Οι πόλεις του μέλλοντος πρέπει να απορροφούν σαν σφουγγάρια την υψηλή θερμοκρασία και την υγρασία

Οι «αδιάβροχες» πόλεις είναι αναχρονιστικές, γράφει ο Fabrizio Fasanella στο ιταλικό περιοδικό Linkiesta. Η πολεοδομική πρόκληση του μέλλοντος -ενός όχι και τόσο μακρινού μέλλοντος- είναι να κάνουμε τις πόλεις πορώδεις σαν σφουγγάρια: να απαντήσουμε στη φύση με φύση. Αν η φύση, λόγω της κλιματικής αλλαγής, φέρνει πλημμύρες, καταρρακτώδεις βροχές και περιόδους ξηρασίας, πρέπει να απαντήσουμε με δέντρα, με πράσινες στέγες, παρτέρια, πάρκα, τεχνητές λίμνες, χωματόδρομους· με αμμώδη μονοπάτια και άλλες επιφάνειες που να απορροφούν το νερό και να το κρατούν, επιβραδύνοντας τη διάχυση, την εξάτμιση και την αποχέτευσή του.

Οι πορώδεις πόλεις θα μπορούν να ανταποκριθούν σε ακραία κλιματικά φαινόμενα και να αξιοποιούν τα υδάτινα αποθέματά τους. Ήδη, στην Κίνα, που πλήττεται από κατακλυσμιαίες βροχές οι οποίες εναλλάσσονται με ξηρασία, προσπαθούν να βρουν τέτοιες λύσεις χαμηλού κόστους με άμεσα αποτελέσματα: η ιδέα της πορώδους πόλης αποδίδεται στον Yu Kongjian, καθηγητή αρχιτεκτονικής του τοπίου στο πανεπιστήμιο του Πεκίνου. Όταν ο Yu Kongjian ήταν δέκα ετών έζησε με τραυματικό τρόπο ένα πλημμυρικό επεισόδιο από το οποίο σώθηκε γραπώνοντας έναν κορμό δέντρου. Τα δέντρα και τα χορτάρια έσωσαν τον μικρό Kongjian: αν δεν υπήρχαν θα τον είχαν παρασύρει τα ορμητικά νερά.

Η ιδέα της πόλης-σφουγγάρι σημαίνει ότι θα αντικαταστήσουμε τα αδιάβροχα υλικά ―το μπετόν, την άσφαλτο, το τσιμέντο, το γυαλί― με πορώδη ιδιαίτερα στα λεγόμενα «flooding hotspots», όπου είναι πιθανότερο να μαζευτεί μεγάλη ποσότητα νερού. Η κλιματική αλλαγή απαιτεί «nature based» λύσεις: όπως λέει η Elena Granata, καθηγήτρια πολεοδομίας στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, «είναι απαραίτητη η απο-ασφαλτοποίηση. Πρέπει να αφήσουμε το χώμα να αναπνέει: δρόμοι, πάρκινγκ, πλατείες, όλα πρέπει να είναι χωμάτινα, χωρίς υλικά που εμποδίζουν την απορρόφηση του ύδατος. Στην Ιταλία έχουμε ασφαλτοστρώσει όλους τους δρόμους γιατί παλιότερα πιστεύαμε ότι έτσι οι πόλεις θα ήταν καθαρότερες. Όμως αυτό δεν συνέβη. Και τώρα η άσφαλτος είναι επικίνδυνη».

Η Arup, μια πολυεθνική σχεδιασμού, αρχιτεκτονικής και κατασκευών, έκανε μια μελέτη γύρω από τις πόλεις-σφουγγάρια. Η Arup έστησε μια θυγατρική, την «Global Sponge Cities Snapshot», με έδρα το Λονδίνο, και μέτρησε το πόσο πορώδεις είναι οι σημερινές μεγαλουπόλεις: το Ώκλαντ της Νέας Ζηλανδίας φαίνεται πως είναι η πιο πορώδης με 35%, δεύτερο έρχεται το Ναϊρόμπι (34%), ενώ έπονται η Σιγκαπούρη (30%), η Νέα Υόρκη (30%), η Βομβάη (30%), η Σαγκάη (28%) και το Λονδίνο (22%). Ο δείκτης που χρησιμοποιήθηκε ήταν «η ποσότητα πράσινου και μπλε»: η βλάστηση ―θάμνοι, δέντρα, γρασίδι― και υδάτινων πόρων, όπως ποτάμια, λίμνες, ακόμα και σιντριβάνια. Το Ώκλαντ έχει τεράστια πάρκα και ένα σύγχρονο σύστημα διαχείρισης ομβρίων υδάτων, ενώ το Ναϊρόμπι, ως αφρικανική πόλη, δεν είναι πλήρως ασφαλτοστρωμένο. Το Λονδίνο έχει το προσόν του αργιλώδους εδάφους που κρατά εύκολα το νερό, αλλά υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης. Τόσο το Λονδίνο όσο και η Μελβούρνη σχεδιάζουν τη δημιουργία «rain gardens», πράγμα που σημαίνει ότι θα φυτευτούν όλα τα εγκαταλελειμμένα άχτιστα οικόπεδα και οι αδρανείς χώροι των πόλεων.

Στην Ιταλία, όπως σημειώνει η καθηγήτρια Elena Granata, το καλό παράδειγμα δίνει το Μπέργκαμο που κάνει τώρα το πείραμα της απο-ασφαλτοποίησης. «Το θεμελιώδες πολιτιστικό μήνυμα είναι ότι αν η φύση τρελαίνεται ή θυμώνει, πρέπει να απαντήσουμε με φύση. Χρειάζεται αλλαγή φιλοσοφίας και διαχείριση τόσο σε μακροεπίπεδο όσο και σε μικροεπίπεδο. Οι πόλεις με ακραίες διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού, όπως είναι το Μιλάνο, ίσως χρειαστούν έργα μεγάλης κλίμακας για να γίνουν πορώδεις ―κι αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς φόρους. Πρέπει να περιμένουμε, αν θέλουμε να λύσουμε το πρόβλημα, ένα είδος φόρου που να διοχετεύεται στη ’’σπογγοποίηση’’ των πόλεων. Αν και υπάρχουν πόλεις που βρίσκονται, από γεωγραφική άποψη, σε πιο δύσκολη θέση από άλλες, όλα τα αστικά κέντρα πρέπει να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση. Η Βαρκελώνη, το Μεξικό, η Κόστα Ρίκα παίρνουν ήδη μέτρα.»

Θα βοηθήσει η πολιτική της «σπογγοποίησης» στην αντιμετώπιση των κυμάτων καύσωνα; Η απάντηση είναι ναι. Αλλά υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες, με πρώτο και κύριο το πρόβλημα της ενέργειας. Όλοι συμφωνούν ότι ο κλιματισμός είναι αναχρονιστικός κι ότι πρέπει να αντικατασταθεί από πιο φυσικές μεθόδους ελέγχου της θερμοκρασίας. Στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο κλιματικό ζήτημα, είναι γεωπολιτικό.

Η πόλη-σφουγγάρι δεν περιορίζεται στην απο-ασφαλτοποίηση αλλά επίσης διευκολύνει την κυκλοφορία του αέρα στα κτίρια και στους δημόσιους χώρους. Η αμερικανική μέθοδος των κλειστών σπιτιών που παραμένουν στην επιθυμητή θερμοκρασία χωρίς τα παράθυρα να ανοίγουν ποτέ είναι αφόρητα «20ός αιώνας». Στον 21ο μπορούμε, αν δείξουμε θέληση, να μετατρέψουμε φαινόμενα που δρουν καταστροφικό τρόπο ―π.χ. πλημμύρες― σε μάννα εξ ουρανού: αν λόγου χάρη μπορούμε να διατηρήσουμε το νερό, θα το χρησιμοποιούμε σε περιόδους ξηρασίας, όταν θα υπάρχει άμεση ανάγκη νερού. Για ποιο σκοπό; Για καθαρισμό των δρόμων, για την αστική γεωπονία, για τις υπηρεσίες καθαριότητας. Το στοίχημα είναι να μάθουμε να χρησιμοποιούμε έξυπνα τους πόρους της φύσης: ό,τι νομίζαμε «έξυπνο» στον 20ό αιώνα είναι σήμερα λάθος που πρέπει να διορθωθεί.