Ο λονδρέζικος υπερπληθυσμός ή πώς να ζεις σε 15 τετραγωνικά

Με τους περιορισμούς της κυκλοφορίας τον τελευταίο χρόνο, οι Βρετανοί περνούν περισσότερο χρόνο από ποτέ στο σπίτι. Για μερικούς, αυτό σημαίνει τη δημιουργία ενός γραφείου σε μια γωνιά του σαλονιού ή στον ξενώνα - αλλά για πολλές οικογένειες, ο χώρος δεν επαρκεί· η τηλε-εργασία και η απομόνωση είναι σχεδόν αδύνατες. Στην πραγματικότητα, η privacy είναι σχεδόν αδύνατη. Το πρόβλημα δεν είναι καινούργιο.

Πάνω από ένα εκατομμύριο νοικοκυριά στην Αγγλία και στην Ουαλία ήταν «υπερπλήρη» ήδη το 2011: σύμφωνα με την απογραφή εκείνης της χρονιάς είχαν λιγότερα υπνοδωμάτια από ό,τι χρειάζονταν. Δεδομένου ότι από τότε η αύξηση του πληθυσμού ξεπέρασε την προσφορά νέων κατοικιών, ο αριθμός των σπιτιών με ανεπαρκή χώρο πιθανότατα αυξήθηκε. Το 1989 ο πληθυσμός της Αγγλίας ήταν 46,7 εκατομμύρια, το 2011 ήταν 53,1 και το 2018 ήταν 56. Το 1990 το Λονδίνο είχε πληθυσμό 6,6 εκατομμύρια, το 2011 είχε 8 και σήμερα έχει 9.

Σύμφωνα με μια ανάλυση του New Statesman, ο υπερπληθυσμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση του Covid-19. Συγκρίνοντας την πληρότητα των υπνοδωματίων με τον αριθμό των κρουσμάτων Covid-19 π κατά κεφαλήν στην Αγγλία και στην Ουαλία, η ανάλυση συσχετίζει τον αριθμό των συνωστισμένων σπιτιών σε μια περιοχή με τον αριθμό των κρουσμάτων. Άλλοι παράγοντες που συμπληρώνουν τη φτώχεια, συμπληρώνουν και το πορτρέτο της εξάπλωσης της μόλυνσης.

Ο λονδρέζικος δήμος του Νιούαμ, όπου ένα στα τέσσερα σπίτια (25,2%) ήταν υπερπλήρη το 2011, παρουσιάζει σήμερα τα περισσότερα κρούσματα από κάθε άλλη περιοχή της πρωτεύουσας. Οι επίσης πολυπληθείς δήμοι του Μπρεντ (με 17,7% υπερπλήρη σπίτια), των Τάουερ Χάμλετς (16,4%), του Μπάρκινγκ και του Ντάγκενχαμ (13,5%) έχουν επίσης καταγράψει υψηλότερα ποσοστά μολύνσεων Covid-19. Από την άλλη πλευρά, μόνο το 3,8% των σπιτιών στο πιο εύπορο Ρίτσμοντ, στα δυτικά, ήταν υπερπλήρη.

Παρά τις μεγάλες διαφορές διαθεσιμότητας χώρου από περιοχή σε περιοχή, το Λονδίνο γενικά έχει το χειρότερο πρόβλημα υπερπληθυσμού στην Αγγλία. Είναι ένα πρόβλημα που επιδεινώνεται. Οι ενοικιαστές ωθούνται σε όλο και μικρότερα σπίτια: νέοι εργαζόμενοι, φοιτητές, αλλοδαποί στριμώχνονται σε όλο και μικρότερο εμβαδόν. Το Λονδίνο, ως κέντρο έλξης πληθυσμών και ως επίζηλη μεγαλούπολη, αντιμετωπίζει μια στεγαστική κρίση που είναι αυτή τη στιγμή εκτός ελέγχου. Το μέσο ενοίκιο ιδιωτικής κατοικίας αυξήθηκε κατά 43% από το 2005: πρόκειται για τη μεγαλύτερη αύξηση από οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη, παρότι σε όλες τις ελκυστικές πόλεις τα ενοίκια έχουν αυξηθεί. Ο δήμαρχος του Λονδίνου Sadiq Khan προσπαθεί να επιβραδύνει αυτήν την άνοδο επιβάλλοντας πλαφόν και έλεγχο στα ενοίκια, αλλά, πολλοί ιδιοκτήτες αποφασίζουν να μη διαθέσουν τα σπίτια τους διότι δεν τους συμφέρει - έτσι, μειώνεται η προσφορά και οι τιμές ανεβαίνουν μέσω διαφορετικής οδού. Παραλλήλως, γίνεται δυσκολότερη η εξεύρεση κατάλληλης στέγης, σε λογική απόσταση από την εργασία και με τις απαιτήσεις που μπορεί να αντιστοιχούν στον κάθε ενοικιαστή. Φυσικά, οι έλεγχοι των ενοικίων εμποδίζουν τους ιδιοκτήτες να αυξάνουν τις τιμές όποτε επιθυμούν - πλην όμως, εξασθενούν  το κίνητρο για τους ιδιοκτήτες να θέσουν τα ακίνητά τους προς ενοικίαση. 

Επιπλέον, οι έλεγχοι ενοικίου φαίνεται να ωφελούν μόνο τους ήδη υπάρχοντες, τους «παλιούς», ενοικιαστές. Στην πραγματικότητα, στερούν τους καινούργιους ενοικιαστές από την ευκολία με την οποία μπορεί κανείς να μετακομίσει. Τόσο η κατανομή της στέγης στο Λονδίνο, όσο και οι κρατικές προσπάθειες να προστατέψουν τους ενοικιαστές, αποβαίνουν τελικά εις βάρος τους. Μόνο το 27% των νοικοκυριών είναι ιδιοκτήτες των σπιτιών τους (είτε ολοκληρωτικά, είτε πληρώνοντας στεγαστικό δάνειο), ενώ στις πιο απομακρυσμένες γειτονιές του Μείζονος Λονδίνου, το 21% είναι ιδιοκτήτες χωρίς δάνεια.

Ο Tom Copley, αντιδήμαρχος υπεύθυνος για τη στέγαση, πιστεύει ότι το Βερολίνο είναι το σωστό μοντέλο αποτελεσματικού ελέγχου ενοικίων που θα μπορούσε το Λονδίνο να μιμηθεί. Αλλά στην πραγματικότητα, η κάποτε προσιτή στέγαση στο Βερολίνο έχει γίνει σπανιότερη: η μελέτη της γερμανικής πλατφόρμας ακινήτων ImmoScout αποκάλυψε ότι η προσφορά σπιτιών που διατίθενται προς ενοικίαση μειώθηκε κατά 59% μέσα σε πέντε χρόνια. Στη Σουηδία, όπου υπάρχουν έλεγχοι ενοικίων από το 1947, τα νέα δεν είναι καλύτερα: 93% των Σουηδών ζουν πλέον σε περιοχές με στεγαστικές ελλείψεις και ο μέσος χρόνος που πρέπει να περιμένουν οι ενοικιαστές για ένα διαμέρισμα στη Στοκχόλμη είναι πάνω από 11 χρόνια. Έτσι, ανθεί η μαύρη αγορά ενοικιαζόμενων κατοικιών: το ένα πέμπτο των νέων ενοικιαστών στη Στοκχόλμη έχουν παραδεχτεί ότι υπέγραψαν παράνομη σύμβαση στέγασης. Δεδομένου ότι οι άνθρωποι σπανίως ομολογούν παράνομη δραστηριότητα σε μια έρευνα, η πραγματικότητα είναι πιθανώς πολύ χειρότερη. Πρόκειται για προβληματική κατάσταση επειδή τη μαύρη αγορά έχουν στα χέρια τους διάφορες εγκληματικές συμμορίες που χρησιμοποιούν τα ακίνητα για ξέπλυμα χρήματος.

Πολλοί πιστεύουν ότι το καλύτερο πράγμα που μπορεί να κάνει ο Khan για να βοηθήσει τους νέους που ζουν στο Λονδίνο είναι να αντιμετωπίσει τους περιορισμούς στην προσφορά στέγασης - πράγμα που σημαίνει μαζική οικοδόμηση κατοικιών σε ζώνες που σήμερα θεωρούνται «πράσινες». Όμως αυτό θα καταλήξει στη μεταμόρφωση του Λονδίνου σε Χονγκ Κονγκ.

Σε μια πρόσφατη μελέτη του ο Γερμανός οικονομολόγος Andreas Mense διαπίστωσε ότι για κάθε αύξηση της προσφοράς κατοικιών κατά 1%, το μηνιαίο ενοίκιο μειώνεται κατά 0,7%. Καθώς τα κτίρια γερνούν, οι τιμές τους πρέπει να πέφτουν. Ωστόσο, όταν η προσφορά στέγης είναι περιορισμένη, αυτό δεν συμβαίνει: οι πλουσιότεροι άνθρωποι δεν θα μπορούν να μετακινηθούν σε πιο νεόδμητες κατοικίες. Έτσι δημιουργείται αύξηση της ζήτησης για τα υπάρχοντα ακίνητα, ενώ η προσφορά παραμένει σταθερή. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα υψηλότερες τιμές, καθιστώντας τα σπίτια οικονομικά απρόσιτα για έναν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων. Χτίζοντας περισσότερο, αυτή η τάση μπορεί να ανατραπεί, αλλά με ακριβό τίμημα για τη φυσιογνωμία των πόλεων και για το περιβάλλον. Για παράδειγμα, όταν χτίστηκαν νέα διαμερίσματα στο Σαν Φρανσίσκο, οι μέσες τιμές σε ακτίνα 500 μέτρων από τις νέες κατασκευές μειώθηκαν κατά 2,3% και η μετακόμιση μειώθηκε κατά 17,1% - όμως το Σαν Φρανσίσκο δεν μπορεί να χτιστεί μέχρι το Λος Άντζελες.

Με λίγα λόγια, δεν υπάρχει λύση στο πρόβλημα. Σήμερα όλο και περισσότεροι κάτοικοι του Λονδίνου ζουν σε λιγότερο από 15 τετραγωνικά μέτρα, ενώ ο αριθμός των ανθρώπων 45-54 ετών που ζουν με συγκατοίκους αυξήθηκε κατά 400% από το 2010 μέχρι το 2015  και ο αριθμός των ανθρώπων 35-44 ετών που ζουν με συγκατοίκους αυξήθηκε κατά 186%. Το μόνο που μπορεί να κάνει ο Khan είναι να βοηθήσει στην ανακαίνιση και χρησιμοποίηση εγκαταλελειμμένων χώρων. Επίσης, πιθανότατα, χρειάζεται μεταρρύθμιση των διατάξεων για την πώληση ακινήτων σε αλλοδαπούς μεγαλοεπιχειρηματίες που χρησιμοποιούν πολυτελή διαμερίσματα στο κέντρο της πόλης για να μένουν μια εβδομάδα τον χρόνο.