Η Ρυμοτομία είναι κλάδος της πολεοδομίας που ασχολείται με τη διαρρύθμιση του χώρου, μέσα στον οποίο πρόκειται να κτιστεί οικισμός, πόλη ή οποιοδήποτε οικοδομικό συγκρότημα. Γενικά η εργασία αυτή διέπεται από επιστημονικούς πολεοδομικούς κανόνες, σύγχρονες αντιλήψεις αισθητικής, αλλά και πρακτικών κανόνων ικανών, ώστε ο επιχειρούμενος σχεδιασμός και διάνοιξη να καλύψουν και μελλοντικές ανάγκες σε βάθος τουλάχιστον μιας εκατονταετίας.
Όπως όλες οι εφαρμοσμένες τέχνες, έτσι και η ρυμοτομία έχει μια εξαιρετική εξελικτική ιστορία. Στους παλαιολιθικούς οικισμούς παρουσιάζεται ο πρώτος επάλληλος περιφερειακός τύπος γύρω από το ανάκτορο ή την οικία του αρχηγού της φυλής, όπου και το ιερότερο σημείο. Έπειτα ακολουθείται η ελεύθερη ανάπτυξη γύρω από το ανάκτορο, όχι όμως σε κυκλική μορφή. Στη συνέχεια οι κατακλυσμοί που επήλθαν ανάγκασαν τους ανθρώπους να καταφύγουν σε λόφους και βουνά ρυμοτομώντας τις κορυφές και τις πλαγιές αυτών.
Στην αρχαία κλασική περίοδο, παρόχθιες και παραθαλάσσιες εκτάσεις ρυμοτομούνται κατά τετραγωνισμούς με πλέγμα παράλληλων οριζοντίων και καθέτων οδών, ενώ παρατηρούνται και οι πρώτες μετατροπές παλαιότερων υφισταμένων. Διάσημοι υπήρξαν επ’ αυτού οι αρχαίοι Έλληνες αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι, όπως ο Ιππόδαμος με τις εξαιρετικές ρυμοτομίες του στη Ρόδο και τον Πειραιά, καθώς και ο Δεινοκράτης στη ρυμοτομία της Αλεξάνδρειας, που εκτός των άλλων εισήγαγαν και τον προσανατολισμό του σχεδιασμού.
Η ελληνιστική περίοδος βρίσκει τη ρυμοτομία ως την κυρίαρχη τέχνη της πολεοδομίας. Στη συνέχεια οι Ρωμαίοι, προτιμώντας να έχουν κέντρο των πόλεων τις αγορές, ακολούθησαν την ακτινωτή ρυμοτομία πέριξ αυτών. Το σύστημα αυτό επικράτησε και καθ’ όλο τον μεσαίωνα. Στους νεότερους χρόνους εξ ανάγκης των τεχνικών εξελίξεων ακολουθήθηκε ο σύνθετος τύπος ρυμοτόμησης, δηλαδή η ακτινωτή του κέντρου και η τετραγωνισμένη με παραλλήλους και καθέτους στις επεκτάσεις ή προεκτάσεις αυτού. Το τελευταίο αυτό σύστημα καλύπτει πλέον και τις μικρότερες μετατροπές υφιστάμενων ρυμοτομιών.
Η σύγχρονη τάση με μελλοντικό ορίζοντα είναι η εναρμόνιση και ισορροπία με το φυσικό περιβάλλον –χλωρίδα και πανίδα–, η ανακύκλωση, τα φυσικά υλικά, η ασφάλεια, η ενεργειακή αυτάρκεια, η καλαισθησία και η ποιότητα ζωής. Η μετάβαση, δηλαδή, από το ζην στο ευ ζην.
Αδελαΐδα - Αυστραλία
Όταν η Νότια Αυστραλία έγινε επίσημη βρετανική αποικία το 1836, ο κυβερνήτης αποφάσισε να χτίσει μια ολοκαίνουρια πρωτεύουσα από λευκό χαρτί, που θα ικανοποιούσε τις ανάγκες του σύγχρονου σχεδιασμού. Η καινοτόμα πόλη θα εκτεινόταν βέβαια και πλέον του αρχικού της πολεοδομικού σχεδιασμού και θα γινόταν η πέμπτη μεγαλύτερη της Αυστραλίας, με πληθυσμό 1,3 εκατομμύρια κατοίκους.
Η Καμπέρα είναι η πρωτεύουσα της Αυστραλίας, με 358.000 κατοίκους είναι η μεγαλύτερη πόλη της ηπειρωτικής Αυστραλίας και η όγδοη μεγαλύτερη της χώρας. Επιλέχθηκε ως πρωτεύουσα εξαιτίας της διαμάχης μεταξύ της Μελβούρνης και του Σίδνεϊ και ο σχεδιασμός της πόλης προέκυψε μετά από διαγωνισμό τον οποίο κέρδισαν δύο αρχιτέκτονες από το Σικάγο των Η.Π.Α.
Πριν καν το Μανχάταν αρχίσει να υψώνεται προς τον ουρανό, έπρεπε να αρχίσει να δημιουργεί δρόμους, λεωφόρους και οικοδομικά τετράγωνα που θα στήριζαν τους ουρανοξύστες.
Ο Σιμεόν ντε Βιτ, ο Γκουβερνέρ Μόρις και ο Τζον Ρούδερφουρντ είχαν αναλάβει το έργο τους σχεδιασμού της πόλης το 1811. Τότε η πόλη της Νέας Υόρκης ήταν «στριμωγμένη» κυρίως στα νότια του «Canal Street». Ωστόσο, υπήρχε μια δυναμική αύξηση του πληθυσμού της και ήδη από το 1790 αυτός είχε σχεδόν τριπλασιαστεί χάρη στο λιμάνι της. Οι αρμόδιοι της πόλης πίστευαν ότι μέχρι το 1860 στην πόλη θα κατοικούσαν περίπου 400.000 άνθρωποι. Απεδείχθησαν σωστοί κατά το ήμισυ. Με την έναρξη του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, στη Νέα Υόρκη ζούσαν περίπου 800.000 άνθρωποι.
Οι υπεύθυνοι της πόλης πρότειναν ένα σχέδιο που θα απλωνόταν προς τα βόρεια, σχεδόν από την οδό Χιούστον έως την 155η οδό, στα μακρινά υψώματα του Χάρλεμ. Επρόκειτο κατά πολλούς για έναν σχέδιο άκαρδο καθώς εκεί δεν υπήρχαν πάρκα ή πλατείες. Η υπόθεση που γινόταν τότε ήταν ότι κάτοικοι θα κατευθύνονταν προς τα ανατολικά και προς τα δυτικά όταν θα ήθελαν ανοιχτό χώρο και καθαρό αέρα, και ότι δεν θα ξόδευαν πολύ χρόνο να κινούνται βόρεια ή νότια. Αυτό εξηγεί εν μέρει για ποιο λόγο υπήρχαν μόνο λίγες λεωφόροι.
Σε γενικές γραμμές πάντως, η ιδέα δεν ήταν επαναστατική. Τα σχέδια ρυμοτομίας των πόλεων είναι κάτι που συναντούσε κανείς στην αρχαία Ελλάδα και στην αρχαία Ρώμη. Ωστόσο, η προσπάθεια που γινόταν προς αυτή την κατεύθυνση στο Μανχάταν ήταν δύσκολη διότι, παρά το γεγονός ότι το νησί δεν είχε αναπτυχθεί, είχε ακανόνιστο σχήμα και είχε πολλές ιδιωτικές περιουσίες.
Μανχάταν - Αμερική
Μπραζίλια - Βραζιλία
Το σχέδιο πόλης σχεδιάστηκε από τον Λούσιο Κόστα και όλα τα σημαντικότερα κτήρια από τον Όσκαρ Νίεμαϊερ. Η πόλη χτίστηκε με κολοσσιαίο κόστος μέσα σε 41 μήνες, από το 1956 μέχρι τις 21 Απριλίου του 1960 οπότε και εγκαινιάστηκε. Αποκύημα ενός ψυχρού φορμαλισμού που βύθισε σε κρίση ολόκληρη τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, η Μπραζίλια εντυπωσίασε ωστόσο το πλήθος με τους δίδυμους πύργους της γραμματείας του κοινοβουλίου ή το προεδρικό «Ανάκτορο της Αυγής», που κάποιοι αποκάλεσαν «Καρδιογράφημα του αρχιτέκτονα Νίεμαϊερ». Σήμερα το κέντρο της πόλης είναι μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
Υπήρχε οικισμός στην περιοχή από τον 18ο αιώνα, αλλά η σημερινή πόλη όπως υπάρχει σήμερα, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1890 για να αντικαταστήσει το Όουρο Πρέτο ως πρωτεύουσα της πολιτείας. Η πόλη σήμερα είναι ένας συνδυασμός παλαιών και σύγχρονων κτιρίων και περιλαμβάνει επίσης μερικά γνωστά βραζιλιάνικα ορόσημα, όπως η λίμνη Λαγκόα ντα Παμπούλια. Οι σχεδιαστές της πόλης Ααράο Ρέις και Φρανσίσκο Μπικάλο, εμπενεύστηκαν από την πολεοδομία της Ουάσινγκτον.
Μπέλο Οριζόντε - Βραζιλία
Μπέλο Οριζόντε - Βραζιλία
Ουάσινγκτον - ΗΠΑ
Η Ουάσιγκτον ήταν η πρώτη πόλη στον κόσμο που σχεδιάστηκε και κτίστηκε με αποκλειστικό σκοπό να γίνει μια μόνιμη εθνική πρωτεύουσα. Η ανέγερση της πόλης ξεκίνησε το 1791, ενώ το ρυμοτομικό σχέδιο ανέλαβε ο Γάλλος αρχιτέκτονας και μηχανικός του στρατού ΠιερΣαρλ λ' Αν φάν, που είχε έρθει στην Αμερική ως εθελοντής για την Επανάσταση. Λάτρης της αρχιτεκτονικής μπαρόκ, με σπουδές στο Παρίσι και στο Βερολίνο, ο ΠιερΣαρλ λ' Ανφάν οραματίστηκε και σχεδίασε μια πόλη με μεγαλοπρεπή κυβερνητικά κτίρια και μνημεία, που είχαν για «φόντο» πλατιές λεωφόρους, πάρκα και πλατείες – το σχέδιό του ήταν ένας συνδυασμός τέχνης και γεωμετρίας. Το μεγαλόπνοο έργο του Γάλλου αρχιτέκτονα, που στην πορεία υλοποίησης δέχτηκε αρκετές αλλαγές, αποπεράτωσε ο μηχανικός και αρχιτέκτονας Ανρί Ελικοτ.
Ουάσινγκτον - U.S.A.
Ουάσινγκτον - U.S.A.
Τζαϊπούρ - Ινδία
Η Τζαϊπούρ βασίζεται στις αρχές του Vastu Shastra, της αρχαίας ινδικής αρχιτεκτονικής επιστήμης. Προορισμένη να καταστεί η νέα πρωτεύουσα της επαρχίας Rajasthan, χτίστηκε σε μόλις 4 χρόνια, ξεκινώντας την κατασκευή της το 1727, ενώ ο σχεδιασμός της ήταν ιδιαίτερα προοδευτικός για την εποχή. Το 1853, ολόκληρη η πόλη θα βαφόταν ροζ, για να υποδεχθεί τον πρίγκιπα της Ουαλίας, χρώμα που παραμένει ακόμα και σήμερα στις λεωφόρους της πόλης. Η Τζαϊπούρ εκτείνεται πλέον και εκτός τειχών και είναι σπίτι για 3 εκατομμύρια Ινδούς.
Τζαϊπούρ - Ινδία
Τζαϊπούρ - Ινδία
Μικρός οικισμός, Άσπρα Σπίτια - Βοιωτία
Τα Άσπρα Σπίτια κτίσθηκαν από την γαλλική εταιρεία «Πεσινέ» (Pechiney), όταν αυτή αποφάσισε την δημιουργία εργοστασίου παραγωγής αλουμινίου στη θέση Αϊλουκαΐτικο ή Σιδηροκαφκιό στην κοιλάδα του αρχαίου Φωκικού Μεδεώνα, περιοχή σήμερα της μονής του Οσίου Λουκά στη βόρεια ακτή του Κορινθιακού κόλπου ( το σημερινό εργοστάσιο της εταιρείας Αλουμίνιον της Ελλάδος Β.Ε.Α.Ε.),με στόχο την εκμετάλλευση των παρακειμένων κοιτασμάτων βωξίτη.
Σχεδιασμένος από το Γραφείο Δοξιάδη (1965), ο οικισμός κτίστηκε αποκλειστικά για το προσωπικό της εταιρίας «Αλουμίνιο της Ελλάδος». Σύμφωνα με την άποψη των αρχιτεκτόνων ο χαρακτήρας της πόλης έπρεπε να θυμίζει έναν οικισμό που αναπτύχθηκε φυσιολογικά μέσα στο τοπίο και την παράδοση των κατοίκων του, χωρίς όμως ευτελείς γραφικότητες και με ένα απλό, δυνατό και πρωτόγονο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Πρότυπα του οικισμού αυτού στάθηκαν διάφορα οικιστικά σχέδια από άλλες χώρες, επίσης επιμελημένα από το γραφείο Δοξιάδη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος σχεδιασμού της περιμέτρου των Άσπρων Σπιτιών που σύμφωνα με τον τυπικό στοίχο σπιτιών σχηματίζει ένα λατινικό L με το κάτω μέρος του να συνορεύει με τη θάλασσα. Ο οικισμός κατασκευάσθηκε στη θέση Διστομίτικα ή Παραλία Διστόμου, όπου είχε αναπτυχθεί ήδη οικισμός, αλλά μεταφέρθηκε στην θέση Περιστερά μετά την κατεδάφιση των υπαρχουσών οικιών για τις ανάγκες κατασκευής του νέου οικισμού.
Άσπρα Σπίτια - Βοιωτία
Άσπρα Σπίτια - Βοιωτία
Τέλος ας δούμε την απόλυτη αναρχία στη σύγχρονη Αθήνα. Μια πόλη που πρίν λίγα χρόνια ήταν ένα αρχιτεκτονικό διαμάντι. Μέχρι τη στιγμή της μεγάλης ανοικοδόμησης του 1960.
6°
