μεγάλο.
Kρουαζιερόπλοια που αναχωρούν για τροπικές ή πιο βόρειες θάλασσες και υψηλός εισοδηματικά τουρισμός συγκατοικούν με μια αποβάθρα παρακάτω με εναλλακτικά κουρεία, pop up label ένδυσης και εστιατόρια fusion κουζίνας. Θέατρα, πολυσινεμά, γκαλερί, μπουτίκ ξενοδοχεία και σταθμοί υδροταξί, μια ανάσα δίπλα σε πρώην αποθήκες εμπορευμάτων που μεταμορφώθηκαν σε καλλιτεχνικά στούντιο ή μποέμικες κατοικίες.
Σκέφτομαι τη Θεσσαλονίκη και την αντίστοιχη δική μας περιοχή του λιμανιού, πόλεις παράλληλες άλλωστε είμαστε και οι δύο, δεύτερες από πλευράς πληθυσμού και μάλιστα με το αντίστοιχο Μουσείο Φωτογραφίας μας να φιλοξενείται επίσης μέσα στο harbor! Ταιριάζουμε, υποθέτω, όμως πολύ περισσότερο σε ένα προσεχές μέλλον, όπου και στο δικό μας λιμάνι θα επιτελεσθούν τόσο οργανωμένα σχέδια χρήσης και επανάχρησης.
Denis Darzacq, «Group 01, Act 50», 2010, Courtesy of the artist and Galerie RX, Paris
Ο Frits Gierstberg, επικεφαλής επιμελητής της έκθεσης «Faces», συμπαραγωγή των δύο μουσείων, μαζί και με το βελγικό Bozar, μας εξηγεί και μας ξεναγεί στην έκθεση που τον Σεπτέμβριο θα ολοκληρώσει την περιοδεία της στις τρεις χώρες, σταθμεύοντας στη Θεσσαλονίκη. Καθόλου άσχημα για τον Βαγγέλη Ιωακειμίδη, διευθυντή του Μουσείου Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης, που στον καιρό των πενιχρών χρηματικών πόρων και της ελληνικής κρίσης, που, πέραν των οικονομικών, δείχνει να είναι και βαθιά πολιτισμική, κατάφερε να βάλει το μουσείο του στην αφρόκρεμα των αντίστοιχων ευρωπαϊκών, καλλιεργώντας σχέσεις και αναπτύσσοντας καλλιτεχνικούς «δεσμούς αίματος» σε πείσμα της ιδιότυπης απομόνωσης και εσωστρέφειας των καιρών.
Τι είναι το «Faces»; 32 φωτογράφοι που τα τελευταία χρόνια συντέλεσαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πορτρέτου μετά το 1990, παρελαύνουν εντυπωσιακά σε κάδρα και προβληματισμούς που διαπραγματεύονται πολυμορφικότητα τεχνικών αλλά και ερωτημάτων σε θέματα ταυτότητας, ετερότητας και συνύπαρξης. Από τα πρώτα φωτογραφικά πορτρέτα που επηρεασμένα από τη ζωγραφική της Αναγέννησης σηματοδοτούσαν την εικόνα με νοήματα εμπνευσμένα από το κοινωνικό ή ταξικό κύρος του ατόμου που απεικόνιζαν, μέχρι τα σημερινά selfies, όπου όλοι δείχνουν τόσο κουλ και ευτυχισμένοι ή προβληματισμένοι, αναλόγως της ειδικής «σήμανσης» που θέλει να περάσει ως μήνυμα στο follower-λαό του ο κτήτωρ, η θεματική αυτής της έκθεσης εγείρει ερωτήματα ως προς τη σημασία της ευρωπαϊκής φωτογραφίας και εξερευνά διαστήματα με φόντο τις ταχείες αλλαγές που συντελέστηκαν στην ήπειρό μας.
Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα, παγκοσμιοποίηση, διαδίκτυο, φύση, πόλεις, απομακρυσμένες ή ιδιαίτερες κοινότητες, από λόμπι εξουσίας έως underground και περιθωριακούς βιοτόπους, οι φωτογραφίες του «Faces» συνομολογούν ένα εντυπωσιακό σιρκουί ανθρώπων και φυλών, φύλλων και ντοκουμέντων, όπου η πολιτική, το lifestyle, τα εικαστικά, ο μοντερνισμός, η παράδοση, το δημόσιο και το ιδιωτικό απαθανατίζονται και καθρεφτίζουν βλέμματα και στιγμές ανθρώπων που οι θραυσματικοί τους βίοι συνθέτουν κομμάτια του συνολικού «ευρωπαϊκού βιώματος».
Πορτρέτα παιδιών σε παραλίες χωρίς τοπόσημα από τη Rineke Dijkstra, Ουκρανοί άστεγοι και μέθυσοι από τον Boris Michailov, κοράσια με αμηχανία στα μάτια αλλά και πυρετική επιθυμία να γίνουν εξώφυλλο όπως ποζάρουν έξω από την πόρτα του σπιτιού του Juergen Teller, ευκατάστατοι αριστοκράτες στο σαλόνι τους από την Tina Barney και ταπεινοί Φλαμανδοί ψαράδες από τον Stephan Banfleteren. Από το καθημερινό ανώνυμο, στο επώνυμο και πολλαπλής ισχύος πρόσωπο, η έκθεση «Faces» προκαλεί το θεατή και το βλέμμα να περιηγηθούν σε μια Ευρώπη όπου ειδικά σήμερα το ποιοι είμαστε και τι είμαστε μοιάζει να είναι το κυρίαρχο ερώτημα. Είμαι Θεσσαλονικιός; Έλληνας; Ευρωπαίος; Avatar με παγκόσμια εμβέλεια λόγω του Facebook; Κι αν όλα, σε τι ποσοστό; Με ποιους διαδρώ και συνυπάρχω, με ποιους, παρά τη φαινομενική υπερσύνδεση του κόσμου, θα με χωρίζει πάντα ένα gap, ένα χάσμα; Πολιτικοί, ποπ σταρ, rebellions, καθημερινοί άνθρωποι, άγνωστοι των διπλανών λεωφόρων και δυστυχίες της παρακείμενης της οικίας μας πόρτας, άστεγοι και εκατομμυριούχοι φτιάχνουν μια έκθεση μοναδική.
Και για να σας κάνω να νιώσετε και λίγη εθνική υπερηφάνεια, ναι, στο «Faces», δίπλα στους τιτάνιους Teller, Petersen, Michailov Ruff, Corbijn και άλλους επώνυμους μετρ της φωτογραφίας, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης κατάφερε να βάλει να «συγκατοικήσουν» και τρία δικά μας ονόματα - ισότιμα χαρτιά: τα πορτρέτα καλλιτεχνών του Κωνσταντίνου Ιγνατιάδη, που αναδεικνύουν την ποιητική ως επίδραση στην ταυτότητα, την πράξη και τη διαμόρφωση του προσώπου, οι καλόγεροι του Στρατού Καλαφάτη από την έκθεση «Άθως / Τα χρώματα της πίστης» με τη συνύπαρξη θεϊκού και κοσμικού σε πολυεπίπεδης ανάγνωσης εικόνες, και οι «Αφηγήσεις ζωής» του Νίκου Μάρκου, σειρά βασισμένη σε ένα συγκινητικό οπτικοακουστικό έργο, σαν να ξεφυλλίζεις ένα οικογενειακό άλμπουμ, ρίχνουν ένα υπερήφανο, κοσμοπολίτικο και την ίδια στιγμή ένα εκατό τοις εκατό ελληνικό «μπλε» που συνομιλεί ισότιμα με την ευρωπαϊκή πολυποικιλία!
Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης, «Marina Abramovic», Musée National d’Art Moderne-Centre Georges Pompidou, Παρίσι 1990 / Συλλογή ΜΦΘ
Στράτος Καλαφάτης, Από τη σειρά «Άθως / Τα χρώματα της πίστης» (2008-2012), Ιερομόναχος Θωμάς, Καρούλια, 2008
Υπομονή έως τις 11 Σεπτεμβρίου, που το «Faces» ολοκληρώνει την ευρωπαϊκή περιοδεία του και έρχεται στη Θεσσαλονίκη, στο δικό μας Μουσείο Φωτογραφίας. Που επιμένει να διαδρά και να συμπαράγει με αντίστοιχα του εξωτερικού, χωρίς να το καταστέλλουν η οικονομική κατήφεια των ημερών και το «μικρόν» της ηλικίας του σε σύγκριση με τους πολύχρονους αντίστοιχους θεσμούς. Αργά τη νύχτα, που όμως λόγω σέλας παίζει περίεργα παιχνίδια με το φως, κάνοντάς μας να νιώθουμε αμφίσημα, έτσι όπως σκοτάδι και μέρα, που αρνείται να υποχωρήσει, μεταμορφώνουν το Ρότερνταμ κυριολεκτικά σε nor day nor night land, αποχωρώ από το Εθνικό Μουσείο Φωτογραφίας και το κατοπινό πάρτι εγκαινίων σε μια underground αποθήκη στο λιμάνι, με ένα αίσθημα χαράς και πληρότητας. Αλλά και περηφάνιας για την πόλη μου. Γιατί μπορεί το τραγούδι των Beautiful South να διατείνεται πως… «Cause Rotterdam is anywhere, anywhere alone», όμως δεν είμαστε μόνοι!
Anton Corbijn - Marianne Faithfull, Copyright Anton Corbijn
ClaireStrand - Courtesy Clare Strand and Camilla Gavin Gallery
Alberto Garcia-Alix, «Autorretrato. Mi lado femenino», 2002, Courtesy the Artista
11°
