Θεσσαλονίκη Καρέ(ζ) Καρέ(ζ)

Την οδό Αγίου Μηνά στη Θεσσαλονίκη τη διασχίζουν το πρωί έμποροι. Τις νύχτες την περπατούν παιδιά που σκοπό έχουν να πιάσουν ένα στασίδι στα ευαγή μπαρ της Βαλαωρίτου. Για το μέσο Θεσσαλονικέα, ο δρόμος Αγίου Μηνά δεν έχει καμιά σημασία, μπορεί και να μην ξέρει πού είναι. Εκτός αν είναι ηλικιωμένος που ψάχνει το βοτανοπωλείο του «Άλκη» για να του πάρει τους πόνους στη μέση ή κυρία που θέλει να τρατάρει τους καλεσμένους της λουκούμια ή γλυκά του κουταλιού των περιώνυμων ζαχαροφρουτο-καζανοβραστών μαστόρων αδελφών «Παπαγεωργίου». 

Η σχέση μου με αυτή την οδό, πριν καταλήξει ερωτική, ξεκίνησε από απελπισία. Παγιδευμένος για χρόνια στη στενωπό της Προξένου Κορομηλά, έφερνα γύρες στο κέντρο για να βρω πάρκινγκ. Όμως κατά ένα μαγικό τρόπο, πάντα μια θέση με περίμενε, θαρρείς και την είχα κάνει κράτηση, είτε επέστρεφα από μεγάλο ταξίδι είτε από καλοκαιρινό σαββατοκύριακο στη Χαλκιδική. Η Αγίου Μηνά είναι πάντα εκεί και με περιμένει, σκεφτόμουν. 

Σιγά σιγά γνωριστήκαμε καλύτερα οι δυο μας. Το υπέροχο κτίριο στη γωνία Μηνά και Βενιζέλου μού φέρνει στο μυαλό πάντα την Αμβέρσα. Η πίσω πόρτα των Goody’s παύει να υφίσταται αν ρίξεις το βλέμμα σου καμιά δεκαριά μέτρα πάνω της, καθώς σου αποκαλύπτεται ένα υπέροχο νεοκλασικιστικό κτίριο με κίονες και αετώματα. Οι δεκάδες νεραντζιές του δρόμου κάθε άνοιξη μυροβολούν γενναιόδωρα διώχνοντας από τη μύτη σου τα βενζόλια και τα καμένα οκτάνια της Τσιμισκή. Το Εβραϊκό Μουσείο στο νούμερο 13 ήταν το μόνο μέρος σε αυτόν το δρόμο που δεν ήξερα. Μόνο το κοιτούσα, και για την ακρίβεια, όχι αυτό, αλλά τον αστυνομικό με πολιτικά που μερικές νύχτες το φυλούσε. Όταν έμαθα ότι ο Βέλγος φωτογράφος Κριστιάν Καρέζ, καλεσμένος της Photobiennale, θα παρουσίαζε τη δουλειά του, δεν το πολυσκέφτηκα. Ένας αγαπημένος μου καλλιτέχνης, ίσως στην πιο αγαπημένη μου οδό του κέντρου. Βουρ!

History Channel

Ένα γερμανικό διπτέρυγο αναγνωριστικό πετά πάνω από την Οστάνδη του ’42. Μια Γαλλιδούλα με μπερέ, μέλος της Αντίστασης, κοιτά το φακό έξω από το σπίτι της. Ο Ζαν Ες, ένα Εβραιόπουλο μέλος της παρέας του καλλιτέχνη, τη μέρα που οι Γερμανοί παρέλασαν στη Βιέννη χαμογελά και κάνει τρέλες στο πάρκο Ντουντέν. Παράνομα εκτυπωτήρια και αγωνιστές σε υπόγειο της Μπουσκέ. Κορίτσια με μαύρα γυαλιά στα μάτια και πίσω τους μια ελληνική σημαία να κυματίζει κοιτούν μια έκλειψη ηλίου από την Ακρόπολη. Ποια χρονιά έγινε έκλειψη ηλίου ορατή από την Αθήνα, εκτός από το ’98; Μήπως και τη μέρα που ο Γλέζος με τον Σάντα κατέβασαν τον αγκυλωτό από το ίδιο σημείο; Ένα ματωμένο γουρούνι με τίτλο «Η δεκαετία του ’80» συνομιλεί με ένα ασπρόμαυρο κάδρο κάποιου περιπατητή που μπορεί να είναι και ο Τόμας Μαν. Οι δεκαετίες εναλλάσσονται, ο ουρανός πάνω από το Άουσβιτς κι ένα ξενοδοχείο 213 δωματίων με θέα τη Βόρεια Θάλασσα. 

Εικόνες από το ’40, το ’60, το ’70 και το ’90, εικόνες πραγματικές, εικόνες που ο Κριστιάν Καρέζ ευλαβικά ανέσυρε από το αρχείο του, λες εκ πρώτης. Μήπως όμως ο τυπάρας σού στήνει φάρσα χρησιμοποιώντας την ιστορία ως θέατρο, όπου πάνω της σκηνοθετεί τους ήρωές του; Καλό είναι όσοι πάτε στην έκθεσή του να διαβάσετε το μανιφέστο της “Mishmash ou la confusion”, γιατί αλλιώς το «μπέρδεμα» θα είναι μεγάλο. Mishmash στη γλώσσα των παιδιών που έπαιζαν στους δρόμους των Βρυξελλών θα πει ανακατεύω το χώμα και το νερό. Το χώμα και το νερό υπάρχουν από μόνα τους, πηλός προκύπτει μόνο αν τα αναμείξεις. Του δίνεις σχήμα, φτιάχνεις κάτι δικό σου. Έτσι, για τον Καρέζ είναι και η ιστορία. Με τη μηχανή σου μπορείς να την καταγράψεις στον καιρό της και να τη διηγείσαι. Μπορείς όμως και να την «αναστήσεις», να τη μυθοπλάσεις, να την αναπαραστήσεις τέλεια στα όρια της αλήθειας του τότε, φτιαγμένη όμως με υλικά και τεχνικές τού σήμερα. 

Για να το πω αλλιώς, φοβού τον παιχνιδιάρη Βέλγο, μην τον εμπιστεύεσαι! Γιατί από όλες τις εικόνες που σας περιέγραψα πιο πάνω, οι μισές και πάνω δεν είναι αυθεντικά ενσταντανέ της εποχής τους, αλλά τέλεια επινοημένα και σκηνοθετημένα αφηγήματα. Ο Τόμας Μαν ίσως δεν είναι ο συγγραφέας, αλλά ο θείος Όσκαρ του Καρέζ, που του μοιάζει. Η μόνη αλήθεια του σκηνικού είναι ο δρόμος στη Βαϊμάρη. Η Γαλλιδούλα της Αντίστασης δεν είναι άλλη από την ανιψιά του, Νόρα, φωτογραφημένη όμως στο σπίτι που ζούσε ο Καρέζ το ’42. Βρυξέλλες τώρα, όχι τότε, αλλά σαν τότε. 

Και το γερμανικό διπτέρυγο που πετά πάνω από την Οστάνδη; Βρες το μόνος σου! Αυτό είναι και το νόημα της έκθεσης του Βέλγου. Το παιχνίδι ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, τις αναμνήσεις και την πραγματικότητα, τα σύνορα της αλήθειας και του ψέματος, του αυθεντικού και της αναπαράστασης. Αν στον ψηφιακό κόσμο της εικόνας μπορείς με μοντάζ να αλλοιώσεις τα πάντα ή να δημιουργήσεις κόσμους από το πουθενά, για τον Καρέζ φτάνει μια φωτογραφία να τοποθετεί σε άλλα ιστορικά συμφραζόμενα για να μιλήσει όπως η εποχή τους. Ιστορία, πραγματικότητα, επινόηση, επανακαταγραφή. Σαν καταγραφή. Αρκεί να σέβεσαι την ιστορία, να τη γνωρίζεις, ώστε να την ξαναγεννάς φτυστή σαν διδυμάκι, αλλά στο σήμερα. «Πρέπει να ξέρεις την ιστορία, γιατί κάνει κύκλους. Γνωρίζοντας την ιστορία μπορείς να καταλάβεις το τώρα» είπε ξεναγώντας μας προσωπικά στις εικόνες του. Οποία τιμή, οποίο μεγαλείο!

Η οδός Αγίου Μηνά στο φιλότεχνο προσκήνιο της πόλης, ως δρόμος που εντός του ανταμώνουν και συνομιλούν δρόμοι κι εποχές άλλων πόλεων, άλλων κρατών, ιστορίες άλλων ανθρώπων πέρα από τους θαμώνες του ζυθεστιατορίου «Η όρεξις» και των πελατών που αγοράζουν αναλώσιμα Pelican από το κατάστημα των «Αδελφών Μεγάλου». Για να μάθεις καλά πως στη Θεσσαλονίκη οι δρόμοι που προσπερνάς, διασχίζοντάς τους προκειμένου να σε βγάλουν κάπου αλλού, καμιά φορά ίσως έχουν μεγαλύτερη σημασία και ομορφιά από το αλλού σου! Όπου κι αν βρίσκεται αυτό.   

Φωτο: “Nora” Christian Carez, “Mishmash ou la confusion”, έως 29/4, Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης

stefanostsitsopoulos@yahoo.gr