Κάθομαι κοιτώντας τον τοίχο, με τις μασχάλες μου, ερεθισμένες, να με πονάνε από το αποσμητικό —πρέπει να το αλλάξω, τι έπαθα ξαφνικά;—, πίνω καφέ, ατμίζω, στα πόδια μου τα σκυλάκια μας κοιμούνται, το αιρκοντίσιον βογκάει, έχω μπροστά μου δυο-τρία έγγραφα του Word ανοιχτά —και τις deadline να τρέχουν και να με αφήνουν δυο γύρους πίσω—, έχω δει κάτι σχετικά βιντεάκια και σκέφτομαι πως τα βιβλία γράφονται πάνω στο σχεδιάγραμμα που έχεις φτιάξει πριν τα αρχίσεις, και πως τα μυθιστορήματα φαντασίας για παιδιά —αυτά όπου ο Ήρωας (που πάντα είναι «ένας», αρχετυπικός, παμπάλαιος — ένας Οδυσσέας) κάνει ένα ταξίδι, ζει μια περιπέτεια, αναλαμβάνει μια αποστολή— γράφονται πάνω στον χάρτη που πρέπει να φτιάξεις πριν αρχίσεις να τα γράφεις και πριν να κάνεις το σχεδιάγραμμά τους.
Αναστενάζω. Είναι η ίδια παλιά ιστορία, ξανά και ξανά. Ο χάρτης. Οι χάρτες. Δεν χρειάζεται βέβαια να είσαι χαρτογράφος ή καλλιτέχνης για να φτιάξεις έναν τέτοιο χάρτη. Προς Θεού. Αρκεί να έχεις μια κόλλα Α3 και ένα στιλό, ή ένα μολύβι. Είναι ακόμα καλύτερο βέβαια να έχεις μερικά μπλοκ ζωγραφικής στο ράφι δίπλα σου, ή σε ένα ευρύχωρο συρτάρι, ακόμη και αν δεν τα χρησιμοποιείς παρά μια φορά τον χρόνο —και αν—, μαζί με ό,τι «γραφική ύλη» σου χτυπάει στο μάτι — αλλιώς δεν έχουν, γενικά, πολλή αξία τα γραπτά σου, πρέπει να το ξέρεις αυτό. Χρειαζόμαστε τα στιλό, τα μολύβια, τα πενάκια, τις γόμες, τις κηρομπογιές, τα σημειωματάρια, τα ημερολόγια, τα μπλοκάκια και όλα αυτά τα απίθανα πράγματα που θα πάρουμε μαζί μας και στ’ αστέρια όταν τα αποικίσουμε, όσο χρειαζόμαστε καθετί που μπορεί να μας συγκινήσει. Για έναν συγγραφέα, το πιο μαγικό κομμάτι ενός βιβλιοπωλείου δεν είναι τα βιβλία, αλλά το τμήμα με τα είδη γραφικής ύλης.
Τώρα, για να φτιάξεις τον χάρτη σου —σκέφτομαι καθώς ένα από τα σκυλάκια μου γυρνά και με κοιτάει για να δει τι διαθέσεις έχω—, για να φτιάξεις τον χάρτη σου ξεκινάς πάντα από τα όριά του. (Αλλιώς θα δυσκολευτείς πολύ, και η δουλειά σου πιθανότατα θα πάει στράφι). Ξεκινάς λοιπόν να φτιάξεις τον χάρτη σχεδιάζοντας τα όριά του, ναι; Τα σύνορα της επικράτειας που μέσα της θα περπατήσεις συντροφιά με τους ήρωές σου. Πώς το κάνεις αυτό; Είναι απλό: πάρε το στιλό ή το μολύβι σου και κάνε κάτι σαν κύκλο στη σελίδα Α3 που έχεις ανοιχτή πάνω στο γραφείο σου. Αλλά όχι ακριβώς κύκλο: ΣΑΝ κύκλο. Κάνε έναν «κυματιστό κύκλο», έναν κύκλο σαν αμοιβάδα — ή κάτι σαν αράπικο φιστίκι, αν προτιμάς, σαν ένα κύτταρο που πάει να γίνει δυο. Ή ένα σχήμα σαν του Millenium Falcon: σαν όχι κακοχυμένο πανκέικ. Αυτά λοιπόν είναι τα όρια του χάρτη σου, εκεί μέσα περιορίζεται η ιστορία σου — έξω από αυτά, κατοικούν δράκοι.
Τώρα, άρχισε να κάνεις μικρά σκιτσάκια, εκεί μέσα, των κυριότερων τοποθεσιών του βιβλίου που έχεις στο μυαλό σου: το σπίτι, ή το μαγικό σχολείο, ή την πόλη, ή το βασίλειο, ή τη χώρα, ή τον πλανήτη του κεντρικού ήρωα — το τάδε δάσος, αν έχει δάσος εκεί κοντά, κι αν παίζει κάποιο ρόλο στην ιστορία· τα βαλτοτόπια, αν έχεις βαλτοτόπια· τους γκρεμούς, τα προάστια, την πέρα γειτονιά, την αντίπαλη χώρα, το εχθρικό βασίλειο, τη σπηλιά με τις γιγάντιες αράχνες, τον γαλαξιακό σταθμό των κακών. Όλα αυτά τα πράγματα. Κάνε όσο πρόχειρα σκιτσάκια θέλεις ή μπορείς, δεν έχει σημασία. Είπαμε, δεν χρειάζεται να έχει κανείς ταλέντο στη ζωγραφική. Ούτε καν να πιάνει το χέρι του. Αρκεί να κάνει αυτά τα πρόχειρα σκιτσάκια. Να κάτσει και να τα κάνει. Κάτσε και κάν’ τα.
Αμέσως θα δεις (ψέματα: μετά από λίγο θα δεις) ότι θέλεις να καλλωπίσεις τον χάρτη σου, να σκιτσάρεις ακόμη μερικά δεντράκια στο δάσος, και ακόμα μερικούς μετεωρίτες στη θανάσιμη ζώνη των μετεωριτών, και ακόμα μερικές βιβλιοθήκες στην κεντρική αίθουσα του σπουδαστηρίου. Θες να τον κάνεις πιο ζωντανό, πιο κανονικό, πιο «χάρτη». Γιατί είδες πως σου αρέσει όλο αυτό. Γιατί το δοκίμασες και είδες πως είναι καλό. Μακάρι —σκέφτεσαι— να μπορούσες να τον κάνεις πραγματικά τέλειο, όπως θα είναι στο βιβλίο σου όταν τυπωθεί. Γιατί βέβαια κάποια στιγμή θα βγει το βιβλίο σου, δεν μπορεί παρά να βγει, και ένας κανονικός καλλιτέχνης, ένας εικονογράφος, θα αναλάβει να σχεδιάσει και να επιμεληθεί τον χάρτη που θα υπάρχει στα πρωτοσέλιδα. Ουσιαστικά, θα ξαναφτιάξει με τα δικά του εργαλεία, με τις δικές του δεξιότητες. αυτό που προσπαθείς να κάνεις τώρα εσύ. Και θα τον κάνει τέλειο. Τι καλά.
Αυτό είναι το ένα πράγμα που χρειάζεσαι, και που δεν χρειάζονται —συνήθως— τα βιβλία για ενήλικες. Όμως φυσικά χρειάζεσαι τώρα και ένα σχεδιάγραμμα της πλοκής, όπως όλα τα κανονικά βιβλία — ψέματα; Αλλιώς ο χάρτης σου θα μείνει σε εκείνη την Α3, και δεν θα οδηγήσει ποτέ κανέναν πουθενά. Και τότε τι διάολο χάρτης θα είναι;
Τώρα, το σχεδιάγραμμα μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Μπορεί να είναι απλώς ένα κείμενο, μια περίληψη της ιστορίας. (Που βέβαια δεν είναι μόνο ο πιο απλοϊκός τύπος σχεδιαγράμματος, είναι και ο χειρότερος: το σχεδιάγραμμα δεν πρέπει να είναι αφηγηματικό, αλλά «τεχνικό», «τοπογραφικό», «χωροταξικό»). Μπορεί όμως να είναι και κάτι πολύ σύνθετο και ακριβές, σαν αρχιτεκτονικό σχέδιο: υπάρχουν πολλά free προγράμματα στο διαδίκτυο για να κάνεις το σχεδιάγραμμά σου, και ένα σωρό διάφορα άλλα εργαλεία που μπορείς ελεύθερα να χρησιμοποιήσεις. Όμως, μέχρι να το κάνεις —γενικά, θα καταλάβεις πόσο απαραίτητη είναι η καλή προεργασία και όλα αυτά τα τεχνάσματα και τα βοηθήματα όσο καλύτερος και πιο έμπειρος συγγραφέας γίνεσαι: στην αρχή δεν σου περνά από το μυαλό, νομίζεις πως αρκεί η ιδέα και η εύνοια της τύχης—, μέχρι λοιπόν να φτάσεις σε κάτι επαγγελματικό, μπορείς να αρχίσεις με κάτι εξαιρετικά απλό.
Θα χρειαστείς και πάλι μια κόλλα Α3 (οι Α4 σε περιορίζουν όταν σχεδιάζεις) και ένα στιλό ή μολύβι. Λοιπόν, σχεδίασε έναν κύκλο επάνω της. Κανονικό αυτή τη φορά, όχι έλλειψη, όχι αμοιβάδα, όχι αράπικο φιστίκι, όχι το Millenium Falcon. Έναν σκέτο, νορμάλ κύκλο. Μεγάλο. Να πιάνει το μεγαλύτερο μέρος της σελίδας. Και βάλε πάνω-πάνω, στο «12», την αρχή της ιστορίας σου. Γράψ’ το. Γράψε: ΑΡΧΗ. Φαντάσου, εννοείται, ότι η ιστορία σου εξελίσσεται με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ναι; Εννοείται αυτό. Τώρα —σκέφτομαι καθώς και τα τρία τους με κοιτούν με puppy eyes καθώς θέλουν βέβαια να ξαναβγούν βόλτα, γιατί έχουν ξεκουραστεί από την προηγούμενη και δεν πιστεύουν πως εξακολουθεί να κάνει ζέστη έξω: αφελή παιδιά—, τώρα, για να επέλθει μια κάποια σχεδιαστική ισορροπία, κατέβα, κατέβα, κατέβα, και γράψε στο ακριβώς απέναντι σημείο του κύκλου, στο «6», τη λέξη ΜΕΣΗ. Και μετά συνέχισε να ανεβαίνεις, να ανεβαίνεις, να ανεβαίνεις, και γράψε, πάλι στο «12», τη λέξη ΤΕΛΟΣ. Λίγα χιλιοστά πιο αριστερά από εκεί όπου είχες γράψει ΑΡΧΗ. Γιατί; Γιατί στις ιστορίες αυτές, στις ιστορίες όπου ο Ήρωας (που πάντα είναι «ένας», αρχετυπικός, παμπάλαιος — ένας Οδυσσέας) κάνει ένα ταξίδι, ζει μια περιπέτεια, αναλαμβάνει μια αποστολή, είτε μιλάμε για έναν αρχαίο μύθο, είτε για τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, είτε για τον Μάγο τού Οζ, είτε για το Star Wars, είτε για τον Χάρι Πότερ, είτε για τα βιβλία του Φίλιπ Πούλμαν, είτε για το τελευταίο μυθιστόρημα φαντασίας για παιδιά που κυκλοφόρησε φέτος το καλοκαίρι, πάντα το τέλος είναι εκεί που ήταν και η αρχή: όλα είναι ίδια, μα και όλα έχουν αλλάξει — ο ήρωας έχει αλλάξει, και μαζί του όλος ο κόσμος. Όλα αυτά που έμαθε, όλα αυτά που τον σημάδεψαν, όλα αυτά που πέρασε, όλα αυτά που ΕΓΙΝΕ, δεν θα τα κρατήσει για τον εαυτό του — θα τα χρησιμοποιήσει για να αλλάξει τον κόσμο: για να κάνει καλά τη μαμά του, για να ζήσει το σκυλί του, για να σωθεί το χωριό του, για να πεθάνει το τέρας, για να μην καταστραφεί ο πλανήτης του, ο κόσμος του, ο κόσμος όλος, κλπ. κλπ. κλπ.
Έτσι, έχεις τις τρεις βασικές στιγμές μιας ιστορίας: την αρχή, τη μέση και το τέλος. Κάτι πάντα γίνεται, προφανώς, στην αρχή, κάποια ανατροπή σημειώνεται στη μέση, και κάποια λύση ανακουφίζει τους πάντες στο τέλος — ή περίπου. Ποια είναι αυτά τα τρία σημαντικά σημεία; Γράψ’ τα δίπλα στις λέξεις ΑΡΧΗ, ΜΕΣΗ και ΤΕΛΟΣ, με πέντ’-έξι λέξεις για το καθένα, άντε δέκα. Αν θέλεις, βάλ’ τα και μέσα σε τετραγωνάκια, να είναι κάπως πιο όμορφα. Και μετά, κοίτα τις δύο —ακόμη άγραφτες— καμπύλες του κύκλου: τη δεξιά, από την ΑΡΧΗ ώς τη ΜΕΣΗ, και την αριστερή, από τη ΜΕΣΗ ώς το τέλος. Και ξεκίνα λοιπόν να γράφεις, με τη σειρά που πιστεύεις ότι τούς πρέπει, όλα τα άλλα μικρά ή μεγαλύτερης σημασίας περιστατικά, γεγονότα, αναποδιές και ανατροπές που θα συμβούν στην ιστορία σου. Χώρεσέ τα όλα σ’ αυτές τις δύο μεγάλες καμπύλες του κύκλου. Κάν’ το, αφιέρωσε όση ώρα χρειάζεται ή όσες μέρες χρειάζονται. Όταν το κάνεις, θα έχεις έτοιμο το σχεδιάγραμμά σου. Εδώ που τα λέμε, όταν το κάνεις θα είσαι κι εσύ έτοιμος να αρχίσεις το βιβλίο σου.
Κι ενώ λοιπόν τα σκέφτομαι όλα αυτά, κι ενώ προσπαθώ να μάθω λίγο καλύτερα (μια στάλα, ένα ψέμα, μόνο τόσο δα καλύτερα) την τέχνη του μυθιστορήματος —ποτέ δεν τη μαθαίνουμε καλά, κάνουμε ό,τι περισσότερο μπορεί ο καθένας, κι αυτό μόνο όταν ξεπερνάμε τον εαυτό μας: δεν υπάρχει κάποια αντίφαση εδώ—, κι ενώ λοιπόν τα σκέφτομαι όλα αυτά, καταλαβαίνω πως εγώ, όποιος κι αν είμαι, ζω βέβαια επίσης μέσα σε μία ιστορία. Μια ιστορία που τα όρια του χάρτη της είναι τα όρια του κόσμου μου. Η γειτονιά μου. Γιατί, κοίτα τώρα να δεις, εγώ δεν φεύγω από τη γειτονιά μου, όποια κι αν είναι αυτή.
Η συνειδητοποίηση με χτυπά με θόρυβο στο κεφάλι, με ένα ΝΤΑΝΝΝ όπως στα κόμικς. Χθες το βράδυ —άκου σύμπτωση πάλι— κάποιος μού έγραψε: «Ο αφηγητής του Ημερολογίου σου είναι σαν ήρωας μυθιστορήματος». Μα, μα… μα ο αφηγητής είμαι εγώ. Όχι; Ναι, ξέρω καλά πως τα ημερολόγια είναι μήτρες μεγάλων ψεμάτων, ξέρω πως κανείς δεν μπορεί να βασιστεί επάνω τους για να κρυφοκοιτάξει στην κάμαρα όπου ξεντύνεται μονάχη της η Αλήθεια, τα ξέρω καλά όλα αυτά, η δουλειά μου είναι να τα ξέρω, αλλά και πάλι… Αλλά και πάλι εγώ είμαι εγώ, δεν είμαι; Δεν είμαι ήρωας μυθιστορήματος. Για όνομα του καλού Θεού.
Αλλά… αν είμαι; Αν πράγματι ήμουν;… Ναι, ΕΣΤΩ ότι ήμουν: τι μυθιστόρημα θα ήταν αυτό; Δεν θα ήταν φαντασίας για παιδιά, υποθέτω. Αλλά τι; Τι είδος; Σε ποια κατηγορία θα ανήκε; Τι βιβλίο θα ήταν η ζωή μου; Δεν έχω ιδέα. Μα και πάλι δεν έχω άλλο τρόπο να το βρω παρά μονάχα φτιάχνοντας έναν χάρτη. Κι ας είμαι βιβλίο ενηλίκων. Έναν χάρτη.
Μόνο που δεν μπορώ να το κάνω τώρα, δεν έχω άλλο κουράγιο. Και τα τρία μικρά δεν με αφήνουν, με θέλουν δικό τους. Πρέπει να βγούμε βόλτα, να μυρίσουμε, να μαρκάρουμε, να ιδρώσουμε, να ξεθεωθούμε. Μετά θα δω τι θα κάνω. Όχι τώρα, τώρα μού είναι αδύνατον. Δεν έχω χαρτί, μολύβι, γραφική ύλη. Δεν έχω αρκετή γραφική ύλη.
3°
