Κρίση και Περιβάλλον: Συζήτηση με τον Γρηγόρη Τσάλτα

Κρίση σημαίνει απόφαση. Δηλαδή διάγνωση και έξοδο από το πρόβλημα. Σήμερα το θέμα της απόφασης είναι καθοριστικό. Παρόλα αυτά η παγκόσμια κοινότητα αδυνατεί να πάρει αποφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι η κρίση θα συνεχιστεί. Η κρίση της κατανόησης των πραγμάτων. Και η αδυναμία λήψης αποφάσεων θα οδηγήσει στην καταστροφή μας. Όχι από την έλλειψη χρημάτων αλλά από την έλλειψη οικοσυστημάτων. Ο Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Γρηγόρης Τσάλτας μίλησε στην Athens Voice, με την ιδιότητα του ως Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης, για το δίλλημα οικονομία ή περιβάλλον.

Σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος εάν συνεχίσουμε με τις ίδιες πολιτικές για το περιβάλλον, σε κάποια χρόνια δεν θα υπάρχει ευημερία «εντός των ορίων του πλανήτη». Ωστόσο φαίνεται να μην δίνουμε και πολύ σημασία στην προειδοποίηση αυτή.

Η προειδοποίηση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος έρχεται στην ουσία να συμπληρώσει αυτό που τονίζει σε κάθε ευκαιρία η διεθνής κοινότητα μέσω των θεσμικών διαδικασιών του ΟΗΕ τα τελευταία 25 χρόνια: ο πλανήτης Γη δεν διαθέτει απεριόριστους πόρους, το καταναλωτικό μοντέλο πρέπει να αλλάξει και η ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό εκτός από βιώσιμη.

Ο καπιταλισμός όμως απαιτεί συνθήκες παραγωγής που είναι εις βάρος του περιβάλλοντος. Οπότε μήπως σήμερα το πραγματικό δίλλημα δεν είναι πως θα σώσουμε το οικείο μας καπιταλιστικό μοντέλο αλλά πως θα σώσουμε το περιβάλλον από το οποίο εξαρτάται άμεσα και η ζωή μας.

Η πρόσφατη οικονομική κρίση επανέφερε το δίλημμα οικονομία ή περιβάλλον. Αυτό το δίλημμα όμως έχει πάψει να υφίσταται από το 1992 και την Παγκόσμια Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου το σύνολο των κρατών – μελών του ΟΗΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν νοείται οικονομική μεγέθυνση χωρίς περιβαλλοντική προστασία και κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτοί οι τρεις πυλώνες στηρίζουν το σφαιρικό φαινόμενο της βιώσιμης ανάπτυξης, το οποίο για να ολοκληρωθεί απαιτεί να λαμβάνονται εξίσου οι οικονομικές, κοινωνικές και εν τέλει περιβαλλοντικές επιπτώσεις για την οποιαδήποτε απόφαση πολιτικής.

Πιστεύετε ότι ήδη η οικολογική κρίση έχει αρχίσει να πυροδοτεί την οικονομική κρίση με τις τόσες φυσικές καταστροφές (πλημμύρες κλπ) που έχουμε δει να συμβαίνουν παγκόσμια τα τελευταία χρόνια;

Η παγκόσμια περιβαλλοντική αλλαγή μέσω των μεγάλων οικολογικών προβλημάτων είναι ήδη γεγονός εδώ και πολλά χρόνια. Η ερημοποίηση, η τρύπα του όζοντος, η πυρηνική ενέργεια, η ρύπανση των θαλασσών και των ωκεανών, η ρύπανση της ατμόσφαιρας είναι μερικά από τα περιβαλλοντικά προβλήματα που εμφανίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Τα τελευταία χρόνια η διεθνής επιστημονική κοινότητα έχει κρούσει πολλαπλώς τον κώδωνα του κινδύνου για την κλιματική αλλαγή, η οποία εκδηλώνεται μέσω της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη και επιφέρει επιπτώσεις στις κοινωνίες μέσω της αύξησης της έντασης και της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων. Ως εκ τούτου η κλιματική αλλαγή πράγματι επιδείνωσε την οικονομική κρίση αλλά και οι αντιαναπτυξιακές δομές του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος καθιστούν τις οικονομίες πιο ευάλωτες στην περιβαλλοντική αλλαγή.

Η Γαλλική Κυβέρνηση προσδοκά πολλά από τη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι. Πιστεύετε ότι θα δώσει την ευκαιρία στο Παγκόσμιο Κίνημα για την Κλιματική Δικαιοσύνη να θέσει το αίτημα να σταματήσουν τα κράτη να δουλεύουν για τα συμφέροντα του κεφαλαίου και να αφοσιωθούν στην εξασφάλιση της ευημερίας των λαών και στη διατήρηση των φυσικών ισορροπιών;

Η Γαλλία φιλοξενεί φέτος στο Παρίσι την 21η Σύνοδο των Μερών της Σύμβασης Πλαισίου του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή. Βασική στόχευση της Συνόδου θα είναι η συμφωνία που θα αντικαταστήσει το Πρωτόκολλο του Κιότο, υιοθετώντας δεσμευτικούς στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Επιτρέψτε μου όμως να μην είμαι τόσο αισιόδοξος για την επιτυχή έκβαση της προσπάθειας αυτής. Παρακολουθώ εδώ και χρόνια την πορεία των διαπραγματεύσεων και έχω να παρατηρήσω ότι μετά την Σύνοδο της Κοπεγχάγης το 2009, η διεθνής πολιτική για την κλιματική αλλαγή εξετράπη της πορείας της από τις μονομερείς ενέργειες των ΗΠΑ και των αναδυόμενων οικονομιών ή αλλιώς των Γιγάντων του Νότου (Ινδία, Βραζιλία, Νότιος Αφρική και Κίνα). Παρά ταύτα η αναζήτηση μιας συμφωνίας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τις κοινές ευθύνες όλων των κρατών για το μετριασμό των εκπομπών αεριών του θερμοκηπίου αλλά και τις ιστορικές ευθύνες που έχουν τα λεγόμενα βιομηχανικά κράτη, τα οποία θα πρέπει να συνδράμουν τα αναπτυσσόμενα κράτη με τη μεταφορά τεχνολογίας και οικονομική βοήθεια.

Μπορεί σήμερα η κοινωνία των πολιτών να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση ώστε να επηρεάσει τις πολιτικές για το περιβάλλον; Και το ρωτάω αυτό γιατί λόγω της οικονομικής κρίσης και της ανάγκης για εργασία μεγάλο μέρος των πολιτών φαίνεται να βάζει σε δεύτερη μοίρα το περιβάλλον.

Ασφαλώς και η κοινωνία των πολιτών μπορεί να συνδράμει στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής προστασίας. Τόσο η οργανωμένη της έκφραση μέσω των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) όσο και η θεσμική της έκφραση μέσω των επιστημονικών ενώσεων και ινστιτούτων, πανεπιστημίων, φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης και θεσμών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης πρέπει να αναδιαμορφώνουν, να συναποφασίζουν και εν τέλει να συνεργάζονται σε όλα τα επίπεδα με την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία. Για να απαντήσω στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος σας, η οικονομική κρίση μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για τη μάστιγα της ανεργίας. Τα λεγόμενα «πράσινα» επαγγέλματα τα οποία στηρίζονται στην ανάπτυξη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και τεχνολογικών καινοτομιών μπορούν να οδηγήσουν σε 100.000 νέες θέσεις εργασίας σύμφωνα με έγκυρες πηγές τα επόμενα χρόνια, αν φυσικά υπάρξει η αναγκαία πολιτική βούληση.

Στην Ευρώπη υπάρχει η πολιτική βούληση; Γιατί βλέπουμε να εισαγάγει μεθόδους εξόρυξης φυσικού αερίου από σχιστόλιθο.

Η τεχνολογία της υδραυλικής ρωγμάτωσης (fracking) για την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στη Βόρειο Αμερική, σε βαθμό που σύμφωνα με αναλύσεις οι ΗΠΑ να εξασφαλίζουν ενεργειακή αυτονομία για τα επόμενα χρόνια εξαιτίας αυτής της καινοτομίας. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι συζητήσεις είναι ακόμη σε αρχικό στάδιο και δεν υπάρχει μια γενική κατεύθυνση προς τα κράτη-μέλη. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι ο τελικός προγραμματισμός θα πρέπει να ισορροπήσει μεταξύ της εξασφάλισης ενεργειακής αυτονομίας για τις χώρες της ΕΕ αλλά και της ενσωμάτωσης της αρχής της προφύλαξης, σύμφωνα με την οποία καμία τεχνολογία δεν θα πρέπει να υιοθετείται μέχρι του σημείου της διασφάλισης ότι δεν θα επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Τέλος θα ήθελα να σας ρωτήσω για τις προσδοκίες σας από το Υπερυπουργείο ΠΑΠΕΝ.

Επιτρέψτε να μην τοποθετηθώ πριν η νέα δομή καταλήξει στον ουσιαστικό διαμοιρασμό του κυβερνητικού έργου με την κατανομή των αρμοδιοτήτων. Από την εμπειρία μου όμως θα ήθελα αν αναφερθώ στο πλέον προωθημένο και λειτουργικό πρότυπο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο αφορά στη Γαλλία με το Υπουργείο Οικολογίας, Βιώσιμης Ανάπτυξης και Ενέργειας. Κάποια στιγμή θα πρέπει να προωθήσουμε μια αντίστοιχη πρωτοβουλία σε εθνικό επίπεδο στην Ελλάδα, με την οποία το περιβάλλον θα προστατεύεται ουσιαστικά και δεν θα αποτελεί το φτωχό συγγενή και η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας θα βασίζεται σε πρότυπα βιώσιμης ανάπτυξης και μόνον.