Yπάρχει στην Ελλάδα ένα ρωμαϊκό μνημείο που δεν είναι ερείπιο, σώζεται με τη στέγη του. Κατάφερε να επιβιώσει αλλάζοντας λειτουργία σε κάθε περίοδο, από ρωμαϊκό Πάνθεο έγινε χριστιανικός ναός, ύστερα τζαμί, κι ύστερα πέρασε σε ένα είδος λαθραίας επιβίωσης ανάμεσα σε φτηνές πολυκατοικίες που το έζωσαν ασφυκτικά, λες κι έπρεπε να το κρύψουν. Η Ροτόντα της Θεσσαλονίκης ακόμα δεν έχει αναδειχθεί σ’ αυτό που αναγνώρισε η UNESCO ότι είναι, μνημείο παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Η μητρόπολη Θεσσαλονίκης, μαχητική μέσα στα θυμωμένα ράσα της, αγωνίζεται να την κατακτήσει ξανά, αξεδίψαστη από τόσες και τόσες βυζαντινές εκκλησίες που διαθέτει στην πόλη, κι είναι μάλιστα ν’ απορείς, πώς τις προσέχει όλες αυτές, πώς τις λειτουργεί; Είναι οι περισσότερες μοναδικές, ιστορικής αξίας, θέλουν άγρυπνη φροντίδα και ακατάπαυστη ενέργεια για να μένουν ζωντανές. Όμως στην άπληστη μητρόπολη δεν αρκούν, λες και βρίσκεται ακόμα στον πέμπτο αιώνα, διεκδικεί και την ακόμα αρχαιότερη Ροτόντα.
Χρόνια και χρόνια έμενε κλειστή, άβολος όγκος μέσα στην μεταλλασσόμενη ‘συμπρωτεύουσα’, που για έναν τόσο κακόηχο χαρακτηρισμό πουλούσε την ψυχή της στην ομοιομορφία. Μεγάλη, γιατί έτσι έχτιζαν οι Ρωμαίοι, ειδικά εκείνος ο Γαλέριος που είχε τη Θεσσαλονίκη πρωτεύουσα του δικού του τετάρτου της αυτοκρατορίας. Το καταλαβαίνει κανείς αν δει το Πάνθεο στη Ρώμη, ή τη Βασιλική του Κωνσταντίνου στο Τρίερ (από νέος έψαχνε εκείνος τη δική του Ρώμη). Αυτό το στρογγυλό κτίριο που μοιάζει αποκομμένο από το περιβάλλον του, συνδέεται ωστόσο με το ευρωπαϊκό παρελθόν της εποχής του. Αλλά σαν μνημείο ήταν σιωπηλό για δεκαετίες, τυλιγμένο με σκαλωσιές μετά το σεισμό, και τώρα που τέλειωσε η ανακαίνιση, υπάρχει απόφαση του ΥΠΠΟ να μπορεί να λειτουργεί σαν εκκλησία 12 μέρες το χρόνο, και να μπει και σταυρός στην κορυφή, μην τυχόν και ξεχαστούμε. Αυτό το μοναδικό κτίριο, αυτό το ευαίσθητο κέλυφος, θα πρέπει να αποδεικνύει κάθε τόσο ποια είναι η κυρίαρχη θρησκεία εδώ. Παράσταση επίδειξης δύναμης στήνεται γύρω του, ή μάλλον εντός του. Ο μητροπολίτης μεταφέρει εκεί κάποιο κειμήλιο, περιμένει αντίδραση του ΥΠΠΟ, αντιδρά το ΥΠΠΟ, κάπως χλιαρά βεβαίως, διότι όλοι οι πολιτικοί αντιδρούν χλιαρά ή καθόλου στους μητροπολίτες, μαζεύει ο άλλος το κειμήλιο αλλά θυμίζει τις δεσμεύσεις του υπουργείου.
Το πρόσωπο της Θεσσαλονίκης και η ιστορία της μέσα από μνημεία και φορτισμένα σημεία της πόλης, τις τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει και φαίνεται. Κάστρα, γειτονιές, μουσεία, λουτρά, μνημεία, τεμένη, κρήνες, ξαναγεννιούνται από την αφάνεια. Η Ροτόντα ποτέ δεν εξαφανίστηκε, ήταν πάντα μεγάλη και κεντρική, στον άξονα της αψίδας του Γαλέριου και του Ιπποδρόμου. Οι σκαλωσιές έφυγαν, οι τοίχοι στηρίχτηκαν, το μέλλον της χαμογελά. Να καπελωθεί τώρα που επιτέλους ανακαινίστηκε θα είναι μεγάλο κρίμα, αλλά στη χώρα χωρίς όρια, όπου οι καταλήψεις πάσης φύσεως φτιάχνουν καθεστώς, και οι αυθαιρεσίες γίνονται σεβαστές, οφείλουν να επαγρυπνούν αρχές και πολίτες για να υπερασπίζονται τα αυτονόητα.
Το παρελθόν και το παρόν της πολυκατοικίας Γραμματικού, που δεσπόζει στην Τσιμισκή, η παλαιότερη ενδεχομένως κάβα της Θεσσαλονίκης και μερικά «διαμαντάκια» από τον Κολινδρό Πιερίας
