Ο Andrew Tuck εξηγεί τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει τις πόλεις μας καλύτερες

Η Athens Voice παρευρέθηκε στην παρουσίαση του καινούριου βιβλίου του περιοδικού Monocle, «The Monocle Guide to Building Better Cities», στο Λονδίνο, για όλα αυτά που αλλάζουν στις πόλεις όλου του κόσμου και τα μαθήματα που παίρνουμε γα το μέλλον. 

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης μια ενδιαφέρουσα συζήτηση εκτυλίχθηκε, με το πάνελ να συντονίζεται από τον Andrew Tuck, εκδότη του περιοδικού, και εκπροσώπους από γνωστά αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά γραφεία του Λονδίνου και του Παρισιού. Το σημαντικότερο ίσως συμπέρασμα αυτής της συζήτησης ήταν πως η προσωπική συμπεριφορά του καθένα είναι ο σημαντικότερος παράγοντας σε κάθε κίνηση βελτίωσης τους αστικού μας τοπίου. Τη συζήτηση μπορείς να ακούσεις εδώ. 

Το βιβλίο είναι το αποτέλεσμα της δουλειάς πολλών χρόνων, και μας δίνει παραδείγματα πόλεων που ξεχωρίζουν σε όλον τον κόσμο. Φυσικά εκεί θα βρεις την Κοπεγχάγη και το Τόκιο, αλλά και πόλεις που δεν θα είχες σκεφτεί, όπως η Μόσχα και το Σάο Πάολο. Αποτελείται από κεφάλαια που καλύπτουν όλες τις πτυχές μια πόλης, όπως οι μεταφορές, οι χώροι εργασίας, αλλά και το κεφάλαιο με τίτλο «Διασκέδαση και Ευχαρίστηση». Αυτό που θα δεις ξεφυλλίζοντας το βιβλίο είναι όλα αυτά τα πράγματα που κάνουν μια πόλη πετυχημένη και ανθρώπινη, και ποια από όλα αυτά ταιριάζουν και θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στη δική σου πόλη.

Ο Andrew Tuck μας μίλησε αποκλειστικά σε μια συνέντευξη για τη δουλειά τους, τι είδε στην Αθήνα, τι σημαίνει ο τουρισμός για την πόλη και τι θα μπορούσαμε να κάνουμε από δω και στο εξής.

Ξεκινήσατε με το ραδιοφωνικό πρόγραμμα «The Urbanist», το βιβλίο «The Monocle Guide to Better Living» (Ο Οδηγός του Monocle για να ζεις καλύτερα) και τώρα το καινούριο βιβλίο «The Monocle Guide to Building Better Cities» (Ο Οδηγός του Monocle για Καλύτερες Πόλεις) κυκλοφορεί εκεί έξω. Μπορείς να μας περιγράψεις τη δουλειά που κάνετε εσύ και η ομάδα σου, όλα αυτά τα χρόνια; 
Η συζήτηση γύρω από τις πόλεις ξεκίνησε από πολύ νωρίς, από το ξεκίνημα του Monocle. Τότε ξεκινήσαμε την έρευνα για την ποιότητα ζωής στις πόλεις, μια έρευνα που διαλέγει 25 πόλεις που θεωρούμε πως θα ήταν ενδιαφέρον για να ζήσεις. Και σε αντίθεση με τις μέχρι τότε λίστες των κορυφαίων πόλεων, οι οποίες έδειχναν να επικεντρώνονται στο σύστημα εκπαίδευσης, υγείας, κ.ά., τα σημεία που μας τράβηξαν το ενδιαφέρον ήταν αυτά που κανείς αγαπά ή τι τον προσελκύει σε μια πόλη. Πόσο εύκολο είναι να πας από το ένα μέρος στο άλλο, το κτισμένο περιβάλλον, εάν υπάρχει ένα πάρκο που μπορεί να πάει κανείς την Κυριακή. Και, ναι, είναι σημαντικό να έχεις έναν χ αριθμό σταθμών του μετρό, αλλά συχνά παρατηρήσαμε πως υπάρχουν αυτά τα άλλα σημεία, τα οποία είχαν μεγαλύτερη επίδραση στους ανθρώπους, αυτά που τους κάνουν να νιώθουν πως ανήκουν κάπου. Να θέλεις να μείνεις, ή να θέλεις να φύγεις.

Και έτσι ξεκινήσαμε να μιλάμε με τοπικές αρχές, αρχιτέκτονες και σχεδιαστές όχι για όλα αυτά που άλλοι έδειχναν να επικεντρώνονται, τα δεδομένα, τις «έξυπνες πόλεις», αλλά προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τα σημεία που κάνανε τις πόλεις πιο βιώσιμες σε ένα ευρύτερο πλαίσιο.

Και το αποτέλεσμα όλης αυτής δουλειάς και της έρευνας που κάνουμε τόσα χρόνια, είναι το καινούριο βιβλίο «The Monocle Guide to Building Better Cities». Αλλά ταυτόχρονα είναι και μια πρόταση στους ανθρώπους. Ότι δεν πρέπει να αφήνεις τον σχεδιασμό στους αρχιτέκτονες, τον δήμο και τους ακαδημαϊκούς. Πιστεύω ότι εγώ, εσύ, εμείς μπορούμε να διορθώσουμε την πόλη λίγο-λίγο.

Το τελευταίο σας βιβλίο είναι μια πολύ περιεκτική έρευνα όλων αυτών τον στοιχείων, που διαμορφώνουν μια πόλη. Εξαιρετικό είναι το «Κεφάλαιο 5 - Οι Ήρωες της Πόλης». Είναι πολύ σημαντικό όλες οι πλευρές να δεσμεύονται. Αλλά είναι και πολύ εύκολο για τους πολίτες να αφήσουν όλες τις πρωτοβουλίες στους αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, και αυτοί με τη σειρά τους να κάνουν πίσω όταν η πολιτική και οι πολιτικοί μπουν στη μέση.
Το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον, δεν είναι; Εξαρτάται ποια είναι κάθε φορά η περίσταση. Μερικές φορές χρειάζεται οι άνθρωποι να θυμώσουν, να ενεργοποιηθούν όταν πρόκειται να γίνει κάτι στην πόλη τους, που δεν τους αρέσει. Αλλά παρατηρώ πως και όλες αυτές οι μικρές ενέργειες, κάνουν ένα μέρος ενδιαφέρον, ώστε να ζει κανείς εκεί. Ζω σε μια γειτονιά στο κεντρικό Λονδίνο. Εκεί υπάρχει ένα καφέ που έχει μια αφίσα κολλημένη, που λέει, «Εάν είσαι άστεγος, έλα τις Τετάρτες, που φτιάχνουμε δωρεάν μεσημεριανό». Από τη μία είναι μία κίνηση αλληλεγγύης και φιλανθρωπίας, αλλά ταυτόχρονα θέτει προς συζήτηση και το πρόβλημα των αστέγων στην πόλη. Κάποιοι άλλοι έχουν βάλει παγκάκια έξω από τα μαγαζιά τους, για να κάνει ο κόσμος μια στάση για ξεκούραση. Μια γυναίκα βάζει γλαστράκια με φυτά στις βάσεις των δέντρων. Κάπως έτσι αρχίζεις να χτίζεις μια κοινότητα, καθώς ελπίζεις ότι δεν θα καταστρέψει κάποιος τα φυτά που έβαλες. Και σιγά-σιγά αρχίζει να χτίζεται η κοινωνική εμπιστοσύνη στη γειτονιά, και όλοι αυτοί οι άνθρωποι που κάνουν όλα αυτά τα πράγματα ασυντόνιστα, αυτά τα μικρά πράγματα αλλάζουν τη γειτονιά σου. 

Η Λισσαβόνα για παράδειγμα, είχε δύσκολες στιγμές, όπως η Αθήνα. Ήταν τυχερή που τα πράγματα άλλαξαν, αλλά όταν την επισκεφτείς, αυτό που θα δεις είναι άνθρωποι που διοργανώνουν εκστρατείες για να προστατέψουν την αρχιτεκτονική. Ζητούν τα χρήματα που έρχονται από τον τουρισμό, να επενδύονται στις τοπικές κοινότητες. Επομένως μερικές φορές πρέπει να φωνάξεις, άλλες φορές μπορείς να κάνει μικρές κινήσεις μόνος σου. Όλα αυτά ξεκινούν την αλλαγή, και μετά από αυτό το στάδιο, μπορείς να ανοίξει μια κουβέντα για την αρχιτεκτονική, για την πόλη και όλα τα άλλα.

Οι πόλεις στην Ελλάδα κουβαλάνε μια πλούσια ιστορία και κληρονομιά. Μπορεί κανείς να πει, πως εξαιτίας αυτού, οι άνθρωποι δεν ένιωσαν την ανάγκη να διεκδικήσουν κάτι περισσότερο από τις βασικές τους ανάγκες σε έργα υποδομών και αστικών χώρων. Αλλά τώρα, έπειτα από μια μακροχρόνια ύφεση, ίσως είναι η κατάλληλη στιγμή για όλους να ξανασκεφτούν και να διεκδικήσουν ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης. 
Δεν θα ήθελα να υπαγορεύσω στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη τι να κάνει. Καταρχάς η γνώση έχει αρχίσει να μεταφέρεται σε όλο τον κόσμο. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιταλία έχουν ένα μεγάλο αριθμό διασποράς. Άνθρωποι πηγαίνουν για να ζήσουν και να εργαστούν σε άλλες πόλεις. Η γνώση που κερδίζεται εκεί, βρίσκει τον τρόπο πάντα να γυρνάει πίσω. Επομένως είναι πολύ δύσκολο για τις πόλεις να μείνουν στην απομόνωση. Επίσης, οι πόλεις είναι μέσα σε ένα διαρκές παιχνίδι του να προσελκύσουν το ταλέντο, το κεφάλαιο, όπως και το εισόδημα από τον τουρισμό. Και για το πετύχουν αυτό πρέπει να ανεβάζουν το επίπεδό τους συνεχώς. Πρέπει να σκεφτούν, πόσο χρόνο χρειάζεται κανείς για να φτάσει από το αεροδρόμιο στο κέντρο. Αισθάνονται ασφαλείς; Όταν έχουν ελεύθερο χρόνο, υπάρχουν πολιτιστικές επιλογές για αυτούς να ανακαλύψουν και να εξερευνήσουν; Ποιο είναι το επιτρεπτό όριο ύψους των πολυκατοικιών ώστε να κρατήσουμε τη δόμηση πυκνή, αλλά ταυτόχρονα βιώσιμη;

Είναι πολύ ενδιαφέρον όλο αυτό που γίνεται στα συνέδρια των δημάρχων, όπως το City Lab ή το C40 Mayors Summit, όπου 40-50 δήμαρχοι από όλον τον κόσμο συναντιούνται. Οι συζητήσεις που γίνονται είναι πολύ παρόμοιες με αυτά που συζητάμε κι εμείς. Όλοι αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις, και γνωρίζουν πως αν δεν είναι ανταγωνιστικές, τότε έχεις μείωση του πληθυσμού και οι ταλαντούχοι άνθρωποι απομακρύνονται. Μερικές φορές δεν μπορείς να κάνεις και πολλά λόγω της γενικευμένης οικονομικής κατάστασης, αλλά ακόμη και τότε μπορείς να προσελκύσεις κόσμο. 

Ο τουρισμός παίζει έναν πολύ σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση και μεταμόρφωση μιας πόλης. Το βλέπουμε παγκοσμίως, και παραδείγματα αυτού είναι η Βενετία και η Βαρκελώνη. Ο τουρισμός είναι ο κύριος τομέας εσόδων στην Ελλάδα αυτήν την στιγμή, αλλά το κέντρο της Αθήνας έχει μετατραπεί σε ένα μεγάλο Airbnb. Πώς θα αποφύγουμε στο να μετατρέψουμε τα κέντρα τέτοιων πόλεων σε μουσεία;  
Πιστεύω ότι είναι ένα τεράστιο πρόβλημα. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να σκεφτείς τα σημεία, που πρέπει να υπάρχει ένας έλεγχος. Όταν σε μία πόλη, όπου οι άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε εργασία πλήρους ωραρίου, όπου είναι δύσκολο για αυτούς να βγάλουν λεφτά για να συντηρήσουν τα παιδιά τους, και να τους παρέχουν τη ζωή που θέλουν να τους παρέχουν. Βλέπουν την ευκαιρία όπου μπορούν να νοικιάσουν ένα δωμάτιο από την κατοικία τους σε κάποιους τουρίστες. Δεν έχω πρόβλημα με αυτό. Αλλά αυτό που έχουμε δει στις περισσότερες από αυτές τις πόλεις, είναι πως συχνά έρχονται, όχι τοπικοί, επενδυτές, αγοράζουν έναν μεγάλο αριθμό διαμερισμάτων τα οποία διαχειρίζονται μόνο μέσω του Airbnb, και αυτό καταστρέφει την γειτονιά. Μετατρέπει το μανάβικο σε ένα χίπστερ καφέ, και σιγά σιγά χάνεται ο λόγος για τον οποίο ο κόσμος ήρθε στην πόλη αυτή. Είτε είναι στην καρδιά του Παρισιού, ή του Λονδίνου, πρέπει να υπάρχει ένας έλεγχος, αλλιώς θα είναι καταστρεπτικό. Και νομίζω πως αρχικά μπορείς να βάλεις ένα όριο στον αριθμό διανυκτερεύσεων. Και μετά να αποτρέψεις τον ερχομό αυτών των επενδυτών. Είναι εντελώς διαφορετικό και ενδιαφέρον, εάν είσαι εσύ αυτός που φιλοξενεί τους ταξιδιώτες, όπως είναι και το ίδιο ενδιαφέρον για αυτούς.

Πιστεύω πολύ στα ξενοδοχεία. Απασχολούν πολύ κόσμο, παρέχουν ασφάλεια και έχουν εκπαιδευμένους ανθρώπους. Χρειάζεται ανθρώπους να πλύνουν τα σεντόνια, να ετοιμάσουν ο φαγητό, να φροντίσουν τον κήπο, και όλα αυτά. Και το βάρος πέφτει και στις πόλεις, να βοηθήσουν στο να γίνονται το ξενοδοχεία όλο και καλύτερα. Επίσης δεν νομίζω ότι πρέπει να απαγορευτεί ο μαζικός τουρισμός. Γιατί με αυτό είναι σαν να λες σε κάποιον που δεν έχει πολλά χρήματα ότι δεν μπορεί να ταξιδεύει. Όλα πρέπει να έχουν ένα μέτρο.

Ήμουν στην Αθήνα το καλοκαίρι, όταν φτιάχναμε τον ταξιδιωτικό μας οδηγό για την πόλη. Έμενα σε ένα ξενοδοχείο, όπου το παιδί που συντηρούσε την πισίνα ήταν απόφοιτος της Αρχιτεκτονικής και ήταν ο ίδιος ένα χρόνο πριν. Τον ρώτησα, τι έκανε στο ενδιάμεσο και μου απάντησε τίποτα. Περίμενα να ξεκινήσει η σεζόν. Οπότε μπορείς να πεις ότι ο τουρισμός είναι κακός, αλλά χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχαν αυτές οι θέσεις εργασίας. Πιστεύω ότι είναι περίπλοκο θέμα, ότι χρειάζεται περιορισμούς, πρέπει να διασφαλίσεις ότι οι άνθρωποι δεν καταστρέφουν το περιβάλλον, και να διασφαλίσεις πως τα χρήματα διοχετεύονται στην εκπαίδευση και στην τοπική κοινωνία.

Το βιβλίο «The Monocle Guide to Building Better Cities» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gestalten και μπορείς να το αγοράσεις εδώ.