Θεσσαλονίκη: Βόλτα στη «Νύφη του Θερμαϊκού»

Τον Σεπτέμβριο η όμορφη Θεσσαλονίκη έζησε στους ρυθμούς της 85ης Διεθνούς Έκθεσης, το μεγαλύτερο εκθεσιακό γεγονός της χώρας αλλά και η πρώτη covid free έκθεση της Ευρώπης, η οποία έγινε με φυσική παρουσία και τήρηση όλων των προβλεπόμενων υγειονομικών πρωτοκόλλων, σηματοδοτώντας την ασφαλή επιστροφή στην κανονικότητα. Η έκθεση ήταν αφιερωμένη στην Ελλάδα με κεντρικό θεματικό άξονα το τρίπτυχο Παρελθόν - Παρόν - Μέλλον, στο πλαίσιο της επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Συμμετείχαν περίπου 1.600 εκθέτες και από τις 13 Περιφέρειες της Ελλάδος, καθώς επίσης η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος (ΚΕΕΕ) και τα Επιμελητήρια της Θεσσαλονίκης. Δόθηκε σημαντική βαρύτητα στο κομμάτι της επιχειρηματικότητας και ιδιαίτερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι οποίες αποτελούν την ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Η έκθεση αυτή είναι μία καλή ευκαιρία για να επισκεφθεί και να γνωρίσει κάποιος την πανέμορφη, φιλόξενη πόλη, με την μακραίωνη και αδιάσπαστη ιστορία που αρχίζει το 315 π.Χ., όταν κτίστηκε από τον βασιλιά Κάσσανδρο, ως νέα πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους και πήρε το όνομα της γυναίκας του, ετεροθαλούς αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και συνεχίζει αδιάκοπα, έως τη σύγχρονη εποχή. 

Η πόλη στο βάθος των αιώνων έζησε πολλά και σημαντικά γεγονότα, γνώρισε εποχές οικονομικής, εμπορικής και πνευματικής άνθησης αλλά και μεγάλες καταστροφές, εξεγέρσεις, πολέμους, φωτιές. Όλα αυτά έχουν αφήσει ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους. Προστατευτικά τείχη, υπέροχες βυζαντινές εκκλησίες, λουτρά, όμορφα δημόσια κτίρια, ιστορικά μνημεία, θαυμάσιες επαύλεις, ιδιαίτερες γειτονιές και αγορές, αποτελούν πλούσιες μαρτυρίες όλων των ιστορικών περιόδων της πόλης και των ανθρώπων της. Δεκαοκτώ δε εκ των μνημείων έχουν ενταχθεί, από την UNESCO, στην λίστα των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι τα 15 χρονολογούνται από τα Παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος αι. μ.Χ.) έως και την Υστεροβυζαντινή περίοδο (13ος - 14ος αι.). Μεταξύ αυτών είναι η Ροτόντα, η Βασιλική Παναγιάς Αχειροποιήτου, η Βασιλική του Αγ. Δημητρίου, ο Ναός της Αγίας Σοφίας, ο Ναός Παναγίας Χαλκέων, η Μονή Βλατάδων, το Επταπύργιο, τα Τείχη, Ανατολικά τείχη - Λευκός Πύργος - Προτείχισμα κ.ά.

Η Θεσσαλονίκη, λόγω της προνομιούχας γεωγραφικής θέσης, αποτέλεσε από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της σταυροδρόμι πολιτισμών, εθνών και γλωσσών. Λόγω της μακροχρόνιας συνύπαρξης πολλών εθνοτήτων (Εβραίοι, Οθωμανοί, Αρμένιοι κ.ά.) απέκτησε έναν πολυπολιτισμικό χαρακτήρα και διαμόρφωσε μία κοσμοπολίτικη φυσιογνωμία. Υπήρξε δε σημαντικό λιμάνι της Μεσογείου, οικονομικό και εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Τα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η Θεσσαλονίκη ορίστηκε από τον Καίσαρα Γαλέριο Μαξιμιλιανό ως διοικητική πρωτεύουσα του τμήματος της Τετραρχίας που διοικούσε ο ίδιος. Τότε χτίστηκαν λαμπρά οικοδομήματα, όπως το αυτοκρατορικό παλάτι (εμφανή ερείπια βρίσκονται στην πλατεία Ναυαρίνου), ο Ιππόδρομος και η αψίδα του θριάμβου (γνωστή ως Καμάρα), αφιερωμένη στην νικηφόρα εκστρατεία του Γαλέριου έναντι των Σασσανιδών της Περσίας. Το 50 μ.Χ. επισκέφθηκε την Θεσσαλονίκη ο Απόστολος Παύλος και οι δύο Επιστολές του «Προς Θεσσαλονικείς» αποτελούν τα αρχαιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης. 

Τα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας η Θεσσαλονίκη είχε χαρακτηριστεί ως «συμβασιλεύουσα» ή «η πρώτη μετά την πρώτη», παίζοντας σημαντικό ρόλο ως διοικητικό και οικονομικό κέντρο μέσα στα όρια της αυτοκρατορίας, διαχέοντας ταυτόχρονα την ιδεολογία και την πολιτιστική επιρροή του Βυζαντίου στα Βαλκάνια. Τον δε 14ο αιώνα υπήρξε συχνά τόπος διαμονής της αυτοκρατορικής οικογένειας των Παλαιολόγων (Ανδρόνικος Β’, Ανδρόνικος Γ’, Μανουήλ Β’). Από την πόλη αυτή ξεκίνησαν τον 9ο αιώνα οι Θεσσαλονικείς αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος τον εκχριστιανισμό των Σλάβων. Ο Σλαβικός κόσμος οφείλει σ’ αυτούς την δημιουργία του πρώτου σλαβικού αλφάβητου (γλαγολιτικού) και τις βάσεις για την ανάπτυξη του πνευματικού βίου του. Κατά τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας υπήρξε μεγάλη άνθηση των γραμμάτων και τεχνών. Η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η τέχνη του ψηφιδωτού δημιουργούν αριστουργήματα και γεμίζουν την πόλη με στολίδια τεράστιας αξίας και της δίνουν την όψη ενός «ανοικτού μουσείου», η οποία διατηρείται ως σήμερα.

Σημαντικότατη δε είναι η προσφορά στην νομική επιστήμη του έργου των Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου και Ματθαίου Βλαστάρη, το οποίο αποτέλεσε αργότερα την βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε το Δίκαιο του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Ο δε θεσμός της εμποροπανήγυρης με το όνομα «Δημήτρια», που πραγματοποιούνταν κατά τις ημέρες εορτασμού της μνήμης του πολιούχου της πόλης, Αγίου Δημητρίου, αναβίωσε στη σύγχρονη εποχή με το Φεστιβάλ των Δημητρίων, αλλά και τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.

Μελανό σημείο αυτής της εποχής ήταν το 390 μΧ. η σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο, με διαταγή του Θεοδοσίου Α', ως τιμωρία για την λαϊκή εξέγερση εναντίον της φρουράς του, που αποτελούταν από Γότθους και των βίαιων ταραχών που ακολούθησαν. 

Κατά τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, η Θεσσαλονίκη υπήρξε σημαντικό εμπορικό και οικονομικό κέντρο των Βαλκανίων και υπάρχουν αξιόλογα μνημεία απ’ αυτή την εποχή σε πολλά σημεία της πόλης. Πολλές εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά αλλά χτίστηκαν και πολλές συναγωγές, λόγω της έλευσης των 20.000 περίπου εκδιωκόμενων από την Ισπανία Εβραίων, το 1492, οι οποίοι βρήκαν στην Θεσσαλονίκη μία νέα πατρίδα. Υπήρξαν περίοδοι στην ιστορία της πόλης, που η εβραϊκή κοινότητα αποτελούσε τη μεγαλύτερη πληθυσμιακά κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Το 1890 οι Εβραίοι κάτοικοι αποτελούσαν σχεδόν το 50% του συνολικού πληθυσμού του νομού Θεσσαλονίκης, ενώ το 1941 λειτουργούσαν στην πόλη 35 συναγωγές. Το 1943, 49.000 περίπου Εβραίοι οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα του Άουσβιτς απ’ όπου επέστρεψαν μόλις 1.950 και αυτό σήμανε το τέλος της παρουσίας τους στην πόλη. Η Συναγωγή Μοναστηριωτών, με την πρόσοψη του κτιρίου επηρεασμένη από την βυζαντινή αρχιτεκτονική, είναι η κεντρική Συναγωγή της Θεσσαλονίκης και η μοναδική που σώθηκε από το Ολοκαύτωμα, επειδή ήταν αποθήκη του Ερυθρού Σταυρού. Στην πλατεία Ελευθερίας –στο σημείο που οι Ναζί συγκέντρωσαν τους Εβραίους το 1942, και τους βασάνισαν– στήθηκε το 1997 το γλυπτό των αδελφών Glid το οποίο παριστάνει την επτάφωτο λυχνία και φλόγες με ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων.

Τα νεότερα χρόνια η Θεσσαλονίκη αποτελεί την συμπρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Η πόλη επεκτείνεται, μεταρρυθμίζεται, αποκτά υποδομές, αλλάζει, ομορφαίνει. Τα τείχη γκρεμίζονται, πολλά νεοαναγειρόμενα ιδιωτικά ή δημόσια κτίρια, επηρεασμένα από το κίνημα του εκλεκτικισμού, της δίνουν έναν ευρωπαϊκό χαρακτήρα, κατασκευάζεται η υπέροχη λεωφόρος Νίκης, με αρχικό όνομα Λεωφόρος Μπεγιάζ Κουλέ (του Λευκού Πύργου), δημιουργείται η κοσμοπολίτικη συνοικία των Εξοχών (Λεωφ. Βασιλίσσης Όλγας) με τις καταπληκτικές ιδιωτικές επαύλεις, έργα γνωστών Ελλήνων και ξένων αρχιτεκτόνων (Ξενοφών Παιονίδης, Ε. Μοδιάνο, Βιταλιάνο Ποζέλι κ.ά.). Δυστυχώς, όπως μέσα στην πόλη, έτσι και στη συνοικία των Εξοχών, πολλές κατοικίες έχουν κατεδαφιστεί και στην θέση τους έχουν ανεγερθεί πολυώροφα, άχαρα, χωρίς χαρακτήρα κτίρια. Υπάρχουν όμως μερικές ακόμη, όπως οι παρακάτω, που αποτελούν κοσμήματα και στεγάζουν διάφορους φορείς και οργανισμούς.

Στην Κάζα Μπιάνκα (έτος κτίσεως 1912-1913, σε σχέδια του Πιέρο Αριγκόνι), πρώην κατοικία του Εβραίου επιχειρηματία Φερνέντεζ Ντίαζ, στεγάζεται η Δημοτική Πινακοθήκη. Η βίλα, η οποία φέρει το όνομα της συζύγου του Φερνέντεζ, Μπιάνκα, έχει συνδεθεί με μία ιστορία αγάπης, που αφορά το ταραχώδες ειδύλλιο της κόρης του Φερνέντεζ, Αλίνης, με τον Έλληνα ανθυπολοχαγό, Σπύρο Αλιμπέρτη, κατά την απελευθέρωση της πόλης, το 1912.

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στεγάζεται στην εντυπωσιακή Βίλα Καπαντζή, η οποία κτίστηκε το 1893 από τον Π. Αριγκόνι για τον έμπορο και τραπεζίτη Μεχμέτ Καπαντζή. Η βίλα συνδέθηκε με πολιτικά γεγονότα, μια και εκεί φιλοξενήθηκε η Τριανδρία (Βενιζέλος, Κουντουριώτης και Δαγκλής) της Προσωρινής Κυβέρνησης Θεσσαλονίκης και έμεινε για δύο χρόνια (1912-1913) ο Πρίγκιπας Νικόλαος, πρώτος Έλληνας στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης.

Τυχεροί όσοι δουλεύουν στα γραφεία της Περιφέρειας, στην πρώην εξοχική κατοικία της εβραϊκής οικογένειας Αλλατίνι, την βίλα Αλλατίνι, η οποία κτίστηκε το 1898 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι.

Η πόλη διαθέτει ενδιαφέροντα μουσεία, όπως το Αρχαιολογικό, το Βυζαντινό, το Λαογραφικό, το Μουσείο Κινηματογράφου, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Μουσείο Φωτογραφίας. Ιδιαίτερη μνεία χρήζει το Βυζαντινό Μουσείο, σε σχέδια του Κυριάκου Κρόκου, το οποίο θεωρείται ένα από τα καλύτερα αρχιτεκτονήματα δημοσίων κτιρίων της Ελλάδας και το 2005 βραβεύτηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Μουσείων. 

Η βόλτα στην γραφική Άνω Πόλη, το μπαλκόνι της Θεσσαλονίκης και η μοναδική περιοχή που επέζησε της φωτιάς του 1917, προσφέρει μία μοναδική εμπειρία, ειδικά την ώρα του ηλιοβασιλέματος, όπου η πανοραμική θέα της πόλης και της θάλασσας βαμμένες με τα χρώματα της δύσης, αποζημιώνουν και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Εκεί δημιουργείται η εντύπωση ότι ο χρόνος έχει κάπου σταματήσει. Τα επιβλητικά κάστρα (Επταπύργιο, Πύργος Τριγωνίου, Πορτάρα) προσδίδουν μία ιδιαίτερη γοητεία στο τοπίο αλλά και τα πλακόστρωτα, δαιδαλώδη σοκκάκια τα γεμάτα με πολύχρωμα σπιτάκια ή αρχοντικά λαϊκής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής με τις «προεξοχές» (σαχνισιά - το «ηλιακόν» των Βυζαντινών) και τους στεγασμένους εξώστες («χαγιάτια»), αποτελούν υπέροχα κάδρα για φωτογραφίες. Στην περιοχή «Τσινάρι» που οφείλει το όνομά της σ’ έναν πλάτανο (τσινάρ) που υπήρχε εκεί από παλιά, υπάρχει η ομώνυμη ταβέρνα, η οποία πρωτολειτούργησε το 1885, σαν τούρκικος καφενές. 

Μία ακόμη περιοχή που αποπνέει αέρα άλλης εποχής με πολύχρωμα, ιστορικά κτίρια, χαρακτηρισμένη από το 1985 ως ιστορικός τόπος, είναι τα πασίγνωστα Λαδάδικα, γεμάτα εστιατόρια, ταβέρνες με ή χωρίς μουσική, μπαράκια, μπυραρίες, καφετέριες που αποτελούν δημοφιλή προορισμό για διασκέδαση τόσο από ντόπιους όσο και από ξένους επισκέπτες.

Η Θεσσαλονίκη είναι μία ιδιαίτερα ζωντανή πόλη, όπου γίνονται αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις, έχει ενδιαφέρουσα αγορά, πληθώρα καλόγουστων, ψαγμένων μαγαζιών εστίασης και ψυχαγωγίας, με ωραίες γεύσεις σε λογικές τιμές, τα οποία όλες τις ώρες της ημέρας σφύζουν από κόσμο κάθε ηλικίας και της δίνουν έναν ιδιαίτερο παλμό με «βράδια μποέμικα τραγούδια στα σοκάκια γλέντια ξενύχτια μες στην κάθε γειτονιά», όπως τραγουδούσε ο Στ. Καζαντίδης. Το μεγάλο της προσόν είναι ότι περπατιέται εύκολα, από την μία άκρη στην άλλη με την τεράστια παραλία να λειτουργεί αναζωογονητικά και να προσφέρεται για μία από τις πιο μαγευτικές βόλτες δίπλα στην θάλασσα, με τα πόδια ή ποδήλατο.

Η χιλιοτραγουδισμένη Θεσσαλονίκη, δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πρωτεύουσα της γαστρονομίας, της χαλαρότητας αλλά και της διασκέδασης και έχει κερδίσει επάξια τον τίτλο «Νύφη του Θερμαϊκού».