Η Ανθή Γουρουντή είναι μουσικός. Έπαιζε πιάνο στην παράσταση «Κώστας Νούρος: Ξένος δύο φορές» που παιζόταν σε ταβέρνες του Πειραιά κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Αθηνών, και λόγω επιτυχίας επαναλήφθηκε και μετά. Η Γουρουντή υπέγραφε τη μουσική και την ενορχήστρωση της παράστασης. Το βράδυ που πήγα και μέχρι να ξεκινήσει η παράσταση με «ξενάγησε» με τα λόγια της σε όλο τον παλιό Πειραιά. Αστείρευτη. Από όλη την κουβέντα μας, πριν και μετά την παράσταση, που περιείχε ρεμπέτικα, πολιτικά επεισόδια και πονηρά μέρη, κρατάω εδώ μόνο ό,τι έχει να κάνει με τις φυλές των ανδρών και των γυναικών του Πειραιά, όπως διακρίθηκαν μέχρι και τη δεκαετία του ’80. Φταίει και εκείνη η πρώτη ατάκα της: «Εδώ, σε αυτή η ταβέρνα μεταξύ άλλων, οι Πειραιώτες παλιά έφερναν το Σάββατο την γκόμενα και την Κυριακή τη σύζυγο και τα παιδιά». Δεν είναι ειπωμένη από μία κοινωνιολόγο, αλλά από μία Πειραιώτισσα που κινήθηκε όλη της τη ζωή μεταξύ των δύο κόσμων του Πειραιά: τον αστικό και το λαϊκό.
Οι Πειραιώτες
«Ξεκινώντας, να πω ότι μια φωτογραφία που είδα στο φοβερό ντοκιμαντέρ του Διονύση Γρηγοράτου “Στον αστερισμό του Πόρτο Λεόνε - Η τοπική συνείδηση μιας πολιτείας”, όπου απεικονίζεται το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο του Πειραιά κάτω από την ταμπέλα Δήμος Αθηναίων, αποκαλύπτει πολλά. Δείχνει ότι τουλάχιστον ο αστικός Πειραιάς έζησε για χρόνια κάτω από τη σκιά της Αθήνας, γι’ αυτό και δεν έχει κάποια πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Τα διαφορετικά προφίλ έπαιζαν περισσότερο στις λαϊκές και στις μικροαστικές συνοικίες.
Πολλοί από τους Πειραιώτες ήταν καλογυναικάδες. Είχαν και την κυρά τους και το αίσθημά τους χωρίς να μπερδεύουν το πράγμα. Και την κυρά τους θα έβγαζαν την Κυριακή και την γκόμενα το Σάββατο. Επεισόδια σίγουρα θα υπήρχαν αλλά, αν ήταν ευχαριστημένη η μαντάμ από το σύζυγο, το έκανε τουμπεκί ψιλοκομμένο για την γκόμενα. Ξέρω μια σκηνή όπου πεθαίνει ο πεθερός του άνδρα και η κόρη του βρήκε να κλαίνε πάνω από το μνήμα το αίσθημα με τα τρία παιδιά της! Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για ναυτικούς και σπάνια να έβρισκες ναυτικό που να μην... έπλενε τα χέρια του κάτω από το λιμάνι. Ο Πειραιάς ήταν πάντα ποτιστικός! Το αίσθημα δεν ερχόταν από την Τρούμπα. Ήταν γυναίκες της διπλανής πόρτας. Εξάλλου δεν πήγαιναν πολλοί Πειραιώτες εκεί. Υπήρχαν μάλιστα τρία καταστήματα, ένα από αυτά υπάρχει ακόμα, από τα οποία ψώνιζαν μόνο για το αίσθημα. Α, έξυπνοι μαγαζάτορες αυτοί, να το λέμε! Ξέρεις. “Έχω ένα φοβερό κομμάτι για το... πρόσωπο” και όλοι ήταν ευχαριστημένοι.
Η πρώτη όσμωση μεταξύ του αστικού και του λαϊκού ιστού παρατηρείται μετά τη μεταπολίτευση, όταν έγιναν οι καφετέριες στο Πασαλιμάνι. Εκεί συναντούσες τα παλικάρια του φραπέ. Τότε όλα τα λαϊκά παιδιά χτυπούσαν το νες με τρόπο ώστε να δείχνουν τα μπράτσα τους. Ήταν δε χαρακτηριστικό πως πολλά από αυτά που δεν είχαν λεφτά άφηναν το κορίτσι στην καφετέρια και πήγαιναν στα μπιλιαρδάδικα, όπως στο Allegro, για να βγάλουν το αντίτιμο του καφέ. Εντάξει, κάποια έκαναν και άλλα που δεν λέγονται εδώ.
Στο κέντρο του Πειραιά, εκεί που είναι το Δημοτικό Θέατρο, κάθε καφετέρια μάζευε και τη φυλή της. Αλλού οι ναυτικοί, αλλού οι οπαδοί του Εθνικού Πειραιώς, αλλού τα καμάκια, αλλού τα φασουλότεκνα. Φασουλότεκνα λέγαμε κάτι μπακούρια παλιάς σεζόν που νεάνιζαν και το έπαιζαν ακόμα γκόμενοι.
Στον Πειραιά υπήρχαν, και υπάρχουν, πολύ καλά δημόσια σχολεία. Όπως η Ιωνίδειος ή το Ζάννειο. Αυτά τα δύο έπαιζαν ξύλο στις παρελάσεις. Το πιο φοβερό σύνθημα ήταν αυτό που φώναζαν στο μπάσκετ και σχηματιζόταν από τα αρχικά της Ιωνιδείου Πρότυπου Σχολής (ΙΠΣ) προσθέτοντας το ωλέ! “Ι-ψολέ”, ακουγόταν. Όταν νικούσε η Ιωνίδειος το φώναζαν για να δείξουν πόσο προικισμένοι ήταν, όταν έχανε το φώναζαν οι άλλοι ως απειλή».
Οι Πειραιώτισσες
«Το καλό σχολείο για τα κορίτσια ήταν η Ράλλιος. Θυμάμαι ότι για να πάμε περνούσαμε από την Τρούμπα αλλά ποτέ δεν είχαμε πρόβλημα – εντάξει, τα παράθυρα των πίσω τάξεων έβλεπαν σε ξενοδοχείο και γινόταν χαμός. Τα κορίτσια των ναυτικών ήταν τα πιο καλοντυμένα γιατί έφερναν οι πατεράδες τους ρούχα από έξω.
Την κατηγορία που θα διακρίνω είναι οι πωλήτριες. Όσο ο Πειραιάς ζούσε την ακμή του η πωλήτρια ήταν εντυπωσιακό δείγμα γυναίκας. Πάντοτε καλοντυμένη. Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν έπαιρνες το λεωφορείο από το Πέραμα στον Πειραιά στις 6.00, λιποθυμούσες από το σκόρδο και τη ρετσίνα λόγω της μετακίνησης των εργατών. Στις 7.30 λιποθυμούσες από τις κολόνιες καθώς εκείνη την ώρα έπαιρναν το λεωφορείο οι πωλήτριες. Μπορεί τώρα να έγινε μόδα στην Αθήνα τα καταστήματα που φτιάχνουν αρώματα, στον Πειραιά όμως υπάρχουν από χρόνια.
» Αυτές που ήθελαν να διαφοροποιηθούν πήγαιναν Γλυφάδα για να πιουν καφέ και να ψωνίσουν – ποτέ στο Κολωνάκι. Πάντως το κομμωτήριο στον Πειραιά πάντοτε δούλευε και πιστεύω πως, αν ποτέ μείνει μόνο μία επιχείρηση εδώ, αυτή θα είναι κομμωτήριο.
Γενικά όλες οι Πειραιώτισσες, αστές και μη, ήταν και είναι περιποιημένες. Μαλλί, νύχια, φτέρνα, όλα άψογα. Ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να κάνει αυτή η φτερνούλα. Ο λόγος που συμβαίνει είναι γιατί, εξαιτίας του λιμανιού, τίποτα δεν ήταν και είναι δεδομένο. Ο άνδρας φεύγει και έρχεται. Οπότε η γυναίκα αισθάνεται ότι πρέπει να είναι πάντοτε σε ετοιμότητα».
6°
