Money makes the world go round

PUT YOUR MONEY WHERE YOUR MOUTH IS

Μου λέει μια φίλη εχθές εκεί που μιλάγαμε, «Τα λεφτά είναι το εύκολο». Άαα! Όχι, δεν είναι. Δεν είναι. Είναι το πιο δύσκολο πράγμα του κόσμου. Και ταυτόχρονα το πιο ποθητό. Και δικαίως. Δεν υπήρξε ούτε θα υπάρξει κάτι πολυτιμότερο από αυτά. Ούτε πιο ποθητό. «Το νερό!» θα πει κάποιος. «Ο αέρας!» Καλά, βγάλτε τον έξω, μιλάμε σοβαρά εδώ πέρα. Και δώστε του και μια πάστα πριν τον πετάξετε με τις κλοτσιές στο πεζοδρόμιο.

Λοιπόν όχι, δεν είναι το νερό, ούτε ο αέρας, ούτε η… ξέρω γω, πείτε κάτι, οτιδήποτε: η τέχνη, ο σινεμάς, οι ουρακοτάγκοι. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Ξέρεις, είναι όπως με εκείνο το παλιό ανέκδοτο: «Είναι χειμώνας, είμαστε στο δάσος, έχουμε ξυλιάσει, και βλέπουμε στο ξέφωτο μπροστά μας μια καλύβα. A cabin in the woods. Έχει μια ξυλόσομπα μέσα, μια λάμπα πετρελαίου, μια πετρογκάζ, ένα κερί — αλλά ένα μόνο σπίρτο. Ένα. Λοιπόν, τι ανάβουμε πρώτο; …Hello, το σπίρτο».

Ναι, δεν είναι καλό αστείο, αλλά στα 70s ήτανε. Είναι, παρ’ όλα αυτά, δίκαιο. Κι όπως με το σπίρτο, έτσι είναι και με τα λεφτά: δεν μπορείς να έχεις Καπέλα Σιξτίνα χωρίς λεφτά. Ούτε βιντεάκια στο TikTok. Ούτε ταινίες. Ούτε βιβλία. Ούτε τίποτε. Ούτε ουρακοτάγκους. Δεν μιλώ καν για τεχνολογία, για μετακινήσεις, για «πεθύμησα ένα Παρισάκι», για σπέσιαλ κοπές στα έρμα τα μοσχάρια, για you name it. Μπα. Χωρίς πόρους, δεν θα υπήρχε τίποτε — δεν θα υπήρχε ούτε ένας ουρακοτάγκος. Ούτε μισός.

Και, επειδή είναι πανέξυπνοι, το καταλαβαίνουν και οι ίδιοι. Και δεν ξέρουν πώς να το διαχειριστούν.

Τώρα, προτού κοροϊδέψετε την εικόνα ενός ουρακοτάγκου κάπου στις ζούγκλες του Βόρνεο που σκύβει ανήσυχος και μελαγχολικός πάνω από το τάμπλετ του με τα ατίθασα μαλλιά του να του πέφτουν στο πρόσωπο, σκεφτείτε έτσι για αλλαγή το εξής: σε μια εποχή όπου η διατήρηση των ειδών είναι κεφαλαιώδους σημασίας, η επιβίωση του ουρακοτάγκου εξαρτάται πολύ λιγότερο από την ικανότητά του να μετακινείται από κλαδί σε κλαδί και πολύ περισσότερο από το ανεβοκατέβασμα των χι-ψι νομισμάτων του ανθρώπινου κόσμου στα διάφορα χρηματιστήρια και στις «αγορές».

«Το χρήμα δεν είναι το παν», θα μου πείτε, στρώνοντας στη μύτη σας τα πανέμορφα ηθικά γυαλιά ανάγνωσης από μπαμπού που τόσο καιρό κιαλάρατε ονλάιν και επιτέλους αποκτήσατε. Και θα έχετε δίκιο. Τα χρήματα δεν θα αγοράσουν για λογαριασμό σας την ευτυχία, αν και μπορείτε να τρώτε κάθε μέρα σύκα, κάσιους και μπεζέδες, και να νοικιάσετε μια παραθαλάσσια βίλα με θέα στην πισίνα υπερχείλισης, ή όπως αλλιώς τις λένε αυτές τις infinity, διαβάζοντας όλη μέρα διηγήματα της πεντάρας με ντετέκτιβ, συνδυασμός που συνορεύει αρκετά με την ευτυχία: ένα ποταμάκι τής χωρίζει. Αλλά από την άλλη —την κατηραμένη άλλη— τα χρήματα, και μόνο αυτά, θα αγοράσουν τα εκτάρια του τροπικού δάσους που αυτοί οι ουρακοτάγκοι αποκαλούν σπίτι. Τα χρήματα, και μόνο αυτά, θα χρηματοδοτήσουν τις ένοπλες περιπολίες που κρατούν μακριά τους ανώμαλους λαθροκυνηγούς. Τα χρήματα, και μόνο αυτά, θα υποστηρίξουν την έρευνα που θα διασφαλίσει την κάλυψη των διατροφικών αναγκών του ουρακοτάγκου. Και, ναι, τα χρήματα, και μόνο αυτά, θα φτιάξουν και τα ντοκιμαντέρ που θα σας κάνουν να κλάψετε πίσω από τα ηθικά γυαλιά σας από μπαμπού, για να βάλετε —αφού τα σκουπίσετε— 10 ευρώ στον έρανο για τη σωτηρία του ουρακοτάγκου.

Κάτι μού λέει μάλιστα ότι η ευγενής μας περιφρόνηση για τα χρήματα είναι μια πολυτέλεια που μόνο όσοι έχουν μπόλικα από δαύτα την απολαμβάνουν — και μπορούν να την αντέξουν οικονομικά. Περιφρονείς τα λεφτά μόνο αν έχεις μπόλικα. (Το είπα ξανά γιατί μού άρεσε). Σε κάθε περίπτωση, κανένας ουρακοτάγκος δεν κάθισε ποτέ σε μια διχάλα δέντρου βρίζοντας τα μύρια κακά του καπιταλισμού ενώ ροκάνιζε ένα μάνγκο. Αλλά, αν το έκανε, πιθανότατα δεν θα ήξερε ότι η φυτεία των μάνγκο χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από τα μέλη μιας ΜΚΟ που κάνει ακριβώς αυτό: πιέζει κυβερνήσεις να χρηματοδοτούν φυτείες μάνγκο.

«Όμως τι γίνεται με την τέχνη, μωρέ;» θα πεις ωρυόμενος — αλλά μόνο αν αγνοείς (εσύ μέσα σε όλη την πόλη) ότι η τέχνη είναι από τα πιο ακριβά σπορ στην ιστορία ΟΛΟΥ του ανθρώπινου πολιτισμού. (Εκτός αν θεωρείς τέχνη τον κύριο που παίζει στο ακορντεόν το Μπέλα Τσάο έξω από τις πανάκριβες ψαροταβέρνες του κέντρου. Read my lips: δεν είναι). Από την άλλη, και επειδή σού αρέσει αυτό το σπορ, θα βγεις και θα πεις ότι, σε αντίθεση με τον πολιτισμό, το χρήμα είναι ανθρωπογενές κατασκεύασμα, και μάλιστα όχι ολωνών των ανθρώπων αλλά των τραπεζιτών και των εμπόρων — ναι, οκέι, έλα να σου κάνω πατ-πατ την πλάτη. Γιατί, συμπτωματικά, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τα υδραγωγεία, τις συμφωνίες αριθμός τάδε, τα λευκά ακουστικά που φοράς όταν πας για οσομπούκο, και τη σύνδεση στο διαδίκτυο, αυτό ακριβώς που χρησιμοποιείς όταν τουιτάρεις για τα κακά του καπιταλισμού.

Οι ουρακοτάγκοι πάντως, όσο έξυπνοι κι αν είναι, δεν έχουν επινοήσει ακόμη το Bitcoin (δόξα τω Θεώ). Βασίζονται σε εμάς —τα μακρινά ξαδέρφια τους που έχουν το χρήμα— και στο πόσο υπεύθυνα θα χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη που μας εξασφαλίζει αυτό το χρήμα. Πράγμα που σημαίνει, όχι μόνο να τους σώσουμε από την εξαφάνιση, αλλά και να διασφαλίσουμε ότι θα ευδοκιμήσουν.

Κάθε νομισματική μονάδα που δαπανάται για τη διατήρηση των ουρακοτάγκων είναι μια επένδυση στο κοινό μέλλον του πλανήτη. Γιατί, μπορεί να κατοικούμε διαφορετικά οικοσυστήματα, οι μοίρες μας όμως είναι αλληλένδετες. Αν πέσουν οι ουρακοτάγκοι, τι ελπίδα υπάρχει για εμάς τους υπόλοιπους;

Οπότε, ναι, κοροϊδέψτε τα hedge funds και γουρλώστε τα μάτια σας στους δισεκατομμυριούχους, αν πρέπει να το κάνετε ντε και καλά, και αν σάς περισσεύει ο απαιτούμενος χρόνος. Αλλά όταν στη συνέχεια θα θρηνήσετε για την εμπορευματοποίηση της ζωής, αφήστε μια σκέψη για τους ουρακοτάγκους, οι οποίοι —αν είχαν λαλιά— θα μπορούσαν απλώς να ψιθυρίσουν μια ταπεινή παράκληση: «Βάλτε τα χρήματά σας εκεί που είναι το στόμα σας». Ο πολιτισμός, η τέχνη και η ζούγκλα εξαρτώνται από αυτό.

Όμως από αλλού το ξεκίνησα, πριν μπουν οι ουρακοτάγκοι σε πρώτο πλάνο. Έλεγα ότι τα λεφτά, όχι, δεν είναι το πιο «εύκολο» πράγμα του κόσμου: είναι το πιο δύσκολο, και το πιο ποθητό. Αλλά περισσότερα στο άλλο Ημερολόγιο.

* * *

ΟΙ ΛΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ

Όπως κάθε Κυριακή, συνεχίζουμε με χαρά να αναδημοσιεύουμε τις λίστες που φτιάχνει κατά καιρούς ο πολύ καλός μας φίλος Δημήτρης Ψυχούλας. Νά η τέταρτη σήμερα: Θεσσαλονίκης αναζήτηση (και εγκώμιο).

Τι είναι η Σαλονίκη; Μην είναι…

• Το μελίσσι των φοιτητών το πρωί στα πανεπιστήμια;
• Τα κορίτσια και τα αγόρια που τα βράδια μαζεύονται στην Ικτίνου με μια μπίρα στο χέρι;
• Τα γκράφιτι στην πλατεία Ναυαρίνου;
• Τα μισάνοιχτα παραθυρόφυλλα στην Άνω Πόλη;
• Μια βόλτα στη Παραλία, από το Λιμάνι μέχρι το Μέγαρο Μουσικής;
• Η θέα από τη Μονή Βλατάδων;
• Το Καυταντζόγλειο που αναπολεί μέρες δόξας;
• Τα ταξί στην πιάτσα της Μητρόπολης, που είτε θα είναι εκατό, είτε κανένα;
• Τα διπλοπαρκαρισμένα στην Αγίου Δημητρίου;
• Το Flyover που μποτιλιάρει τον περιφερειακό;
• Το Σαββατόβραδο που μποτιλιάρει την Τσιμισκή;
• Τα ανήλιαγα στενά της Βασιλίσσης Όλγας;
• Η επικίνδυνη παρακμή της Πλατείας Δικαστηρίων;
• Τα κατεβασμένα κεπέγκια των μαγαζιών πάνω από την Εγνατία;
• Το αραλίκι στα ηλιόλουστα καφέ της Νίκης;
• Οι πλανόδιοι μουσικοί στην Αγίας Σοφίας;
• Οι πλανόδιοι που γυρνάν τις γειτονιές, είτε πουλώντας καμέλιες και γαρδένιες, είτε μπάμιες και κολοκυθάκια, είτε καθαρίζοντας υπόγεια και αυλές;
• Ο μαύρος καπνός που αφήνει πίσω το αστικό, καθώς ανεβαίνει στις 40 Εκκλησιές;
• Οι καβγάδες για τα πολιτικά, για τα αθλητικά και, μέχρι πρότινος, για το Μετρό;
• Η συνάντηση των Επιτάφιων τη Μεγάλη Παρασκευή;
• Το κίτρινο ποτάμι που ξεχύνεται στην αυλή της Αγίας Σοφίας στο Δεύτε Λάβετε Φως;
• Η μαζική έξοδος το Σαββατοκύριακο προς τα πόδια της Χαλκιδικής;
• Το μποτιλιάρισμα της επιστροφής;
• Ο πατσάς ο χοντροκομμένος, με σκορδοστούμπι και μπούκοβο;
• Το κόψιμο της αχνιστής μπουγάτσας;
• Το ζεστό σαλέπι έξω από το γήπεδο;
• Ο φρέντο καπουτσίνο στην Προξένου Κορομηλά;
• Τα καινούργια στέκια που εκτόπισαν τα παλιά;
• Τα παλιά στέκια που αντέχουν;
• Οι κοπές που προσπαθούν να αντικαταστήσουν τις χοιρινές και τις μοσχαρίσιες;
• Τα σουτζουκάκια, που τίποτε δεν μπορεί να τα αντικαταστήσει;
• Το χουνκιάρ μπεγιεντί — που τώρα το φτιάχνουν με μάγουλα Black Angus, στο καινούργιο Όλυμπος Νάουσα;
• Οι κλειστές βιοτεχνίες της Μοναστηρίου;
• Η Chinatown στη Γιαννιτσών;
• Το «με», το «σε», το λάμδα το βαρύ, που προσπαθούμε να τα κόψουμε;
• Οι σκόρπιες λέξεις: «κιμπάρης», «γκρινιάρης», «Βαρδάρης», «Αρετσού», «Σφαγεία», «πατσάς», «μερακλής», «Παναγιά μου», «υγρασία», «ηλιοβασίλεμα», «μπρούσκο», «γειτονιά», «Διοικητηρίου», «άγχος», «χαβαλέ», «διανυκτερεύον», «σουτζουκάκια», «αδικία», «γλέντι», «δάκρυα», «ξημέρωμα»;
• Ο ύπνος του μεσημεριού;
• Η υγρασία που τρυπάει το κόκαλο;
• Ο Βαρδάρης που φυσάει και καθαρίζει;
• Τα διαφορετικά χρώματα που βάφεται ο ουρανός κάθε ηλιοβασίλεμα;
• Το Επταπύργιο που μας φυλάει από πάνω;
• Ο Όλυμπος που μας καμαρώνει από απέναντι;
• Τα πλατιά χαμόγελα και τα δύσπιστα βλέμματα;
• Η γκρίνια και η «έξω καρδιά», σε ένα αέναο μπρα ντα φερ;
• Οι ελπίδες, που κάθε πρωί γεννιούνται μέσα σε υγρά σεντόνια;
• Οι πίκρες, που κάθε βράδυ τις ακουμπάμε στο κομοδίνο δίπλα στο κρεβάτι, μαζί με τα γυαλιά;

* * *

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Anne Applebaum, «Απολυταρχία Α.Ε.: Οι δικτάτορες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο» (μετάφραση Χριστίνα Θεοχάρη, Εκδόσεις Παπαδόπουλος)

Μία επιδραστική φωνή, μια διανοούμενη με γνώση και άποψη, αλλά κυρίως: με θάρρος, η Ανν Άπλμπαουμ δεν διστάζει να υψώσει το ανάστημά της και να τα βάλει με τους μεγαλύτερους κατά συρροήν εγκληματίες του καιρού μας, χωρίς να κρυφτεί πίσω από ένα ψευδώνυμο ή, πείτε, κινούμενη ανάμεσα στις σκιές. Ένας άνθρωπος που μπορείς να θαυμάζεις, κυριολεκτικά ό,τι κι αν κάνει. Νομίζουμε ότι δεν θα κάνατε άσχημα αν τον ακολουθούσατε, ενώ βέβαια συστήνουμε με θέρμη το τελευταίο της αυτό βιβλίο, που είναι μικρό, ευσύνοπτο αλλά γεμάτο πληροφορίες και υλικό.

• Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

Εν τω μεταξύ, στο δυτικό ημισφαίριο, ο πρόεδρος Μαδούρο δήλωσε ότι σκεφτόταν να εισβάλει και να καταλάβει μια επαρχία της γειτονικής Γουιάνας. Την ώρα που ανακοίνωνε αυτά τα σχέδια, εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες της Βενεζουέλας, εξαθλιωμένοι από τις πολιτικές του, κατευθύνονταν μέσω Κεντρικής Αμερικής προς τα αμερικανικά σύνορα. Ο πρωτοφανής αριθμός τους συνέβαλε στη δημιουργία μιας λαϊκιστικής, ξενοφοβικής αντίδρασης στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξάνοντας την υποστήριξη προς την πτέρυγα MAGA του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, η οποία στήριζε ανοιχτά τον Πούτιν στην πολεμική του προσπάθεια που είχε σκοπό την καταστροφή της Ουκρανίας. Αυτή η πολύπλευρη και αυτοτροφοδοτούμενη πολυ-κρίση δεν οργανώθηκε από έναν σατανικό εγκέφαλο ούτε είναι καρπός μιας μυστικής συνωμοσίας. Αντίθετα, τα επεισόδια αυτά, συνολικά, καταδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο οι ανά τον κόσμο απολυταρχίες έχουν επεκτείνει την επιρροή τους σε διάφορες πολιτικές, οικονομικές, στρατιωτικές και πληροφοριακές σφαίρες. Δείχνουν επίσης πόσο επιζήμιες γίνονται όταν συνάπτουν ευκαιριακές συμμαχίες για τον κοινό τους στόχο: την καταστροφή των δημοκρατιών και των δημοκρατικών αξιών, στο εσωτερικό των χωρών τους και σε όλο τον κόσμο. Διαβάστε, ξανά, τη δήλωση του Σι Τζινπίνγκ και του Βλαντιμίρ Πούτιν στις 4 Φεβρουαρίου 2022, παραμονή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Κατήγγειλαν την «ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις κυρίαρχων κρατών με πρόφαση την προστασία της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Κάλεσαν τον κόσμο «να σέβεται την πολιτιστική και πολιτισμική ποικιλομορφία και το δικαίωμα των λαών από άλλες χώρες στην αυτοδιάθεση». Και προειδοποίησαν, με οργή, ότι οποιαδήποτε συζήτηση περί δημοκρατικών προτύπων, την οποία αποκάλεσαν «απόπειρα πολιτισμικής ηγεμονίας», θα «αποτελούσε σοβαρή απειλή για την παγκόσμια και περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα, και θα υπονόμευε τη σταθερότητα της παγκόσμιας τάξης».

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Στο βιβλίο της αυτό, η βραβευμένη με Πούλιτζερ δημοσιογράφος και ιστορικός εξετάζει το σκοτεινό υπόστρωμα, κυρίως οικονομικό, που συνδέει τις απολυταρχίες σε όλο τον κόσμο. Για πρώτη φορά δίνεται έμφαση στα ισχυρά δίκτυα και τις άνομες σχέσεις που συνδέουν υπόγεια τη Ρωσία, την Κίνα, τη Λευκορωσία, το Ιράν, τη Βενεζουέλα και άλλες χώρες, και περιγράφεται ένας διεθνής δημοκρατικός ακτιβισμός που έχει αρχίσει να διαμορφώνεται με σκοπό να τους αντιταχθεί. Το βιβλίο ρίχνει φως στους βαθύτατους δεσμούς μεταξύ των σύγχρονων απολυταρχιών, εξηγεί πώς οι απολυταρχικοί ηγέτες επιχείρησαν να επηρεάσουν την οικονομία και την πολιτική των δημοκρατιών, και παρουσιάζει τους δημοκρατικούς ακτιβιστές που προσπάθησαν και προσπαθούν να αντισταθούν. Στις σελίδες του περιλαμβάνει ρεπορτάζ, ιστορία, φιλοσοφία και πολιτική. Ο βασικός στόχος της Applebaum είναι να μας εξηγήσει αυτό το νέο παγκόσμιο δίπολο που έχει διαμορφωθεί μεταξύ απολυταρχιών και δημοκρατιών, και να ξεκινήσει τη συζήτηση για το πώς θα καταφέρουν οι βαλλόμενες δημοκρατίες να νικήσουν. Η διεθνής καταδίκη και οι οικονομικές κυρώσεις δεν μπορούν να πλήξουν τους απολυταρχικούς ηγέτες. Ακόμη και τα κινήματα της αντιπολίτευσης στις απολυταρχικές χώρες, από τη Βενεζουέλα μέχρι το Χονγκ Κονγκ και τη Μόσχα, λίγα πράγματα μπορούν να κάνουν μόνα τους. Επειδή τα μέλη της Απολυταρχίας Α.Ε. δεν τα συνδέει πια μια κοινή ιδεολογία, αλλά πλέον μόνο η κοινή επιθυμία για εξουσία, πλούτο και ατιμωρησία. Μέσα από αυτό το βιβλίο, η Anne Applebaum καλεί τις δημοκρατίες να αναπροσανατολίσουν ριζικά τις πολιτικές τους για να καταπολεμήσουν αυτό το νέο είδος απειλής.

• Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως:

Η Anne Applebaum είναι Πολωνοαμερικανίδα δημοσιογράφος και ιστορικός. Μετά από δεκαεπτά χρόνια ως αρθρογράφος στην εφημερίδα The Washington Post, ανέλαβε τον Ιανουάριο του 2020 καθήκοντα αρθρογράφου στο Atlantic. Είναι συγγραφέας πέντε βιβλίων που έλαβαν εξαιρετικές κριτικές και βραβεύτηκαν. Το βιβλίο της «Gulag: A History» κέρδισε το 2004 το βραβείο Πούλιτζερ. Μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ της Πολωνίας, όπου ο σύζυγός της είναι υπουργός Εξωτερικών, και της Ουάσινγκτον.

Βρείτε το εδώ, ή στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Σάββατο, κάθε Κυριακή, και κάθε Τετάρτη. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.