Παγκόσμια Ημέρα Ανακύκλωσης: Η οικολογική μου σταυροφορία ή πόσο κοστίζει το να ζεις πράσινα

Η μόλυνση από πλαστικά έχει φτάσει σε επίπεδα τρομακτικά. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, πάνω από τετρακόσιοι τριάντα τόνοι πλαστικού παράγονται κάθε χρόνο. Τα δύο τρίτα είναι από συσκευασίες και προϊόντα μίας χρήσης. Κάθε χρόνο πετάμε στους ωκεανούς ένδεκα εκατ. τόνους πλαστικού – αν συνεχίσουμε έτσι, μέχρι το 2050 οι θάλασσες θα έχουν περισσότερο πλαστικό παρά ψάρια.

Και δυστυχώς συνεχίζουμε. Το πρότζεκτ Big Plastic Count, στην Αγγλία, ζήτησε από διακόσιες είκοσι πέντε χιλιάδες ανθρώπους να καταμετρήσουν τα πλαστικά που πετούν στη διάρκεια μίας εβδομάδας. Το συνολικό άθροισμα ήταν τέσσερα εκατομμύρια εξακόσιες χιλιάδες αντικείμενα. Δεν μου κάνει εντύπωση. Μια χαλαρή βόλτα να κάνω στο σπίτι μου από δωμάτιο σε δωμάτιο, θα μετρήσω αμέτρητες πλαστικές συσκευασίες –από καλλυντικά, τρόφιμα, απορρυπαντικά– που σύντομα θα πεταχτούν.

Και όλα αυτά χωρίς να έχουμε καν μετρήσει το ανθρακικό και το ενεργειακό μας αποτύπωμα. Υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει ένας απλός πολίτης για ένα πρόβλημα τέτοιων διαστάσεων; Είμαι λίγο απαισιόδοξη. Αλλά είμαι και πολύ ενοχική. Οπότε, το παλεύω. Καταρχήν, λέω παρηγορητικά στον εαυτό μου, δεν είμαι δα και τόσο επιβαρυντική για το περιβάλλον, υπάρχουν και χειρότερα. Ανεβαίνω με τις σκάλες αντί να πάρω ασανσέρ, έχω λάμπες LED, ανακυκλώνω, κλείνω τη βρύση όσο πλένω τα δόντια και, στο τέλος τέλος, δεν είμαι καμιά υπερκαταναλωτική, ολιγαρκής άνθρωπος είμαι. Η συμβουλή είναι να οδηγούμε λιγότερο, κι εγώ δεν έχω καν αυτοκίνητο. Μετράει και το ταξί, ε; Οκέι. Θα αγοράσω ποδήλατο. Κάποια στιγμή.

Οργάνωση κι αγώνας
Ξέρω, ωστόσο, ότι αυτά που κάνω δεν αρκούν, όχι για να σώσω τον πλανήτη αλλά ούτε καν για να ξεγελάσω τον εαυτό μου και να απαλλαγώ από τις ενοχές. Ξέρω, κατά βάθος, ότι πρέπει να πάρω πιο δραστικά μέτρα. Πρέπει, για αρχή, να κηρύξω πόλεμο στο πλαστικό. Εμπάργκο. Τη μεγαλύτερη ζημιά, λέει το Big Plastic Count, την κάνουν οι μαλακές συσκευασίες των σνακ και των λαχανικών. Τέρμα οι έτοιμες πλυμένες σαλάτες, τα κατεψυγμένα φασολάκια και οι αγαπημένες μου γκοφρέτες.

Με αποφασιστικότητα πηγαίνω στο σούπερ μάρκετ. Τα περισσότερα λαχανικά είναι συσκευασμένα. Μα είναι απαραίτητο; Κάποιοι λένε πως ναι, είναι. Πολλά λαχανικά, αν δεν ήταν συσκευασμένα, θα χαλούσαν και θα κατέληγαν στη χωματερή. Κι εγώ τι να προτιμήσω; Τις ενοχές για τα λαχανικά που θα καταλήξουν στη χωματερή ή τις ενοχές για τις συσκευασίες τους που θα καταλήξουν στους ωκεανούς;

Μου απαντώ: «Να κόψεις τις εξυπνάδες και τις δικαιολογίες και να πας στη λαϊκή». Οκ, μόνο να θυμηθώ να πάρω δικές μου σακούλες, εκεί δεν έχει καν βιοδιασπώμενες. Θα πάρω δυο τρεις από αυτές του σούπερ μάρκετ. Ναι, αλλά δεν πρέπει να παίρνεις σακούλες από το σούπερ μάρκετ, πρέπει να πηγαίνεις με τη δική σου στιλάτη tote από πιστοποιημένο, ακατέργαστο, βιολογικό βαμβάκι. Χα, έχω μια τέτοια! Θα πετάξω μέσα χύμα τις πατάτες, τα κρεμμύδια, τα καρότα. Θα τα ξεχωρίσω μετά, στο σπίτι. Μένει να δω πώς θα ζυγίσουμε τρία τέσσερα κιλά πατάτες χωρίς να τα βάλουμε σε σακούλα. Είναι ένα παζλ που, δεν μπορεί, θα έχει λύση, απλά εγώ δεν την έχω βρει ακόμη. Θα το βρω. Θα το δουλέψω.

Στο μεταξύ, αρχίζω να πεινάω, θέλω να παραγγείλω ντελίβερι. Δεν γίνεται. Έρχεται σε πλαστική συσκευασία μίας χρήσης. «Να μαγειρέψεις τις χύμα φακές που πήρες από τη λαϊκή με τα χύμα καρότα», μου απαντώ. Οκέι, αυτό θα κάνω. Αλλά νιώθω ήδη βαρετή – σχεδόν όσο και το φαγητό μου. Αύριο θα κάνω το χύμα ρύζι με κρεμμύδια... ίσως. Μεθαύριο; Θα πεινάσω, το προαισθάνομαι.

Η ώρα περνάει κι εγώ θέλω την καθιερωμένη, αγαπημένη μου γκοφρέτα των 6:30 μ.μ. – αυτή που δεν αγόρασα επειδή είναι σε πλαστική συσκευασία. Αποφασίζω να επισκεφτώ ένα ωραίο κατάστημα στη γειτονιά μου, που πουλάει χύμα γλυκάκια και ξηρούς καρπούς. Παίρνω σοκολατένιες ελίτσες. Είναι κάπως πανιασμένες. Ε ναι, γι’ αυτό τις βάζουν σε πλαστικό, για να διατηρούνται. Τις τρώω έτσι κι αλλιώς. Αλλά αποδεικνύονται μη επαρκές υποκατάστατο.

Είμαι εθισμένη στις γκοφρέτες μου, ας το αποδεχτώ. Και τώρα καλούμαι να διατηρήσω την ψυχική μου ισορροπία χωρίς αυτές. Θα πάω στον φούρνο. Θα πάρω μπισκοτάκια και μάφινς και σοκολατόπιτες. Νιώθω ήδη μια ψυχική ανάταση. Μετά η φουρνάρισσα παίρνει τις εφτά μικρές χαρτοσακούλες μου –ναι, έκανα υπερβολές– και τις βάζει σε δύο πλαστικές σακούλες. «Ευχαριστώ, δεν θα τις χρειαστώ», λέω με αυταρέσκεια. Καταλήγω να τις κουβαλώ στα χέρια – έχω ξεχάσει να πάρω μαζί μου την tote. Οκέι, θα μάθω. Θα αντισταθώ. Θα χτίσω χαρακτήρα.

Έτσι όπως δοκιμάζομαι, λυγίζω κάπως και αρχίζω να αναρωτιέμαι αν έχει κάποιο νόημα όλο αυτό. «Ναι», λέει η φωνή μέσα μου. Φαντάζομαι ένα τεράστιο βουνό από πλαστικές συσκευασίες, με τους περαστικούς να πετούν κρυφά το περιτύλιγμα της γκοφρέτας τους κι εμένα να το προσπερνώ αγέρωχη, κουβαλώντας στα χέρια εφτά μικρές χαρτοσακούλες γεμάτες γλυκά, που θα πανιάσουν πριν προλάβω να τα φάω. Νιώθω περήφανη.

Τα τρία X
Περήφανη και με άδειες τσέπες. Δεν είναι μόνο που ο γκουρμέ φούρνος είναι πιο ακριβός από την γκοφρέτα μου. Είναι κι όλα τ’ άλλα: η οικολογική οδοντόκρεμα, η οδοντόβουρτσα από μπαμπού, το βιοδιασπώμενο νήμα για flossing – μια μικρή περιουσία μόνο για να πλύνω τα δόντια μου. Μετά είναι τα καλαμάκια από σιτάρι, τα μαχαιροπίρουνα μίας χρήσης από καρύδα, τα σφουγγαράκια κουζίνας που κομποστοποιούνται, τα καλλυντικά σε βιοδιασπώμενες συσκευασίες, το plastic-free ξηρό σαμπουάν.

Και πάμε στο ντύσιμο. Ένας οικολόγος δεν στηρίζει το fast fashion. Αγοράζει ρούχα κατασκευασμένα με ethical πρακτικές, από βιώσιμα υλικά. Όλα αυτά ελαφραίνουν τη συνείδησή μου, αλλά ελαφραίνουν και το πορτοφόλι μου. Και δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι τα εννέα στα δέκα από αυτά είναι εισαγόμενα – τι ανθρακικό αποτύπωμα αφήνει η μεταφορά τους από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη;

Πάλι δικαιολογίες ψάχνω, το ξέρω. Αλλά η αριθμητική είναι απλή – τα οικολογικά προϊόντα κοστίζουν περισσότερο. Και αυτό είναι θεμιτό και αναμενόμενο, δεν κατηγορώ και δεν παραπονιέμαι. Απλά, φοβάμαι ότι δεν είμαι αρκετά πλούσια για να ζω οικολογικά. Η συνείδησή μου μου απαντά: «Να μη χρησιμοποιείς καλαμάκι, να φοράς τα ρούχα που έχεις (σιγά, πότε βγαίνεις έτσι κι αλλιώς;) και να φτιάξεις τα δικά σου απορρυπαντικά. Με ξίδι, σόδα και πράσινο σαπούνι κάνεις θαύματα. Αν έχεις και κανένα αιθέριο έλαιο, φτιάχνεις και εντομοαπωθητικό. Κι αν σου βρεθεί και λίγο μέλι και λεμόνι, φτιάχνεις και καλλυντικά. Μη σου πω να κάνεις και το δικό σου σαπούνι...» Ναι, αλλά πόσο χρόνο παίρνουν όλα αυτά;

Η εξίσωση της οικολογικής ζωής έχει τρία χ. Αν το πρώτο είναι τα Χρήματα, το δεύτερο είναι ο Χρόνος. Ο οποίος χρόνος δεν αναλώνεται τόσο στην κατασκευή πράσινου σαπουνιού όσο στην έρευνα. Πριν παραγγείλεις κινέζικο, πρέπει να ρωτήσεις στο κατάστημα αν η χάρτινη συσκευασία περιέχει και πλαστικό. Κι αυτό είναι μόνο η αρχή. Θέλεις να υποστηρίζεις εταιρείες που έχουν οικολογικό προφίλ, αλλά πρέπει να μάθεις να τις ξεχωρίζεις από εκείνες που κάνουν απλώς green washing, που προβάλλουν δηλαδή μια οικολογική εικόνα για λόγους μάρκετινγκ και μετά σχηματίζουν βουνά ολόκληρα από «ανακυκλωμένα» ρούχα κάπου στη Λατινική Αμερική. Και αυτό θέλει μελέτη, θέλει ενημέρωση. Θέλει εργατοώρες.

Μετά είναι οι μετακινήσεις. Τα οικολογικά καταστήματα δεν είναι συνήθως τόσο κοντά στο σπίτι σου όσο το σούπερ μάρκετ της γειτονιάς. Το μαγείρεμα αργεί περισσότερο από το ντελίβερι. Το ονλάιν σόπινγκ είναι εκτός συζήτησης – βλέπε ενεργειακό αποτύπωμα, πλαστικές συσκευασίες. Άσ' το. Πάρε τα πόδια σου και βγες για ψώνια. Κι όταν λέω τα πόδια σου, κυριολεκτώ. Ο οικολόγος δεν παίρνει αυτοκίνητο για ψύλλου πήδημα, παίρνει το τραμ και το ποδήλατό του. Μα αυτό παίρνει ώρα... Ε, ναι, αυτό λέμε.

Τέλος, είναι όλα εκείνα τα καθημερινά διλήμματα που πρέπει να αντιμετωπίσεις, και θέλουν κι αυτά τον χρόνο τους. Ένας φίλος μού παραπονιόταν ότι, τώρα που δεν παίρνει πλαστικές σακούλες από το σούπερ μάρκετ, δεν έχει πού να βάλει τα σκουπίδια του. Οπότε αγοράζει σακούλες σκουπιδιών. Εγώ, πάλι, κάτι παλιά zip-lock σακουλάκια που μου έχουν ξεμείνει τι να τα κάνω; Να τα πετάξω ή να τα χρησιμοποιήσω μέχρι να λιώσουν; «Το δεύτερο», λέει η συνείδησή μου. Ωραία. Θα τα πλένω με το πράσινο σαπούνι που έχω φτιάξει μόνη μου κι όσο στεγνώνουν θα κάνω και μια μάσκα προσώπου – που έχω φτιάξει μόνη μου.

Μα δεν προλαβαίνω, αυτό είναι δουλειά πλήρους απασχόλησης. Έλα, καημένη, θα μου πεις, ανακύκλωσέ τα, απλό είναι. Ευχαρίστως. Ας υποθέσουμε ότι η ανακύκλωση στην Ελλάδα λειτουργεί άψογα – ποια είμαι εγώ να το αμφισβητήσω; Έχω μπει όμως στη διαδικασία της έρευνας, που έλεγα προηγουμένως, και διαβάζω ότι τα περισσότερα πλαστικά που «ανακυκλώνει» ο Βορράς καταλήγουν σε φτωχές χώρες της Αφρικής. Τι κάνεις, λοιπόν; Ειλικρινά, πιο γρήγορα λύνω τον κύβο του Ρούμπικ παρά αυτόν τον γρίφο.

Αν υποθέσουμε ότι έχεις όσα χρήματα και όσο χρόνο χρειάζεσαι για την οικολογική σου σταυροφορία, φτάνουμε στο τρίτο χ της εξίσωσης, που είναι ο Χώρος. Τα ντουλάπια στην κουζίνα μου ξεχειλίζουν από γυάλινα βαζάκια και συσκευασίες ντελίβερι, τα οποία η οικολογική μου συνείδηση δεν μου επιτρέπει να πετάξω. Και λέω στον εαυτό μου ότι θα τα χρησιμοποιήσω. Καμιά φορά το κάνω. Κάποια τα γέμισα με τις χύμα φακές και το χύμα ρύζι. Δεν ξέρω τι ακριβώς κατάφερα. Φοβάμαι ενδόμυχα ότι θα καταλήξω σαν τον παππού μιας φίλης, που είχε όλες του τις ντουλάπες ασφυκτικά γεμάτες ως επάνω με χιλιάδες πλαστικές σακούλες. Εκείνος ανήκε σε μια γενιά που πίστευε ότι το πλαστικό είναι κάτι καλό και χρήσιμο και δεν το πετάμε αλόγιστα. Εγώ ανήκω σε μια γενιά που πιστεύει ότι το πλαστικό είναι κάτι κακό και βλαβερό – και δεν το πετάμε αλόγιστα. Έχω μπερδευτεί.

Μιλώντας για χώρο, πες ότι πας μια εκδρομούλα. Χρειάζεσαι μεγάλο σάκο. Γιατί η οικολογική εκδρομή –ψέματα, η όποια οικολογική μετακίνηση– είναι κάπως σαν σταυροφορία. Δεν χωράει ανεμελιές και αυθορμητισμούς του τύπου «αν πεινάσω, παίρνω κάτι». Πρέπει να έχεις το δικό σου μπουκάλι νερού, το δικό σου θερμός για τον καφέ και, ιδανικά, το δικό σου φαγητό – είπαμε, τα σνακ έχουν πλαστική συσκευασία. Βέβαια, ο σάκος θα είναι βαρύς. Ασήκωτος. «Δεν πειράζει», λέω μέσα μου, «θα χτίσω κορμί».

Just do it
Κάπου εδώ, βλέπω μπροστά μου τους δρόμους της Αρετής και της Κακίας να τέμνονται κι εμένα να τους κοιτώ αναποφάσιστη. Μπορώ να ελαττώσω, κάπως, τη ζημιά που κάνω στο περιβάλλον. Αλλά είναι ακριβό, μπελαλίδικο και χρονοβόρο. Μπορώ να το αντέξω; Είναι εφικτό;

Για πολλούς, όχι. Για εκείνους που δουλεύουν πολύ, πληρώνονται λίγο και μοιράζονται ένα δυάρι είναι πρακτικά ανέφικτο. Εφικτό είναι για λίγους. Μα αν είναι τόσο ευγενές εγχείρημα το να σώσεις τον πλανήτη, ή έστω να επιβραδύνεις την καταστροφή του, δεν θα έπρεπε να είναι κάπως πιο βατό, κάπως πιο εύκολο;

Η επιστήμη αναζητά λύσεις επιστημονικές: μετα-υλικά που θα ανακυκλώνονται πλήρως, υποκατάστατα του πλαστικού από φύκια ή άλλες φυτικές ίνες. Εμπιστεύομαι την επιστήμη, αλλά πιστεύω ότι το ζητούμενο είναι, και πάντα θα είναι, το να καταναλώνεις λιγότερα –ρούχα, γκάτζετ, συσκευασίες, ό,τι. Και να προσπαθείς να κάνεις το καλύτερο που μπορείς, κι ας μην είναι το ιδανικό.

Βέβαια, εκεί που θα στριμώχνεσαι στο τραμ, θα στεγνώνεις επιμελώς τα χρησιμοποιημένα zip-lock ή θα περπατάς με εφτά χάρτινα σακουλάκια στα χέρια και εν ολίγοις θα είσαι τόσο ενάρετος, που θα έχεις φωτοστέφανο, μπορεί να συμβεί το εξής παράξενο: να σε πιάσει το παράπονο. Και να πεις «Μα γιατί εγώ; Γιατί όλα σ' εμένα; Τι κακό έχω κάνει;» Παιδιά, τα υπαρξιακά του ερωτήματα τα απαντά ο καθένας μόνος του, δεν μπορώ να βοηθήσω, σόρι.