Η επίσκεψη στην έκθεση «Τιμή στον Teriade», για μένα που βγάζω το μεροκάματό μου δυο αιώνες τώρα από τα περιοδικά, στο μυαλό μου ισοδυναμούσε με τη διάσταση ενός μυθικού εκπαιδευτικού workshop.
Γιατί ο Στρατής, εκ Μυτιλήνης ορμώμενος και εις Παρισίους μεγαλουργήσας Ελευθεριάδης, πέρα από συλλέκτης, τεχνοκριτικός και φίλος με την αρτίστικη ιντελιγκέντσια της εποχής του, υπήρξε ο εκδότης και διευθυντής των μυθικών περιοδικών «Verve» και «Grands Livres», εντύπων που, για όσους εργαζόμαστε στον περιοδικό Τύπο, είναι σαν τα στούντιο της Sun όπου ο Elvis ηχογράφησε τα πιο σημαντικά του τραγούδια, υπό την επιμέλεια του δαιμόνιου συνταγματάρχη Πάρκερ: προσκυνηματικός τουρισμός, σελίδες-τόποι ενός μυθικού χωροχρόνου! Έντυπα καμωμένα και κυριολεκτικά ραμμένα στο χέρι, φτιαγμένα από σύζευξη λέξεων και εικόνων που την κατασκευή τους επιμελήθηκαν οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες του Μεσοπολέμου, το «Verve» και το «Grands Livres», έτσι όπως τα είδα να στέκονται κρεμασμένα στους τοίχους του Τελλόγλειου, μου προκάλεσαν ρίγος συγκίνησης και γλυκιάς ζήλιας. Αχ, να μπορούσα κι εγώ! Κάποτε! Γιατί ο Teriade μπόρεσε να εμπνεύσει αλλά και να ηγηθεί του οράματός του για έναν Τύπο στην κυριολεξία ακριβό, πρωτότυπο, τολμηρό και μοναδικό και μιας «συντακτικής ομάδας» που όμοιά της δεν υπήρξε στα παγκόσμια χρονικά των περιοδικών τέχνης!
Αυτούς και αυτά θα δείτε στους τοίχους του Τελλόγλειου, υπό μορφή σελίδων αλλά και ολόκληρων τευχών που φιλοτέχνησαν οι «συνεργάτες» του: «Το Παρίσι δίχως τέλος» του Τζιακομέτι, με ρολόγια, κορίτσια και ασπρόμαυρα βουλεβάρτα, την περίφημη «Τζαζ» του Ματίς, τον Πικάσο να ρίχνει κόκκινες μπογιές και να σχεδιάζει πάνω στο «Άσμα των Νεκρών» του Πιερ Ρεβερί, τον Σαγκάλ να σχεδιάζει κατά παραγγελία του Ελευθεριάδη την ιστορία του Δάφνι και της Χλόης. Εξώφυλλα, δοκίμια, αυθεντικές αφίσες, ατόφιες ζωγραφιές, δεμένα τεύχη αυτών των εξτραβαγκάντ περιοδικών που ο Έλληνας εμπνευστής τους, δεκαετίες πριν την εκλαϊκευμένη print book art της Taschen ή τα αντίστοιχα ιντελεκτουέλ πειράματα του αμερικανικού «Esquire» της δεκαετίας του ‘50, συνέλαβε και υλοποίησε, πείθοντας τους επώνυμους φίλους και συνοδοιπόρους να συμπλεύσουν μαζί του.
Τα σχέδια του Le Corbusier για το «Ποίημα της ορθής γωνίας», όπου οι αριθμοί, τα κτίρια, οι εικόνες και οι λέξεις συνομιλούν παράγοντας ειρμούς και άμμους, το «Τσίρκο» του Λεζέρ, ο «Βασιλιάς Υμπί», με τον Μιρό όχι μόνο να επανασχεδιάζει το μύθο αλλά και να τον προεκτείνει φαντασιωνόμενος τη συνέχειά του, με έπνιξαν σε μια θάλασσα συγκίνησης: έργα, σημειώσεις, αντικείμενα και φετίχ από μια εποχή όπου τα περιοδικά όχι απλώς συνομιλούσαν αλλά ήταν και από μόνα τους τέχνη! Κι όχι Μενεγάκη ή Beyoncé στο εξώφυλλο για κράχτες, αλλά κυβιστικές καλλονές του Πάμπλο!
Όμως, δεν είναι μόνο όλα τα παραπάνω που κάνουν την έκθεση του Τελλόγλειου αξιομνημόνευτη. Γιατί ο Teriade, πέραν της γλυκιάς διαπλοκής του με όλα τα μεγάλα πνεύματα του καιρού του στο Παρίσι, δεν ξέχασε το νησί του. Η Μυτιλήνη υπήρξε η αρχή του μίτου, ο λευκός καμβάς όπου επάνω του ξεδιπλώθηκε το «μόνον» της ζωής του ταξίδιον, τόπος που επισκεπτόταν και της ανταπέδωσε, εφόσον χάρη στον Στρατή Ελευθεριάδη, που τον περιέθαλψε, τον αγάπησε, τον υποστήριξε και τον έκανε γνωστό, μπορούμε να μιλάμε σήμερα για το θαύμα της ζωγραφικής του Θεόφιλου. O Teriade ήταν που από το χλευασμό οδήγησε στην αποθέωση τον «φουστανελά ζωγράφο», τον επέβαλε στην Αθήνα και στο Παρίσι, διοργανώνοντας εκθέσεις που του προσέδωσαν παγκόσμια εμβέλεια και τιμή.
Δίπλα στον Ματίς και τον Σαγκάλ, οι εικόνες της Λέσβου, των ανθρώπων της, των ουρανών και των πετεινών της, των ροδαλών απογευμάτων και των μπελαλίδικων αγίων, όπως τους σκίτσαρε ο «τρελοΘεόφιλος», αφού έτσι τον ειρωνεύονταν οι ντόπιοι, προσδίδουν σε αυτό το ιδιότυπο homage την πραγματική διάσταση του Ελευθεριάδη: κοσμοπολιτισμός και ελλαδική γη, αψέντι και τσίπουρο, γαλάζιος ουρανός και τρικολόρ ελευθερία, τα χρώματα της τέχνης και οι άνθρωποι ως μόνα αντίδοτα και συγκινήσεις απέναντι στις πληκτικές εποχές της μοναξιάς και της στείρας εσωστρέφειας.
Και καθώς πέφτουν οι τίτλοι, να πέσει και άλλη μια εύφημος και δοξαστική μνεία: η ξενάγηση, η αφήγηση, το σκεπτικό, η μύηση στη ζωή και τη δράση του Teriade, συντελούνται με έναν τρόπο ουσιαστικό και πληρέστατο, ευφάνταστο και παιγνιώδη, σαν να ξεφυλλίζεις δηλαδή σελίδες καλοστημένου περιοδικού, χάρη στην οργανωμένη ξενάγηση που κάνει η Τζένη Γεωργάκη.
Και ύστερα ξαναβγήκα στη Θεσσαλονίκη και το φως! Μετά το Παρίσι και τη Λέσβο, έπεσα στα προεκλογικά περίπτερα και την πολιτική αφισολαγνεία των τοίχων και των στύλων. Στον ξύλινο λόγο των συνθημάτων, στις φάτσες των υποψηφίων, όπως τους επικολλούν τα «συνεργεία» στα παρμπρίζ. Σκέφτηκα να κλειστώ στο Τελλόγλειο μέχρι και την άλλη Κυριακή, που το πανηγύρι θα τελειώσει, αλλά αυτά γίνονται μόνο στις ταινίες! Χάθηκα στις καφεΐνες και το νοητό της πόλης, αγκαλιάζοντας σφιχτά τον κατάλογο της έκθεσης. Πρέπει να πας.
12°
