Kηροπλαστείο Αβράμης: Συνέντευξη με τον Δημήτρη Αβράμη για την ιστορία της κηροπλαστικής τέχνης και του εργαστηρίου της Πάτρας.
Πώς περνάς από το σκοτάδι στο φως; Τι έκαναν οι πρώτοι άνθρωποι όταν έδυε ο ήλιος κι απλωνόταν το σκοτάδι παντού; Όπως και σήμερα αναζητούσαν το φως, που παράγει και προάγει τον πολιτισμό. Το φως αντιπροσωπεύει την πρόοδο. Αυξάνει τον χρόνο δράσης, της πνευματικής, κοινωνικής και εργασιακής ζωής μας.
Οι άνθρωποι καίνε κεριά εδώ και χιλιάδες χρόνια. Τα κεριά τιμούν την παράδοση και χρησιμοποιούνται σε κάθε μορφή γιορτής. Είναι η φύση του κεριού που το κάνει ακαταμάχητο. Μια φλόγα εύθραυστη που τρεμοπαίζει, εύκολα σβήνει, λιώνει και χάνεται προσφέρεται αβίαστα για πολλούς και διαφορετικούς συμβολισμούς.
Τα κεριά αναφέρονται για πρώτη φορά στους βιβλικούς χρόνους, τον 100 αιώνα π.Χ. Τα πρώτα βουτηγμένα κεριά φτιάχτηκαν από τους Ρωμαίους, βουτούσαν τυλιγμένο πάπυρο σε ζωικό λίπος. Τον 150 αιώνα το κερί μέλισσας αντικαθιστά το ζωικό λίπος και έτσι τα κεριά δεν καπνίζουν και δεν μυρίζουν όπως παλιά. Το κερί μέλισσας ήταν ακριβό, μπορούσαν να το προμηθευτούν οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις και η Εκκλησία. Τα κεριά φτιάχνονταν με εμβάπτιση, ώσπου ένας Γάλλος εφευρέτης ανακάλυψε τα καλούπια και γεννήθηκαν τα κωνικά κεριά.
Το κερί φτιάχνεται από υλικό υψηλής φθαρτότητας. Πολλά υλικά έχουν χρησιμοποιηθεί για να κατασκευαστούν κεριά, όπως το σπαρματσέτο, κερί από κρυσταλλοποιημένο λίπος φάλαινας, λευκές, ημιδιαφανείς νιφάδες όπως το μελισσοκέρι. Σήμερα είναι διαθέσιμη μια πληθώρα υλικών, ορυκτής προέλευσης όπως είναι η παραφίνη, φυτικής προέλευσης, κεριά από σόγια, ζωικής από κερί μέλισσας.
Η θρησκευτική και πολιτιστική σημασία των κεριών είναι μεγάλη. Η εβραϊκή γιορτή, το Hanukkah, επικεντρώνεται γύρω από το άναμμα των κεριών στη μενορά ή επτάφωτη λυχνία, σύμβολο της Ιουδαϊκής θρησκείας και των Ισραηλιτών. Η γιορτή είναι επίσης γνωστή ως το Φεστιβάλ των Φώτων. Τα κεριά χρησιμοποιούνται στον εορτασμό της Kwanzaa, μιας αφροαμερικανικής γιορτής που πραγματοποιείται από τις 26 Δεκεμβρίου έως την 1η Ιανουαρίου. Κάθε μέρα ανάβει ένα κερί και τοποθετείται σε μια θήκη που ονομάζεται κινάρα. Το Kwanzaa βασίζεται σε επτά αρχές: ενότητα, αυτοδιάθεση, συλλογική εργασία και ευθύνη, συνεταιριστικά οικονομικά, σκοπός, δημιουργικότητα και πίστη. Κάθε κερί αντιπροσωπεύει μία από αυτές τις αρχές.
Οι Καθολικοί και οι Ορθόδοξοι ανάβουν κεριά μπροστά από αγάλματα και εικόνες, ανάβουν κεριά στη μνήμη των νεκρών, τα χρησιμοποιούν ως σύμβολο του Χριστού και του Θεού, είναι αναπόσπαστο κομμάτι όλων των θρησκευτικών τελετών από τη βάπτιση, τον γάμο μέχρι την κηδεία. Κεριά μεταφέρουν το αναστάσιμο φως και κάθε χρόνο μια ολόκληρη βιομηχανία στήνεται για τη δημιουργία και την προώθηση της λαμπάδας του Πάσχα.
Η κηροπλαστική, μια ξεχωριστή μορφή τέχνης, στην αρχαιότητα ήταν γνωστή στους Αιγυπτίους, στους Πέρσες, στους Έλληνες. Οι κηροτέχνες έφτιαχναν πλαγγόνες, ανθρώπινα ομοιώματα, στέφανα, λουλούδια που τα χρησιμοποιούσαν στις θρησκευτικές γιορτές. Τον 40 αιώνα, ο αγαλματοποιός Λυσίστρατος ο Σικυώνιος χρησιμοποιεί κέρινα προπλάσματα.
Περπατούσα βιαστικά μπροστά από το κτίριο αλλά η θωριά του με έκανε να σταματήσω αμέσως. Πάτρα, οδός Γεροκωστοπούλου 11. Χωρίς να το σκεφτώ δεύτερη φορά πέρασα το κατώφλι του. Ένα κηροπλαστείο, αυθεντικό ως το μεδούλι του, κατασκευασμένο το 1898. Με την περιέργεια να κορυφώνεται, ζήτησα από τον ιδιοκτήτη να μου πει την ιστορία. Ανάμεσα σε πινέλα, σε μπογιές, σε παλιές ζυγαριές και σε στοίβες εκκλησιαστικών κεριών, ξετυλίχθηκε από τον κύριο Δημήτρη Αβράμη η ιστορία της αρχαίας τέχνης.
«Εδώ, στο κηροπλαστείο Αβράμης, δούλευε όλη η οικογένειά μου. Ο παππούς μου, ο πατέρας μου και τώρα δουλεύω εγώ. Το κηροπλαστείο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, με απόφαση του κεντρικού συμβουλίου νεότερων μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, για τη χρήση, για τα προϊόντα, για το κτίριο».
Ασχοληθήκατε με την τέχνη από μικρή ηλικία; Πρώτα σπούδασα Νομική. Ύστερα έγινα κηροπλάστης. Η κηροπλαστική είναι βιωματική τέχνη και πρέπει να έχεις καλό δάσκαλο. Είναι μία δουλειά που πρέπει να ξέρεις λεπτομέρειες, να μάθεις να χειρίζεσαι πολλά υλικά.
Πώς φτιάχνονταν παλιά τα κεριά;
Από ζωικό λίπος. Η κηροπλαστική στην Ευρώπη χρησιμοποίησε υλικά που μπορούσαν να καίγονται. Τα κεριά μέσα στον χρόνο αποτέλεσαν μια κυρίαρχη ταξική διαφορά. Στην Αγγλία και στη Γαλλία υπήρχε διαφοροποίηση των υλικών. Το κερί της μέλισσας, το ευγενές, το έφτιαχναν κηροπλαστεία που είχαν ειδική πιστοποίηση για την κατασκευή τους. Το αγοραστικό κοινό ήταν οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις.
Ποια είναι η καρδιά του κτιρίου; Το εργαστήριο είναι η καρδιά. Εδώ φτιάχνονται τα χειροποίητα κεριά μας που είναι μικρής παραγωγής. Φτιάχνουμε 2500 διαφορετικά είδη, από την αρχή μέχρι το τέλος όλα εδώ φτιάχνονται. Καζάνια, μπογιές, πριόνια, ζυγαριές, όλα με ειδικές λειτουργίες. Εμείς έχουμε διαλέξει τον δύσκολο δρόμο βαφής, κερί σε κερί.
Άραγε οι κηροπλάστες είναι όπως το υλικό που δουλεύουν; Μαλακό και σκληρό, με ισχυρές τάσεις εξαφάνισης; Φτιάχνουμε κεριά για όλες τις γιορτές, όχι μόνο της Λαμπρής, αλλά μιας και είμαστε στην επίσημη καρναβαλική πρωτεύουσα μας, οι μάσκες και όλοι οι Αρλεκίνοι έχουν την τιμητική τους. Ο κηροπλάστης πρέπει να έχει πάθος για να διατηρεί την τέχνη ατόφια σήμερα. Μια σχέση αγάπης, λύπης και ικανοποίησης. Βάζεις το μυαλό, την ψυχή, κατασκευάζεις κάτι που έχει μέσα του ένα κομμάτι από τον εαυτό σου. Αυτός όμως που θα το αγοράσει, για να το ευχαριστηθεί, θα το κάψει κι αυτό που έφτιαξες καταστράφηκε. Πάει χάθηκε. Κανένα είδος δεν είναι ίδιο. Είναι σαν μια οικογένεια, ο καθένας με τις χάρες και τα μειονεκτήματά του. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αγοράσει κέρινες κατασκευές και δεν τα καίνε. Έρχονται και μου λένε, ξέρεις έχω ένα κερί εδώ και δέκα, είκοσι χρόνια. Συγκινούμαι. Εδώ έρχονται πολλά σχολεία, και τα παιδιά φτιάχνουν τα δικά τους κεριά. Μπλέκονται με τις μπογιές και δημιουργούν.
Μέσα σε μια μεγάλη βιτρίνα κοιτάζω τα τάματα. Παρατηρώ τις λεπτομέρειες στα χέρια, πόδια, αυτιά, χείλη, σε μέλη του ανθρώπινου σώματος. Τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν, κύριε Αβράμη; Είναι η άμεση σχέση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού με τον χριστιανισμό. Η προσφορά στον Θεό, η θυσία, η παράκληση. Είναι η ιστορία μας. Musée des Moulages, στη Γαλλία και στην Ελλάδα στο νοσοκομείο Συγγρός. Κέρινα μοντέλα, μελών του σώματος, που έχουν προσβληθεί από ασθένειες. Εντυπωσιακά μουσεία που δεν έχουν τίποτα άλλο από κέρινα μοντέλα από άρρωστη σάρκα. Οι κηροπλάστες έφτιαχναν τα μοντέλα αυτά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ο σκοπός της κατασκευής αυτών των εκμαγείων ήταν η εκπαίδευση γιατρών στη δερματολογία. Σχεδιασμένα ως πραγματικό εκπαιδευτικό στήριγμα, ταξινομήθηκαν κατά παθολογίες. Ο τρόπος αναπαράστασης της νόσου σε τρεις διαστάσεις προσέφερε στον εκπαιδευόμενο γιατρό μεγαλύτερο εκπαιδευτικό και επιστημονικό ενδιαφέρον από τις αναπαραστάσεις σε σχέδιο.
Μετά από εσάς τι; Δεν ξέρω. Ανάβεις το φυτίλι και βλέπεις. Ένα κερί είναι ακαταμάχητο, είναι ερωτικό, είναι το φυσικό φως που ηρεμεί το πνεύμα. Το τεχνητό φως είναι κουραστικό. Η φύση της φωτιάς είναι που μας δένει, είναι πιο ζεστό στο μάτι, δεν ενοχλεί τον εγκέφαλο, επίσης εάν το συνδυάσεις με ένα ωραίο άρωμα, τότε έχεις ψυχική ηρεμία, φως, ατμόσφαιρα, ικανοποιείς τις αισθήσεις.
Εάν ερχόταν ένα παιδί σήμερα και σας έλεγε θέλω να γίνω κηροπλάστης τι θα του απαντούσατε; Όποιος αγαπάει αυτό που κάνει το κάνει καλά! Θα του έλεγα, έλα να δεις. Άλλωστε, όταν κάποιος είναι καλός, εξελίσσει την τέχνη του, την αλλάζει, την προσαρμόζει. Θα σου πω, όταν έρχεται κάποιος στην Πάτρα, ειδικά την περίοδο του καρναβαλιού, θέλει να αγοράσει ένα ενθύμιο, εκτός από την τεμπούρα, θέλει κάτι να του θυμίζει την πόλη. Με αυτή τη σκέψη ξεκινήσαμε να φτιάχνουμε τα καρναβαλικά κεριά, το καθένα με τον δικό του χαρακτήρα, ανόμοιο με τα υπόλοιπα. Όποιος βρεθεί στην Πάτρα, είναι καλοδεχούμενος, να πάει και να μάθει, όπως κι εγώ, μυστικά της αρχαίας τέχνης της κηροπλαστικής.
11°
