Η τοιχογραφία του εφήβου και αγένιου Ιησού στη Μονή Λατόμου στην Άνω Πόλη και οι περιπέτειές της στο πέρασμα των αιώνων.
240 (μετρημένα ακριβώς) μέτρα μακριά από το σπίτι μου κυλούν οι τέσσερις ποταμοί του Παραδείσου, Φισών, Γεδεών, Τίγρης και Ευφράτης, που, όταν τελειώσει η βροχή, στεφανώνονται από ισάριθμα ουράνια τόξα. Στο κέντρο τους, εκεί που τέμνεται η πολυχρωμία, κάθεται ο νεαρός Εμμανουήλ, εύμορφος, πράος, αγένιος (χωρίς γενειάδα). Αριστερά και δεξιά του, ζωόμορφα απεικονισμένοι, βόδι ο Λουκάς, αετός ο Ιωάννης, λιοντάρι ο Μάρκος, στέκονται οι τρεις Ευαγγελιστές, με τον τέταρτο Ματθαίο να έχει πάρει τη μορφή Αγγέλου.
240 μέτρα από το σπίτι μου, στη Μονή Λατόμου στην Άνω Πόλη, εξελίσσεται το Όραμα του Ιεζεκιήλ. Έτσι τιτλοφορείται το λαμπρό ψηφιδωτό που θεωρείται παγκοσμίως το πολυτιμότερο δείγμα παλαιοχριστιανικής ζωγραφικής στον κόσμο. Πολλές φορές μπαίνω και εξερευνώ την εικόνα: Απεικονίζει τον έφηβο και αγένιο Ιησού να κάθεται στην κόγχη του καθολικού σε πλήρη δόξα. Κάτω στα αριστερά του βρίσκεται ο Ιεζεκιήλ με τον Αββακούμ-Ησαΐα να καραδοκεί στα δεξιά. Αν ο επισκέπτης επικεντρώσει στο ποτάμι της αψίδας, θα διαπιστώσει πως εντός του κολυμπούν ψάρια, ενώ διακρίνεται και μια γέρικη μορφή. Ενδεχομένως, λένε οι ειδικοί, να είναι η προσωποποίηση των νερών, κάτι που συνηθιζόταν στα ελληνιστικά ζωγραφικά πρότυπα, που δεν απέχουν πολύ χρονικά από τα ρωμαϊκά χρόνια που φιλοτεχνήθηκε η τοιχογραφία, εποχές όπου τα πάντα, άνθρωποι, φύση και Θεός συμβίωναν αρμονικά.
Δημιούργημα του 5ου αιώνα, το ψηφιδωτό δημιουργήθηκε κατά παραγγελία της Θεοδώρας, κόρης του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, διώκτη της Ορθοδοξίας, ένεκα που ασπάστηκε κρυφά τον Χριστιανισμό. Η Θεοδώρα ζήτησε από τον πατέρα της να της χτίσει μια οικία με λουτρό στην Άνω Πόλη για λόγους υγείας, όμως ο απώτερος σκοπός της ήταν να ανεγερθεί μια εκκλησία προς τιμή του Σωτήρα. Το κατάφερε.
Η εικόνα του Εμμανουήλ - Ιησού καλύφθηκε με δέρμα βοδιού και σοβάδες και έμεινε μυστική ως και την εικονομαχία για να μη βανδαλιστεί. Το 1430, με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, η εκκλησία μεταβλήθηκε σε τζαμί με το όνομα Σουλιτζέ και ο Εμμανουήλ - Ιησούς σε εφηβική ηλικία παρέμεινε καλά καλυμμένος. Τα αποκαλυπτήρια της τοιχογραφίας έγιναν με την απελευθέρωση. Ένεκα που στην περιοχή της Άνω Πόλης υπήρχαν λατομεία, στα κείμενα του 5ού αιώνα η μονή ήταν γνωστή και σαν Μονή Λατόμου, εκτός από Σωτήρος. Σήμερα φέρει την ονομασία του Όσιου Δαυίδ, καθότι έναν αιώνα μετά τη δημιουργία της τοιχογραφίας με τον αγένιο Ιησού, ασκήτεψε, ζώντας τρία χρόνια πάνω σε ένα δένδρο, ο ομώνυμος όσιος. Τα λείψανά του βρίσκονται στη Μονή της Αγίας Θεοδώρας, που έχει τη Λατόμου για μετόχι, ενώ λίγο παραδίπλα, στην Τιμοθέου, αν περιπλανηθείτε, υπάρχει και το παρεκκλήσι της Αγίας Ζώνης με το ιερό Αγίασμα που πηγάζει από βράχο με σταλακτίτες και μια μικρή λιμνούλα εντός του.
Είναι γεμάτη θρύλους η γειτονιά και η μονή, αφού λένε ότι εδώ ο Δημήτριος ο Πολιορκητής έφτιαξε και ένα δευτερεύον υπόγειο δίκτυο με τρεις εισόδους-καταπακτές που χρησίμευε για την κίνηση των πολεμιστών.Αν σας βγάλει ο δρόμος σε αυτό το σημείο της Άνω Πόλης, μη σταθείτε μόνο στην εικόνα του Οράματος του Ιεζεκιήλ. Υπάρχει πλούτος από τοιχογραφίες που σχεδιάστηκαν κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο (Γέννηση και Βάπτιση του Ιησού, Παναγία του Πάθους, ο Χριστός στο Όρος των Ελαιών και Είσοδος στην Ιερουσαλήμ), άλλες σωσμένες ακέραιες και άλλες μια ανάμνηση μετά από τις κακουχίες που πέρασε η εκκλησία. Εικόνες που φιλοτεχνούν μια ατμόσφαιρα κατανυκτική και είναι ενταγμένες, όπως το σύνολο της Μονής του Οσίου Δαυίδ στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
15°
