Δύο σκηνοθέτες συναντώνται στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος

Σπίτι χωρίς Γιάννη προκοπή δεν κάνει! Ή και δυο Γιάννηδες στην ίδια πόλη ή και Καλαβριανός ο ένας, Παρασκευόπουλος ο άλλος, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος το «σπίτι» όπου συναντώνται οι δυο σκηνοθέτες. Σε δυο σκηνές, σχεδόν σαν  διπλανά δωμάτια! Στο ένα είδα την «Οικογενειακή Γιορτή» του Τόμας Βίντεμπεργκ και στο άλλο τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» της Έμιλι Μπροντέ. Κι αυτή είναι μια ανταπόκριση από τη θεατρική Θεσσαλονίκη, και δη από το θεσμικό κομμάτι της, μιας και η πόλη δυο χρόνια τώρα ζει μια θεατρική έκρηξη καθώς ανεξάρτητες ομάδες, υπόγεια, παραστάσεις και φλάιερ ή αφίσες στους τοίχους, από την απέναντι, «μη επιχορηγούμενη» πλευρά, βοούν και πάλλονται! 

Πάντα όπoτε ανεβαίνω τις σκάλες της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών παθαίνω μια συγκίνηση κι ένα δέος. Μνήμης ένδοξο παρελθόν από όσα ζήσαμε και είδαμε εδώ, αλλά και... καλοστεκούμενες κυρίες! Ή προσεγμένα λουκ από τα νεαρότερα θεατροφάν: είναι τέτοια η παράδοση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, να πηγαίνεις δηλαδή στο θέατρο κομπλέ, σενιαρισμένος, ντυμένος, τακτοποιημένος, μαλλί κομμωτηρίου και ευπρεπώς ενδεδυμένος, ειδικά τα παρασκευοσαββατοκύριακα. Όπου ακόμα η θεατρική έξοδος κρατά κάτι... γκλάμουρ, ας μου επιτραπεί. Το γράφω τιμητικά. Είναι συγκινητικό το ευλαβικό τελετουργικό εξόδου, που ακόμα το κρατούν οι Θεσσαλονικιές που «πάνε Κρατικό». Φυλή! 

Κι έτσι βρίσκομαι στο Υπερώο, για την «Οικογενειακή Γιορτή» του Βίντεμπεργκ. Με το χαίρετε, νιώθεις πως ο Γιάννης Παρασκευόπουλος δεν θα σου δώσει μια απλή παράσταση όπου το δρώμενο σκάει στη σκηνή κι εσύ από απέναντι θα περάσεις δυο ώρες κοιτώντας. Κόσμος παριστάμενος, σκηνικό, ηθοποιοί, αναμμένα φώτα που δεν χαμηλώνουν την ώρα της παράστασης, τραπέζια, καρέκλες, σερβίτσια, όλα ένα. Κατάργηση της σύμβασης με το καλησπέρα σας. Σαν να ξαναπαίζουμε-ξαναϋπογράφουμε τη σύμβαση «Δόγμα 95». Τη χρονιά που ο Βίντεμπεργκ και ο Τρίερ κατεβάζουν το περίφημο μανιφέστο περί σινεμά. Καμιά εξαΰλωση, καμιά μακιγιαρισμένη ή καλλωπισμένη τεχνική αναπαράστασης, ρεαλισμός και πραγματικότητα φουλ ωμά, όπως είναι. Αυτή τη σύμβαση, και πολύ πετυχημένα, κατάφερε να επαναφέρει στο σήμερα, αλλά σε «θεατράλε» εκδοχή ο Παρασκευόπουλος, βάζοντας ηθοποιούς, δράση, θεατές σε συνθήκη θέασης ολοκληρωτικής και αδιαίρετης. 

Η ιστορία γνωστή: ένα αντάμωμα για τα γενέθλια του μπαμπά. Μια οικογένεια που έμαθε εντέχνως να κρύβει τα άπλυτα βαθιά μέσα στην ψυχή κι όχι κάτω από το χαλί, όπως λέει το κλισέ, αλλά σε άπατα πηγάδια. Ένας γιος που σπάει την «παράδοση» σιωπής αποφασίζοντας να διαλύσει την υποκριτική «ευτυχία». Διαστροφή, βία, σεξουαλική παρενόχληση, ρατσισμός, ανεξίτηλες πληγές, φωνές, κόλαση. Για δυο ώρες ο Παρασκευόπουλος καταφέρνει να το δείξει ωμά και να το αναπαραστήσει πειστικά αυτό το «γεύμα» το γεμάτο δανέζικες προτεσταντικές βιταμίνες θρεπτικού μίσους και αφόρητης δυσπεψίας: ένας κόμπος στο λαιμό, μια φρικιαστική και αποτρόπαια οικογένεια που δεν κρύβει μάλιστα το ρατσισμό και τη φασίζουσα, ολοκληρωτικά, βίαια σχέση της με τους «άλλους». Υποταγή, τσάκισμα, θάνατος, there is no business like the show family business! Μια απογειωτική τελική σκηνή όπου το «μαύρο» γίνεται και πάλι «άσπρο» σαν το τραπεζομάντιλο και τα σερβίτσια τα πάλλευκα. Εκεί που το επόμενο πρωινό, μετά το άγριο ξεκαθάρισμα της νύχτας, η «οικογένεια» ξαναβρίσκεται για να κρατήσει έστω και ακρωτηριασμένη και θρυμματισμένη την προτεσταντική σύμβαση περί αίματος και σχέσης.

Οικογενειακή Γιορτή

Σκηνοθετικά ο Γιάννης Παρασκευόπουλος τα κατάφερε. Απόλυτα θεωρώ, «δογματικά», κι ας δεν υπάρχει πλέον Δόγμα. Κίνηση, μουσική, κατάργηση του χώρου, διάχυση παντού, εμβόλιμες –δήθεν– χιουμοριστικές αποφορτίσεις, μικροεκρήξεις που καταλήγουν στη μεγάλη (και σίγουρη) του τέλους, όλα εύστοχα ως επιλογή «διήγησης». Ηθοποιοί διαβασμένοι, σίγουροι – λογικό, μιας και η παράσταση, τόσο καιρό τώρα, έδεσε και τρέχει. Στη Θεσσαλονίκη είναι το θεατρικό «θέαμα» της σεζόν, όλη η πόλη τη συζητά και τη συστήνει ο ένας στον άλλο. Τα θερμά μου, επομένως, προς όλους. Και να μην τα έδινα εγώ, στο τέλος μίλησε το χειροκρότημα και τα απανωτά μπιζ και μπιζ. 

Την άλλη μέρα, ξανανηφόρισα τις σκάλες, αυτή τη φορά για τον άλλο Γιάννη, τον Καλαβριανό, και τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» του. Χίθκλιφ, ζεις, για πάντα Παοκτσής! Φρέσκια παράσταση, new entry, εαρινό ρεπερτόριο, με γεια και σιδερένια.  Επιβλητικό σκηνικό, λειτουργικό, απόλυτα εικαστικό: μαδέρια, σανίδια, έπιπλα μισά φτηνά, μισά αριστοκρατικά, κοντράστ στους πλούσιους και τους φτωχούς της εποχής. Χα, σκέφτομαι καθώς η Κυρία με κάπα κεφαλαίο Έφη Σταμούλη στο ρόλο της υπηρέτριας ξεκινά τη διήγηση του έπους των Μπροντέ στην «καλαβριανή» εκδοχή: χρόνος ίσον χτικιό που τα γκρεμίζει και τα διαλύει όλα. Ο πύργος, η παιδική ηλικία, ο σκοτεινός ρομαντισμός, η πατριαρχία της βικτοριανής περιόδου, τα φαντάσματα, τα μουχλιασμένα μνήματα, «Είμαστε παράξενοι εμείς οι άνθρωποι, από τη μια, μας τρομάζουν τα φαντάσματα και, από την άλλη, δεν αντέχουμε να μη μας κυνηγάνε»! 

Άψογος ο τρόπος με τον οποίο εναλλάσσονται οι εποχές, μεγαλώνουν οι ήρωες, τρέχει ο χρόνος, μιας και οι Καλαβριανός - Σταμούλη μπόρεσαν και συμπύκνωσαν την εναλλαγή ηλικιών και ανέμων με μια πολύ όμορφη γλώσσα-time capsule: κανένα κενό, απρόσκοπτη εξέλιξη. Αναμετρώνται με μεγάλο, εμβληματικό έργο, παρατεταμένη κραυγή γενεών και μοτίβων. Θέλει, βέβαια, το χρόνο της για να δέσουν οι ηθοποιοί, ήταν η δεύτερη βραδιά που έπαιζαν, όταν τους είδα, μα φαίνεται το καλό το «κλασικό» που θα συνεπάρει τη θεατρόφιλη Θεσσαλονίκη «κοπής ΚΘΒΕ» που τα τιμά αυτά τα «αθάνατα». Ο Καλαβριανός, βέβαια, υποδόρια τα περνάει τα μηνύματα και τον κάνει κουρέλι τον κομφορμισμό της Κάθριν. Κι εδώ παρατεταμένο χειροκρότημα, κι εδώ like, και τελείωσε η ανταπόκριση από τη «θεσμική» πλευρά της θεατρικής Θεσσαλονίκης. 

Αν και οφείλω μια εξήγηση-ανάλυση του συνθήματος «Χίθκλιφ, ζεις, για πάντα Παοκτσής»: άγριος, τζογαδόρος, σκοτεινός, φεγγαρίσιος, αλκοολικός, παράφορος, βυρωνικός, να συνεχίσω; Χίθκλιφ, ζεις...