Το μεγαλύτερο στοίχημα των πόλεων για το μέλλον

Από τότε που η πανδημία αναστάτωσε τον κόσμο, παίρνουμε συγκεχυμένα μηνύματα για τις πόλεις: ευνοούν τις επιδημίες; Ο συνωστισμός, το στρες, η απώλεια χρόνου στα μέσα μαζικής μεταφοράς δυσχεραίνουν την ανθρώπινη ζωή; Αν υπάρχουν τόσα αστικά προβλήματα γιατί είναι τα ενοίκια ανεβαίνουν; Η τηλεργασία δίνει την ευκαιρία στους ανθρώπους να εργάζονται από οπουδήποτε —οι περισσότερες επιχειρήσεις προβλέπουν ένα 30% των εργάσιμων ωρών από απόσταση και μάλιστα αυτή η απόσταση είναι, μερικές φορές, μια ξένη χώρα. Τα υπέρ και τα κατά της τηλεργασίας έχουν συζητηθεί πολύ και ακούστηκαν σκοτεινές προφητείες για εγκατάλειψη πολλών κτιρίων γραφείων και τη μετεγκατάσταση πολλών ανθρώπων μακριά από το κέντρο των πόλεων. Αν η φυγή συνεχιστεί και ενταθεί οι δήμοι θα χάσουν φορολογικά κέρδη πράγμα που σημαίνει ότι οι πόλεις θα ξεμείνουν από χρήματα και δεν θα μπορούν να χρηματοδοτήσουν μερικά από τα πράγματα που τις κάνουν ελκυστικές.

Οι μεγαλουπόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες, το Σικάγο, το Λονδίνο, το Παρίσι δεν κινδυνεύουν διότι η καθεμιά από αυτές είναι μοναδική στο είδος της. Οι μικρότερες πόλεις -το Σινσινάτι του Οχάιο, η Τάλσα της Οκλαχόμα, η Ιντιανάπολη, η Νάντη, η Χάβρη, το Λίβερπουλ- έχουν σήμερα μια μεγάλη ευκαιρία να γίνουν προορισμοί για όσους εγκαταλείπουν τις μεγάλες πόλεις. «Πάντως, αν ταξιδέψουμε δέκα χρόνια στο μέλλον, το πιθανότερο είναι ότι οι μεγαλουπόλεις θα μοιάζουν πολύ με το σήμερα», λέει ο Richard Florida, πολεοδόμος και καθηγητής στο Rotman School of Management του Πανεπιστημίου του Τορόντο στο Vox. «Πράγματι, η τηλεργασία επιτάχυνε την αναχώρηση από τις πόλεις και, κατά κάποιον τρόπο, την αποδέσμευση πολλών ανθρώπων από την αστική ζωή· όμως, οι πληθυσμοί των μεγάλων πόλεων είναι πάντοτε ρευστοί, καθώς άνθρωποι —κυρίως οικογένειες— αναζητούν περισσότερο χώρο ή φθηνότερη στέγαση στα προάστια και οι νέοι, ιδιαίτερα σε χώρες μεγάλης κινητικότητας όπως οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, μετακομίζουν συχνά.»

Οι αλλαγές που παρατηρούνται στις μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ

Ο Nicolas Bloom, καθηγητής οικονομικών στο Στάνφορντ που μελετά την εργασία εξ αποστάσεως, υπολόγισε ότι από το 2020 οι μεγαλύτερες 12 πόλεις των ΗΠΑ έχασαν, όλες μαζί, περίπου 700.000 κατοίκους από το κέντρο τους. Το 60% όσων μετακόμισαν εγκαταστάθηκαν σε κοντινά προάστια. Η έκρηξη της απομακρυσμένης εργασίας επέτρεψε σε μερικούς να πάνε και πιο μακριά, σε άλλες πόλεις, πιο μακρινά προάστια και αγροτικές περιοχές. Αλλά τελικά πολύ λίγοι εγκατέλειψαν εντελώς την αστική ζωή. «Η μείωση του πληθυσμού, αντιστοιχεί σε μια δεκαετία αστικής πυκνότητας», είπε ο Bloom. Δηλαδή είναι σαν να μην αυξήθηκε από το 2010 ο πληθυσμός αυτών των πόλεων. Στο μεταξύ, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση των δεδομένων του Γραφείου Απογραφής από το Ινστιτούτο Brookings, από τον Ιούλιο του 2020 έως τον Ιούλιο του 2021, περισσότερες από τις μισές μεγαλύτερες 88 αμερικανικές πόλεις έχασαν πληθυσμό -κάτι που δεν είχε συμβεί εδώ και δεκαετίες- αλλά από τον Ιούλιο του 2021 έως τον Ιούλιο του 2022, οι περισσότερες από αυτές ανέκαμψαν πληθυσμιακά. Το Παρίσι φαίνεται ότι «έχασε» 123.000 άτομα μέσα σε δύο χρόνια· άλλα τόσα άτομα έχασαν αμερικανικές πόλεις με υψηλή εγκληματικότητα όπως το Σαιν Λούις και με πολύ υψηλές τιμές ακινήτων όπως το Σαν Φρανσίσκο. Αλλά ακόμη και με την επιλογή της εξ αποστάσεως εργασίας για μερικούς τα πράγματα που προσέλκυαν ανέκαθεν τους ανθρώπους στις πόλεις εξακολουθούν να είναι ελκυστικά: δουλειές, ευκαιρίες, ανωνυμία, άλλοι άνθρωποι, ανέσεις.

«Είμαστε κοινωνικά ζώα και οι άνθρωποι θα θέλουν πάντοτε να συγκεντρώνονται σε πόλεις. Αυτό είναι μέρος της ανθρώπινης καλωδίωσης», λέει η Emily Talen, καθηγήτρια αστικού σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. «Αυτή η συγκέντρωση διευκολύνει τις επιχειρήσεις, τη μάθηση και τις πολιτιστικές ανταλλαγές, κάτι που θα είναι πάντοτε επιθυμητό, από κοινωνική και οικονομική άποψη.»

Οι μικρές διακυμάνσεις ακμής-παρακμής, υψηλής και χαμηλότερης εγκληματικότητας, συγκέντρωσης και μείωσης πληθυσμού είναι μέρος της ιστορίας των πόλεων. Υπήρξαν και ορισμένες ρήξεις: για παράδειγμα, μετά το κραχ του 1929 ο πληθυσμός της Νέας Υόρκης μειώθηκε κατά 900.000, αλλά από το 1933-1934 η πόλη ανέκαμψε πιο γρήγορα από το έθνος στο σύνολό του. Το στοίχημα των πόλεων είναι να παραμένουν πόλος έλξης για τους νέους αλλά και για τους ηλικιωμένους τους οποίους η αστική ζωή ωφελεί: ο μεγάλος εχθρός της τρίτης ηλικίας είναι η απομόνωση. Έτσι, οι πόλεις αγωνίζονται να διατηρήσουν νεαρές οικογένειες, οι οποίες λόγω της αναπόφευκτης ανάγκης τους για περισσότερο χώρο μετακινούνται στα προάστια. Αλλά βεβαίως, τα προάστια -ιδιαίτερα τα «πράσινα»- δεν παρέχουν νυχτερινή ζωή, αποτελεσματικές δημόσιες συγκοινωνίες και την ποικιλομορφία που κάνει τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα. Οι επιτυχημένες πόλεις δεν είναι απαραιτήτως όσες δεν χάνουν πληθυσμό· είναι όσες δεν χάνουν ποικιλομορφία: διαφορετικές φυλές, baby boomers και γενιές X και Z, μαζί με υπηρεσίες που αντιστοιχούν στις διαφορετικές προελεύσεις και νοοτροπίες. Μια ακόμα δυνατότητα των πόλεων που τις κάνει βιώσιμες ακόμα κι αν μερικοί κάτοικοι τις εγκαταλείπουν είναι το μπορούν να περπατηθούν. Οι walkable πόλεις είναι πολύ πιο ανθεκτικές από εκείνες όπου οι κάτοικοι μετακινούνται με ΙΧ και επιτρέπουν στους ενεργούς ηλικιωμένους να ζουν αυτόνομα για περισσότερα χρόνια.

Σύμφωνα με ανάλυση του Economic Innovation Group, από το 2020 έχει μειωθεί ο πληθυσμός των παιδιών κάτω των 5 ετών στις μεγαλουπόλεις: στις ΗΠΑ αυτό μπορεί να αποδοθεί, εκτός από την έλλειψη χώρου, στη δυσπρόσιτη φροντίδα παιδιών -πολύ ακριβοί παιδικοί σταθμοί, έλλειψη θέσεων κτλ- καθώς και στο ότι, στα αστικά κέντρα, η αγορά των ακινήτων επιμένει πρωτίστως σε μονάδες ενός και δύο υπνοδωματίων: οι γκαρσονιέρες και τα δυάρια αφήνουν μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους. Παραλλήλως, σε πολλές μεγαλουπόλεις, όπως το Λονδίνο, το κέντρο, το downtown, φαίνεται ότι προορίζεται πλέον για χώρους γραφείων - τα οποία ωστόσο αδειάζουν λόγω της τηλεργασίας. Ερευνητές από το πανεπιστήμιο Κολούμπια και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης εκτιμούν ότι η εξ αποστάσεως εργασία έχει αφανίσει μισό τρισεκατομμύριο δολάρια σε αξία γραφείων σε παναμερικανικό επίπεδο. Προστίθεται το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής που αποτελεί απωθητικό παράγοντα: οι καύσωνες είναι ανυπόφοροι στις μεγαλουπόλεις. Η προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες, με χώρους πρασίνου και κτίρια με σύγχρονες ενεργειακές προδιαγραφές ίσως να είναι το μεγαλύτερο στοίχημα των πόλεων.