Έπεσε στα χέρια μου η τελευταία έκδοση της κλασικής «Τέχνης του Πολέμου» του Σουν Τζου, ένα βιβλίο που τυχαίνει να διαβάζω πού και πού —δεν είμαι ο μόνος, κάτι εκατομμύρια άνθρωποι το κάνουν—, μια πολύ όμορφη δουλειά από τις εκδόσεις Key Books (ειδικεύονται με επιτυχία σε παρόμοια βιβλία), ένα εγχειρίδιο σκληρόδετο και πρακτικό, με ένα κατατοπιστικότατο επίμετρο από τον Βασίλειο Σιταρά, διδάκτορα στρατηγικών σπουδών του ΕΚΠΑ. Γράφει λοιπόν ο Σιταράς στο επίμετρό του, ανάμεσα στα άλλα και αυτό το πολύ ενδιαφέρον — διαβάστε:
Μέγας θιασώτης των θεωριών του Σουν Τζου είναι ο στρατηγός Βαλέρι Γκεράσιμοφ, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας από το 2012. Το «Δόγμα Γκεράσιμοφ», γνωστό επίσης ως «Πόλεμος Νέας Γενιάς», έχει επίγνωση της στρατιωτικής υστέρησης της Ρωσίας σε σχέση με τη συλλογική Δύση και, ως εκ τούτου, προσπαθεί να μεταφέρει την αντιπαράθεση σε άλλα, πιο ευνοϊκά για την ίδια, επίπεδα. Η πεμπτουσία του δεν είναι η ωμή ισχύς, αλλά ο καταναγκασμός: έμφαση δίνεται στη στρατηγική επιβολή επί του αντιπάλου της θέλησης της ρωσικής πλευράς με μη στρατιωτικά μέσα, ελαχιστοποιώντας τη χρήση στρατιωτικής ισχύος per se. Εδώ ακριβώς εντάσσονται από τα άπειρα ρωσικά τρολ που βυσσοδομούν σήμερα στα social media μέχρι τις συνεχείς πυρηνικές απειλές κρατικών αξιωματούχων από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία. Όπως αναφέρει σε μια κλασική μελέτη του ο στρατηγός Γκεράσιμοφ, η δέουσα αναλογία (ratio) χρήσης μη στρατιωτικών μέσων προς στρατιωτικά μέσα είναι 4 προς 1! Συνοψίζοντας τις επιδιώξεις τής εν λόγω, αμιγώς σουντζουανής, στρατηγικής του Κρεμλίνου, ο Χ. ΜακΜάστερ στο έργο του «Battlegrounds» γράφει ότι επιδιώκουν «να αναστατώσουν, να διχάσουν και να εξασθενήσουν τις κοινωνίες» («disrupt, divide and weaken societies»), προφανώς εκείνες της Δύσης. Ο μεγαλύτερος ίσως αναλυτής της σύγχρονης ρωσικής στρατηγικής, ο Ντίμα Αντάμσκυ, τη συνοψίζει στη φράση «διατομεακός καταναγκασμός» (cross-domain coercion), ούτως ώστε να επέλθει νίκη χωρίς μάχη.
Συνυπογράφουμε. Με τη σημείωση ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί τα μη στρατιωτικά της μέσα εναντίον της Δύσης, και τα στρατιωτικά της, όλα, εναντίον της Ουκρανίας…
Νά τα στοιχεία της έκδοσης: Sun Tzu, «Η Τέχνη του Πολέμου. Το πιο επιδραστικό βιβλίο στρατηγικής στον κόσμο» (μετάφραση Βασίλης Βαρδάκας, επίμετρο Βασίλειος Σιταράς, KeyBooks).
Η «Τέχνη του Πολέµου» δεν έγινε απαραίτητο ανάγνωσµα τους τελευταίους αιώνες µόνο για όσους ενδιαφέρονται για στρατιωτικά θέµατα, αλλά και ο απόλυτος οδηγός στρατηγικής σε επιχειρήσεις, πολιτική, µάνατζµεντ, µάρκετινγκ, οικονοµικά, ακόµα και στα αθλήµατα, ιδίως εκείνα που εξαρτώνται πολύ από τη στρατηγική και την τακτική όπως, για παράδειγµα, το ποδόσφαιρο ή το µπάσκετ. Σε έναν κόσµο που αλλάζει µε απίστευτη ταχύτητα, όπου οι προκλήσεις εµφανίζονται καθηµερινά και το άγχος πνίγει για χίλιους δυο λόγους τους ανθρώπους, λίγη σοφία είναι πάντα ευπρόσδεκτη για να διαχειριστεί κανείς τα πράγµατα µε µεγαλύτερη ηρεµία και αποτελεσµατικότητα, αλλά και για να προστατέψει την ψυχική του υγεία. Από το αδιάκοπο κυνήγι της επαγγελµατικής καταξίωσης ή απλώς της επιβίωσης µέχρι τη λήψη καθηµερινών αποφάσεων, οι διδασκαλίες του Σουν Τζου µάς δείχνουν πώς να είµαστε στρατηγικοί, προνοητικοί και αποτελεσµατικοί, χωρίς να χαλάµε τις σχέσεις µας µε τους ανθρώπους που συναναστρεφόµαστε και µας περιβάλλουν.
* * *
SURFIN’ BIRD
Κάθε εβδομάδα, ηΣαπφώ Καρδιακούγράφει στο Ημερολόγιο για ένα ή δύο πράγματα από όσα σκέφτεται, ή από όσα διαβάζει, βλέπει, ακούει και μαθαίνει στο ίντερνετ. Πράγματα… διαφορετικά. Καλή ανάγνωση!
Σύμφωνα με τους Μαρξ και Ένγκελς, η επικρατούσα τάξη επιβάλλει τη δική της ιδεολογία στους λιγότερο προνομιούχους και καταλήγει να τους επηρεάζει σε επίπεδο αντίληψης της πραγματικότητας. Θα μου πείτε, «Περσινά ξινά σταφύλια», και θα σας απαντήσω, «Ναι, αλλά όχι», γιατί σήμερα, τώρα που διαβάζετε αυτές τις αράδες, τα τσαμπιά καταπίνονται αμάσητα.
Στις ΗΠΑ τού Τραμπ η διάδοση του λαϊκισμού έφερε στην επιφάνεια θέματα που μελετώνται από την Ψυχολογία και τις Κοινωνικές Επιστήμες εδώ και δεκαετίες. Θέματα όπως η ψευδής συνείδηση πιο πάνω. Κοινωνικές ομάδες υιοθετούν την ιδεολογία των καταπιεστών τους και δεν δίνουν προτεραιότητα στα πραγματικά τους κοινωνικά συμφέροντα. Γιατί; Γιατί οι λαϊκιστές προβάλλουν δευτερεύοντα ζητήματα ως κορυφαίας σημασίας και επείγουσας διαχείρισης, με στόχο να θάψουν ή να τραβήξουν την προσοχή από εκείνα που δεν επιθυμούν να διαχειριστούν.
Δείτε έναν από τους κοινούς πυλώνες στις προεκλογικές εκστρατείες Τραμπ: η ευθεία προσβολή προσωπικών χαρακτηριστικών των αντιπάλων του. Η ηλικία τού Μπάιντεν, το γέλιο τής Χάρις, η σωματική αδυναμία τής Κλίντον (μετά από την εξάντληση που καταγράφηκε κατά την έξοδό της από μία εκδήλωση). Μολονότι ο ίδιος δεν είναι κανένα πουλί τής νιότης, έπεισε τη βάση των ψηφοφόρων του πως οι αντίπαλοί του δεν αξίζουν την προεδρία γιατί γελάνε κακαριστά ή επειδή κουράστηκαν μετά από απανωτές δημόσιες εμφανίσεις και ομιλίες. Εστιάζοντας σε επιφανειακούς αντιπερισπασμούς δεν ανακάλυψε τον τροχό, φυσικά, αφού πρόκειται για πάγια στρατηγική των Ρεπουμπλικανών την οποία αναγκάζονται να εφαρμόσουν και οι Δημοκρατικοί, σύμφωνα με τον Noam Chomsky, στην προσπάθειά τους να πλαισιώσουν τα ζωτικά θέματα χωρίς εμβάθυνση, ώστε να τσιγκλήσουν το ενδιαφέρον των ψηφοφόρων που δεν ασχολούνται με την πολιτική.
Εστιάζοντας σε επιφανειακούς αντιπερισπασμούς, λοιπόν, ο Τραμπ γήτεψε την κοινωνική μερίδα όσων διαθέτουν μειωμένη ταξική συνείδηση και προτιμούν να συμμετάσχουν στη διατήρηση του status quo αντί να αναπτύξουν κοινωνική και πολιτική ενσυνείδηση. Πέρα από το αντιφατικό και καταγέλαστο «κίνημα» Women for Trump, παρατηρήθηκε ότι μέλη φυλετικών ομάδων που βάλλονται από τις πολιτικές Τραμπ τον ψήφισαν περιμένοντας όφελος μετά την εκλογή του. Προφανώς και δικαιολογείται η δυσπιστία απέναντι στα πολιτικά συστήματα που συνέβαλαν στην καταπίεση των Αφροαμερικανών, για παράδειγμα, αφού θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει κανείς ότι οι παρελθούσες κυβερνήσεις όλων των παρατάξεων ήταν αναποτελεσματικές στην εγκαθίδρυση ίσων δικαιωμάτων μεταξύ λευκών και Αφροαμερικανών ή Latinx, ή μεταξύ αντρών και γυναικών — απέχει όμως κατά πολύ από την προαναφερθείσα ψευδή συνείδηση.
Η λαϊκίστικη προσέγγιση εμφυτεύει μία αίσθηση πανικού με εικονικές απειλές κατά κεκτημένων. Λόγου χάριν, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κατηγορεί τις διαδικασίες συμπερίληψης στον εργασιακό τομέα για αεροπορικά ατυχήματα και για τις πυρκαγιές στο Λος Άντζελες. Λέγοντας ότι η πρόσληψη γυναικών ή ομοφυλόφιλων ή πολιτών άλλου χρώματος πέραν του λευκού είναι «παράνομη και ανήθικη διάκριση» και πρέπει να τερματιστεί, υποχρεώνει το εύπιστο βλέμμα να στραφεί σε μια κατασκευασμένη απειλή παρά να εστιάσει στην αναγνώριση της πραγματικής αδικίας.
Η βούληση του λαού, ή του Κράτους, αποκαλύπτεται από τους θεσμούς του Κράτους. Δεν υπήρχε, λοιπόν, ούτε υπάρχει τώρα, ένας και μοναδικός αμερικανικός θεσμός που να μην είναι ρατσιστικός θεσμός. Και οι ρατσιστικοί θεσμοί —τα συνδικάτα, για ένα παράδειγμα, η Εκκλησία, για ένα άλλο, και ο Στρατός, ή οι στρατιωτικοί, για ένα ακόμα— έχουν σκοπό να κρατήσουν τον νέγρο στη θέση του. Ναι: έχουμε ζήσει μέσα από χιονοστιβάδες συμβόλων και παραχωρήσεων, αλλά η λευκή εξουσία παραμένει λευκή. Και ό,τι φαίνεται να παραδίδει με το ένα χέρι, το αρπάζει εμμονικά με το άλλο.
Έτσι εξηγεί ο James Baldwin το διαχρονικό μίσος απέναντι στο διαφορετικό, όπως το έζησε ο ίδιος και προτίμησε να μετοικήσει στο Παρίσι.
Όταν οι προεκλογικές εκστρατείες γίνονται για τις εντυπώσεις και την εικόνα, όταν γίνονται πηγές meme και viral ατάκας χωρίς να θίγονται τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που πλήττουν μία χώρα, πώς μπορούμε να αναφερόμαστε αντικειμενικά σε εκλογικές διαδικασίες; Με ποιο τρόπο θα τις εμπιστευτούμε και θα αποδεχτούμε το αποτέλεσμά τους; Πόσο προετοιμασμένοι είμαστε για τη χιονοστιβάδα των παραχωρήσεων που έκαναν όσοι αδιαφόρησαν, ξεγελάστηκαν ή υπέπεσαν σε ιδεολογικό Σύνδρομο της Στοκχόλμης;
Ένα μεγάλο δώρο που έκανα στον εαυτό μου τον μήνα που φεύγει ήταν η απεγγραφή μου από κάμποσες εκατοντάδες newsletter στα οποία είχα γραφτεί τα τελευταία χρόνια. Το Gmail διευκολύνει μια τέτοια απόφαση μ’ αυτό το κουμπάκι που βλέπετε εδώ:
Εύκολα μπορούν να καταλάβουν οι ομοιοπαθείς τι μεγάλο βάρος έφυγε από το μέιλ μου, και συνακόλουθα από τη ζωή μου. Κάθε μέρα ξεγραφόμουν από καμιά δεκαριά σάιτ που τους είχα αυτοβούλως επιτρέψει να με σπαμάρουν με πράγματα εντελώς αδιάφορα για μένα. Πλέον, στα εισερχόμενα καταφθάνουν newsletter μόνο από όσα σάιτ πραγματικά με ενδιαφέρουν.
Κάντε το κι εσείς, θα με θυμηθείτε. Δεν θα σας κουράσει καθόλου, μια απόφαση είναι.
* * *
ΣΥΜΒΟΛΗ ΙΑΤΡΟΥ
Ο Στέλιος Ιατρού, ιστορικός από τη Θεσσαλονίκη, γράφει στο Ημερολόγιο για να βρίσκει αφορμές να χρονοτριβεί και ν’ αναβάλλει την παράδοση των εργασιών του. Σήμερα ο λόγος για τη Μαρία Γκαετάνα Ανιέζι, και τις μάγισσες.
Η Μάγισσα της Ανιέζι
Στο Μιλάνο του 18ου αιώνα γεννήθηκε κι έζησε η Μαρία Γκαετάνα Ανιέζι (Maria Gaetana Agnesi, 1718-1799, βλ. εικ. 1), μια γυναίκα που μιλούσε τα δημώδη ιταλικά της εποχής και του τόπου της, και συνάμα γνώριζε γαλλικά, ισπανικά, γερμανικά —όλες τους γλώσσες ομιλούμενες στην Ιταλία εκείνον τον καιρό—, καθώς και τρεις από τις αρχαίες γλώσσες της Μεσογείου: ελληνικά, λατινικά, και εβραϊκά.
Εικ.1
Η Μαρία Γκαετάνα ήταν παιδί-θαύμα, και καταπιάστηκε με τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία, τη θεολογία, και ειδικότερα την πατρολογία (τη μελέτη δηλαδή των Πατερικών κειμένων της Εκκλησίας), ανέπτυξε δε ζηλώδη φιλανθρωπική δράση με ιδρύματα που έστησε με δικές της δαπάνες κι όχι απλώς για να τη χειροκροτούν πληρωμένοι κλακαδόροι, όπως συχνά συμβαίνει στα χρόνια μας μπροστά στις κάμερες των καναλιών.
Η Ανιέζι ήταν η πρώτη που συνέγραψε μαθηματικό εγχειρίδιο το οποίο πραγματευόταν ταυτόχρονα θέματα διαφορικού και ολοκληρωτικού λογισμού, αφιερωμένο στην ιταλική νεολαία, Instituzioni analitiche ad uso della gioventù italiana (1748, σε δύο τεράστιους τόμους), και αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Μπολόνιας, όπου είχε διδάξει κι ο πατέρας της, ενώ διορίστηκε κάποια στιγμή και καθηγήτρια εκεί από τον Πάπα, μολονότι μάλλον δεν δίδαξε ποτέ της. Ήδη όλα αυτά ήσαν απίθανες κατακτήσεις για μια γυναίκα του αιώνα της.
Στις βιογραφίες της θα διαβάσει κανείς πως επέδειξε έντονη θρησκευτικότητα και πως από μικρή επιθυμούσε να γίνει μοναχή, όμως τούτο μάλλον ήταν μια σύμβαση της εποχής για γυναίκες που δεν σκόπευαν να υπανδρευτούν. Η Μαρία άφηνε να αιωρείται η ιδέα πως σκόπευε να μονάσει, κι έτσι αποθάρρυνε τους μνηστήρες, μιας και κανείς τους δεν μπορούσε να συναγωνιστεί τον Νυμφίο. Έτσι γλίτωσε για μακρό διάστημα τη μεταβίβαση του ελέγχου της ζωής της από τα χέρια του πατέρα της στα χέρια ενός ενδεχόμενου συζύγου, ασχολούμενη εντατικά και φιλότιμα με την ανατροφή και την εκπαίδευση των είκοσι τριών αδελφών της από τους συνολικά τρεις γάμους του πατέρα της, μέχρι που τελικά έλαβε το μοναχικό σχήμα μετά που ολοκλήρωσε το έργο αυτό.
Στις επιστήμες τη θυμόμαστε από τη γραφική παράσταση που αποκαλείται «Η Μάγισσα της Ανιέζι», στ’ αγγλικά «Witch of Agnesi» (βλ. εικ. 2). Πρόκειται για μια καμπύλη γραφική παράσταση σε κυβικό πεδίο που είχαν νωρίτερα μελετήσει οι Ισαάκ Νεύτων, Πιέρ ντε Φερμά, και ο μοναχός Γκουίντο Γκράντι.
Εικ.2
Η Ανιέζι είχε ονομάσει την καμπύλη με τη δημώδη λέξη «versiera», ακολουθώντας τον Γκράντι που είχε προτείνει το νεολατινικό «versoria», γιατί αναποδογύριζε καθώς αναπτυσσόταν μέσα στο πεδίο, ετυμολογούμενη απ’ το λατινικό ρήμα «vertere», που σημαίνει «ανατρέπω, αναποδογυρίζω».
Στα χρόνια εκείνα, την Κεντρική Ευρώπη ταλαιπωρούσε ακόμη ένας «σατανικός πανικός», δηλαδή το κυνήγι των μαγισσών, των αιρετικών, και των ποικιλώνυμων ακολούθων του διαβόλου, ώστε το λεξιλόγιο αυτών των κακοδοξιών να επιπλέει στον αφρό του δημόσιου λόγου και στον λόγο της διανόησης. Έτσι, η «versiera» έμοιαζε νοηματικά κοντά στη «versaria», λέξη που ήταν μια σύντομη μορφή της λατινικής «adversaria», η οποία σήμαινε τη διαβόλισσα, τη διαβολογυναίκα, τη θεραπαινίδα του Διαβόλου, ο οποίος με τη σειρά του είναι ο μέγας Αντίδικος του Ανθρώπου την Ημέρα της Κρίσεως, «adversarius», επειδή πιστεύεται πως θα υπενθυμίζει στον Ιησού Χριστό ένα-ένα τ’ αμαρτήματα του καθενός μας, προκειμένου να καταδικαστούμε, και πάει λέγοντας. Άλλωστε και η ονομασία «Σατανάς» βγαίνει από το εβραϊκό שָׂטן (satán) που σημαίνει τον αντίδικο.
Επιστρέφοντας στην Ανιέζι και στη «versiera» της, η λατινική θεραπαινίς του διαβόλου «adversaria» είχε μεταπέσει φωνητικά σε «avversaria» και κατόπιν σε «avversiera», με επιρροή απ’ τα δημώδη, γεγονός που επέτρεψε στον κληρικό Τζον Κόλσον, καθηγητή μαθηματικών του Κέιμπριτζ, να μεταφράσει τον όρο ως «Witch of Agnesi», δηλαδή «Μάγισσα της Ανιέζι», σαν να είχε κατορθώσει να διακρίνει τον διάολο κρυπτόμενο στη λατινική λεπτομέρεια.
Ο Κόλσον είχε στα νιάτα του εγγραφεί στο Christ Church College της Οξφόρδης, αλλά δεν φαίνεται ποτέ του ν’ αποφοίτησε από κει. Όπως και να ’χει, τον βρίσκουμε αργότερα να κατέχει τη Lucasian έδρα στο Κέιμπριτζ, και ν’ ασχολείται με τα μαθηματικά, και κάπως έτσι και με το έργο της Ιταλίδας διανοουμένης.
Το σφάλμα στη μετάφραση του Κόλσον δεν αποδίδεται γενικά σε δόλο, αλλά θαρρώ πως πιθανότατα υπέκρυπτε κακόβουλη πρόθεση, πως υφέρπει μια μισογυνική καχυποψία του Αγγλικανού βικάριου και διάθεση σπίλωσης απέναντι στη φημισμένη ως πιστή ρωμαιοκαθολική γυναίκα που ασχολήθηκε με τόσα πνευματικά κι επιστημονικά αντικείμενα, και το λέω τούτο επειδή όλα αυτά δεν συμβαίνουν μέσα σε μια γυάλα απαλλαγμένη από γνωστικές και άλλες προκαταλήψεις, αλλά μέσα σε ιστορικά συμφραζόμενα οξύτατης θρησκευτικής αντιπαράθεσης δύο αιώνων ήδη, με τη Μεταρρύθμιση, την Αντιμεταρρύθμιση, τον Τριακονταετή Πόλεμο (1618-1648) και την αξεπέραστη ήττα των Προτεσταντών στη Σύνοδο του Τρέντο (1545-1563) να έχουν προηγηθεί και να έχουν διαμορφώσει νέους χάρτες στην κουλτούρα της ηπείρου και στη ροή του πνεύματος. Να υπενθυμίσω εδώ πως όλοι οι μεγάλοι Προτεστάντες Πατέρες του 16ου αιώνα είχαν δείξει με το δάχτυλο τον Πάπα κραυγάζοντας «ιδού ο Αντίχριστος!», και ανέτρεχαν στο βιβλίο του Δανιήλ και στην Αποκάλυψη του Ιωάννη για τεκμηρίωση του ισχυρισμού τους.
Δοκεί μοι πως κάτι τέτοιο δεν φτάνει μέχρι την έκδοση χωρίς πρόθεση. Καταρχάς, τα λατινικά ήταν ακόμα η κατεξοχήν έντυπη γλώσσα της επιστήμης και της διανόησης, και θα ήταν μάλλον απίθανο να μη γνωρίζει λατινικά ο κληρικός Κόλσον.
Συνάμα, εύλογα θα απορήσει κανείς γιατί ο Κόλσον, όταν αποφάσισε να μεταφράσει ως «Μάγισσα» τον όρο με τον οποίον θα περιέγραφε μια γραφική παράσταση, δεν κοντοστάθηκε να διερωτηθεί πώς στον διάολο —pun intended— η Ανιέζι τάχα να εμπνεύστηκε κάτι τέτοιο και τόσο άσχετο με μια γραφική παράσταση. Μάλλον θα του πέρασε απ’ το μυαλό, όμως προτίμησε ν’ αξιοποιήσει τον συσχετισμό με τον διάβολο και με τη μαγεία για να πλήξει την Ανιέζι, μια μοναχική γυναίκα απ’ τη Ρωμαιοκαθολική Ιταλία, που ασχολήθηκε με την απόκτηση γνώσης και όχι με την τεκνοποιία και τον γάμο, ενσαρκώνοντας έτσι κάποιες απ’ τις όψεις του στερεότυπου για τη μάγισσα.
Ακόμα, δεν λησμονεί κανείς πως στον Μεσαίωνα και στους πρώιμους νεότερους χρόνους η γνώση συνδεόταν με τη μαγεία και τον αποκρυφισμό — ο 18ος αιώνας δεν ήταν καθόλου μακριά από κείνες τις εποχές στο πνεύμα, λογουχάρη ο Νεύτων συνέγραψε εσχατολογικές πραγματείες μυστικής ερμηνείας της Αποκάλυψης, καθώς και πραγματείες αποκρυφισμού και αλχημείας, ώστε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς να δηλώσει το 1942 πως «ο Νεύτων δεν ήταν ο πρώτος της Εποχής του Ορθού Λόγου αλλά ο τελευταίος των μάγων».
Εξάλλου, η μαγεία συσχετιζόταν με τη γνώση που περιεχόταν στα βιβλία: grammar δεν ήταν μονάχα η γραμματική αλλά γενικότερα η έντυπη γνώση και απ’ αυτήν τη λέξη με παραφθορά προέκυψαν το ουσιαστικό και ρήμα glamour και το επίθετο glamorous, που περιγράφουν ένα είδος μαγείας που θαμπώνει τις αισθήσεις με παραισθήσεις κι εντυπωσιάζει τους αφελείς, φανερώνοντας πως στη λαϊκή δοξασία η γνώση ταυτιζόταν σε κάποιον βαθμό με τη μαγεία.
Κάτι τέτοιο ενδεικνύει και η ονομασία «grimoire» για τη Σολομωνική ή αλλιώς την «Κλείδα του Σολομώντος», το βιβλίο με τα ξόρκια και τις επικλήσεις των πνευμάτων, που επίσης ετυμολογείται απ’ το γαλλικό «grammaire», λέξη που σημαίνει τη γραμματική και γενικότερα βιβλία με κανόνες και συμβουλές για τον λόγο, καθώς και, ακόμα γενικότερα, βιβλία γνώσης που δεν είναι προσβάσιμη στους πολλούς.
Ο λόγος, άλλωστε, από αρχαιότατους χρόνους θεωρείτο όργανο παραγωγής και μετάδοσης της μαγείας, ένα μέσο που εγγενώς περιείχε μαγεία, ενώ με μαγική και ιερατική ισχύ θεωρείτο φορτισμένη η γραφή και τα γράμματα, αντίληψη που μας έρχεται τουλάχιστον από τη φαραωνική Αίγυπτο.
Ο αγγλικός σαρκασμός είναι γνωστός, άλλωστε: ξηρός και καυστικός, αξιοποιεί τον υπαινιγμό και τη διπλή ανάγνωση, και έτσι ο Κόλσον δημοσίευσε τη μετάφραση του όρου της Ανιέζι υπαινισσόμενος πράγματα για τη συγγραφέα και μαθηματικό χωρίς να αισθανθεί πως συνέτρεχε λόγος να ζητήσει έστω μια δεύτερη γνώμη από κάποιον επιμελητή έκδοσης, μην ανησυχώντας πως η μετάφρασή του θα γεννούσε τυχόν σκάνδαλο — ή μάλλον ακριβώς γιατί γνώριζε πως η απόδοση της ορολογίας ήταν σκανδαλώδης, και προχώρησε σ’ αυτήν anyway.
Στις μέρες μας, η επιστήμη μοιάζει να γεννά περισσότερη πληροφορία και γνώση απ’ όση σοφία προλαβαίνει να αποκτήσει η κοινωνία αφομοιώνοντας τη γνώση, όπου σοφία είναι η ικανότητα διάκρισης μεταξύ του ανώφελου, του ωφέλιμου, και του βλαβερού — αποφαίνεται ο Σοφοκλής διά στόματος Τειρεσία στον Οιδίποδα Τύραννο, στίχ. 316-17: «φεῦ φεῦ, φρονεῖν ὡς δεινὸν ἔνθα μὴ τέλη λύει φρονοῦντι», δηλαδή «αλίμονο τι πράγμα φοβερό είν’ η σοφία, όταν σε τίποτα τον φρόνιμο δεν ωφελεί», φράση που ίσως να τη θυμούνται κάποιοι και από τον Louis Cyphre (Ρόμπερτ Ντε Νίρο, βλ. εικ. 3) στην ταινία «Δαιμονισμένος Άγγελος» («Angel Heart», 1987, σκην. Άλαν Πάρκερ), που είχε πει «Alas! How terrible is wisdom when it brings no profit to the wise, Johnny».
Εικ.3
Έχει επανέλθει έτσι μια αποκρυφιστική αντιμετώπιση των αυστηρών μεθόδων και των πορισμάτων της επιστήμης, περίπου σαν μαγικών κακοδοξιών που το νόημά τους σκοπίμως αποτίθεται μέσα σε δαιδάλους για να είναι προσβάσιμο μονάχα σε κάτι χλωμούς περίεργους τύπους, είτε κοκαλιάρηδες είτε νοσηρά παχύσαρκους, βουτηγμένους σε μια διεθνή συνωμοσία της διαφθοράς (του Σόρος, στανταράκι), κάτι μεμυημένους που συνεννοούνται μεταξύ τους γράφοντας σύμβολα πάνω σε ασπροπίνακες —ορίστε, άλλη μια λέξη που συνδέεται με τα θρησκεύματα και τις απόκρυφες λατρείες—, υπηρετώντας ένα πεδίο αποκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο, ένα τέμενος δηλαδή, που οι θύραθεν δικαιολογούνται να προσπερνούν κάνοντας τον σταυρό τους με επιφύλαξη και δυσπιστία, ενώ οι πραγματικές κακοδοξίες έχουν καταστεί ιότροπα social facts που διεκδικούν θέση ισότιμου κύρους απέναντι στην επιστήμη μέσα στον δημόσιο διάλογο, ενδυόμενες τον αμάχητο μανδύα της γνώμης ή της άποψης.
Η συνωμοσιολογική καταγγελία της επιστήμης μα και της απλής σχολικής εκπαίδευσης που παραθέτει στα εγχειρίδιά της γνώσεις επαληθευμένες παρά τις δοξασίες που θα προτιμούσε η κοινότητα διατρέχει σαν κόκκινο νήμα τη ρητορική της δημαγωγίας του καιρού μας, η οποία πλάθει φαντασιακούς εχθρούς, και κατόπιν τους παραδίδει στ’ αλαφιασμένα πλήθη να τους κυνηγήσουν όπως τη μάγισσα, την οποία ουδέποτε είχε πραγματευτεί η Ανιέζι.
* * *
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
Alex Ahndoril, «Θα βρω το κλειδί» (μετάφραση Τιτίνα Σπερελάκη, Εκδόσεις Πατάκη)
Η Αλεξάντρα Κοέλο Αντορίλ και ο Αλεξάντερ Αντορίλ δεν είναι ίσως πολύ γνωστοί στο κοινό, αλλά το κοινό λογοτεχνικό τους ψευδώνυμο είναι το όνομα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στη Σουηδία — και είναι πασίγνωστο: γιατί οι δυο τους είναι βέβαια ο Λαρς Κέπλερ, ένας από τους πιο διάσημους crimeσυγγραφείς στην ιστορία τού crime. Τώρα, αποφάσισαν να αφήσουν (για την ώρα) τον επιθεωρητή Γιούνα Λίννα, και να επικεντρωθούν στις περιπέτειες της νέας τους ηρωίδας, της ιδιωτικής ντετέκτιβ Γιούλια Σταρκ. Νέα σειρά λοιπόν, νέο λογοτεχνικό ψευδώνυμο, και μια αναπόφευκτη νέα εμπορική επιτυχία. Αστυνομική έρευνα, ενδιαφέρουσες και ιντριγκαδόρικες λεπτομέρειες, πολλοί ύποπτοι, εικασίες επί εικασιών, θεωρίες και —φυσικά— ανατροπές που δεν τις περιμένεις. Οι Αντορίλ ξέρουν καλά τη δουλειά, κι αυτό φαίνεται.
Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:
Αυτός λοιπόν ήταν ο Βέρτερ. Ο τρομερός ερημίτης. Τώρα θα ξεκινούσε η προκαταρκτική έρευνα. Το πτώμα του θα μεταφερόταν στην πλησιέστερη εγκληματολογική υπηρεσία για νεκροψία και η αστυνομία θα έπαιρνε καταθέσεις από την οικογένειά του τις επόμενες ημέρες. Η Μόνικα στεκόταν σιωπηλή δίπλα στην αποκλεισμένη περιοχή, με το πρόσωπο χλωμό, κοιτάζοντας τον νεκρό κουνιάδο της. Είχε τυλιχτεί με ένα λεπτό πουπουλένιο μπουφάν και τα κόκκινα μαλλιά ανέμιζαν γύρω από το πρόσωπό της. Το Land Rover του Πε Γκε σταμάτησε πίσω από τα οχήματα έκτακτης ανάγκης. Πετάχτηκε έξω και έτρεξε προς τη Μόνικα, τραβώντας την πάνω του και αναγκάζοντάς την να κοιτάξει αλλού. Την κράτησε σφιχτά χαϊδεύοντάς της την πλάτη. Η Γιούλια μελετούσε το νεκρό σώμα του Βέρτερ, καθώς οι τεχνικοί κάλυπταν με σακουλάκια τις παλάμες του. Τον φαντάστηκε στο τρένο, να σηκώνεται ανυπόμονα από τη θέση του μόλις ο εισπράκτορας ανακοίνωσε ότι έφταναν στο Σουντσβάλ. Τον σκέφτηκε να κουμπώνει το σακάκι, να παίρνει την τσάντα του και να βγαίνει στον διάδρομο. Το τρένο σταμάτησε με ένα ελαφρύ τράνταγμα που τον έκανε να παραπατήσει προς τα εμπρός, αλλά αρπάχτηκε από την πλάτη ενός καθίσματος ανακτώντας την ισορροπία του. Οι πόρτες άνοιξαν σφυρίζοντας και ο Βέρτερ κατέβηκε στην πλατφόρμα μαζί με λίγους άλλους επιβάτες. Οι σκέψεις του ήταν μάλλον στην επικείμενη συνέλευση, όπου θα λαμβανόταν η απόφαση για την εκποίηση της εταιρείας και τη διάθεση της περιουσίας που είχε περάσει από γενιά σε γενιά.
Νά και το οπισθόφυλλο:
O Περ Γκύντερ Μοτ, γνωστός και ως Πε Γκε, δασοκτήμονας και συνιδιοκτήτης μιας επιτυχημένης οικογενειακής επιχείρησης στη βορειοδυτική Σουηδία, εμφανίζεται ξαφνικά στο γραφείο της ιδιωτικής ντετέκτιβ Γιούλια Σταρκ. Είναι εμφανώς ταραγμένος, καθώς το προηγούμενο βράδυ έλαβε με μήνυμα στο κινητό του τηλέφωνο τη φωτογραφία ενός δεμένου αιμόφυρτου άνδρα, με μια σακούλα στο κεφάλι. Ο Πε Γκε δεν έχει ιδέα ούτε ποιος του στέλνει τη φωτογραφία ούτε ποιο είναι το θύμα. Ανησυχεί ακόμη περισσότερο, καθώς το προηγούμενο βράδυ, σε δείπνο στην έπαυλή του, είχε καταναλώσει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ σε συνδυασμό με αγχολυτικά και δεν μπορεί να είναι σίγουρος τι μπορεί να είχε συμβεί. Αυτός είναι και ο λόγος που προσέγγισε τη Σταρκ, για να ξεκαθαρίσει τυχόν υποψίες γύρω από το όνομά του προτού εμπλακεί η αστυνομία. Η Γιούλια ζητάει τη συνδρομή του πρώην άντρα της, του αστυνομικού Σίντνι Μέντελσον, ελπίζοντας στην πραγματικότητα ότι η συνεργασία τους μπορεί να οδηγήσει στην επανασύνδεση. Η Γιούλια και ο Σίντνι φτάνουν στην πολυτελή κατοικία του Πε Γκε, γνωρίζονται με τα μέλη της οικογένειάς του, εν δυνάμει υπόπτους, κι αρχίζουν να ξετυλίγουν το κουβάρι του μυστηρίου.
Και ένα μικρό βιογραφικό των συγγραφέων:
Άλεξ Αντορίλ είναι το καινούργιο λογοτεχνικό ψευδώνυμο του ζευγαριού των Σουηδών συγγραφέων Αλεξάντρα Κοέλο Αντορίλ (γενν. 1966) και Αλεξάντερ Αντορίλ (γενν. 1967), που έγιναν διάσημοι με το ψευδώνυμο Λαρς Κέπλερ. Ο Λαρς Κέπλερ, με τα βιβλία με ήρωα τον επιθεωρητή Γιούνα Λίννα, είναι ο πρώτος σε πωλήσεις συγγραφέας στη Σουηδία σήμερα, ενώ μεταφράζεται με εξαιρετική επιτυχία σε περισσότερες από 36 γλώσσες. Τα βιβλία του («Ο υπνωτιστής», «Το συμβόλαιο του Παγκανίνι», «Η μάρτυρας της φωτιάς», «Άμμος στα μάτια», «Ο διώκτης, «Κυνηγός κουνελιών», «Λάζαρος», «Ο άνθρωπος του καθρέφτη») κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.
20°
