Copernicus Observer: Η άνοδος της θερμοκρασίας και η μετατόπιση των μοτίβων τις τελευταίες δεκαετίες

Για όσους θυμούνται τις καλοκαιρινές διακοπές περασμένων δεκαετιών, τα πρόσφατα καλοκαίρια έχουν μια πολύ διαφορετική αίσθηση. Η μελέτη της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus (C3S) το επιβεβαιώνει, δείχνοντας ότι το καλοκαίρι του 2024 ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη.

Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης καταγράφηκε επίσης ρεκόρ θερμικής καταπόνησης, καθώς οι ημέρες με καύσωνα ήταν κατά 60% αυξημένες σε σύγκριση με τον μέσο όρο. Οι αλλαγές στις βροχοπτώσεις και στη στάθμη των ποταμών φανερώνουν πόσο δραματικά έχουν αλλάξει τα καλοκαίρια τις τελευταίες δεκαετίες. 

Το Copernicus Sentinel-2 κατέγραψε στις 12 Αυγούστου 2024 την τεράστια πυρκαγιά στην ανατολική Αττική που έφθασε μέχρι το Άνω Χαλάνδρι

Αλλαγή στις θερμοκρασίες

Όταν σκεφτόμαστε την κλιματική αλλαγή, η πρώτη μεταβλητή που έρχεται στο μυαλό μας είναι η θερμοκρασία, ή πιο συγκεκριμένα, η θερμοκρασία του αέρα. Σύμφωνα με το C3S, η θερμοκρασία του επιφανειακού αέρα έχει αυξηθεί παγκοσμίως σχεδόν κατά 1,3°C από την προβιομηχανική εποχή (1850 – 1900) (ετήσια μέση άνοδος για 50 χρόνια). Στην Ευρώπη, τα στοιχεία είναι ακόμη χειρότερα. 

Συνολικά, η θερμοκρασία έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες ταχύτερα στην Ευρώπη από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ήπειρο. Το χειμώνα η άνοδος της θερμοκρασίας είναι πιο αισθητή στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη, ενώ το καλοκαίρι είναι πιο έντονη στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, καθώς και γύρω από τη Μεσόγειο. Το καλοκαίρι του 2024 ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς η Ευρώπη υπερθερμαίνεται. 

Τώρα και τότε 

Το καλοκαίρι του 2024 ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη, με θερμοκρασία 1,54°C πάνω από τον μέσο όρο της περιόδου 1991-2020, ξεπερνώντας το προηγούμενο ρεκόρ που είχε σημειωθεί το 2022. 

Οι κάτοικοι στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, ιδιαίτερα, αντιμετώπισαν συνθήκες έντονου θερμικού στρες, κατά τις οποίες η ημερήσια μέγιστη «αίσθηση» θερμοκρασίας ξεπέρασε τους 32°C για τα δύο τρίτα των καλοκαιρινών ημερών. Κάποιες χώρες επλήγησαν ακόμα περισσότερο, όπως η Ελλάδα όπου οι κάτοικοι ορισμένων περιοχών αντιμετώπισαν συνθήκες «ισχυρού θερμικού στρες» κάθε μέρα του καλοκαιριού και «πολύ ισχυρού θερμικού στρες» για περίπου δύο μήνες.

Φυσικά, το καλοκαίρι είναι συνυφασμένο έτσι κι αλλιώς με υψηλότερες θερμοκρασίες. Ωστόσο, αυτό που σήμερα θεωρούμε μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα γίνεται όλο και πιο διαφορετικό απ’ ό,τι ήταν τις προηγούμενες δεκαετίες. Τα δεδομένα C3S δείχνουν σαφώς μια αύξηση στις θερμοκρασίες του επιφανειακού αέρα σε παγκόσμιο επίπεδο. Το παρακάτω γράφημα το δείχνει ξεκάθαρα όσον αφορά τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Ενώ οι ζεστές μέρες του καλοκαιριού είναι συνήθως ευπρόσδεκτες, μπορεί να αποτελέσουν κίνδυνο εάν η ζέστη γίνει υπερβολική. Το θερμικό στρες είναι η κύρια αιτία θανάτων που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες και μπορεί να επιδεινώσει υποκείμενες παθήσεις όπως καρδιαγγειακά, διαβήτη, προβλήματα ψυχικής υγείας και άσθμα. Επιπλέον, οι θερμότερες συνθήκες ευνοούν τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών όπως η ελονοσία, ο δάγγειος πυρετός και η χολέρα. Στην Ευρώπη μόνο πάνω από 61.000 θάνατοι λόγω υπερβολικής ζέστης καταγράφηκαν το καλοκαίρι του 2022.

Καταδύσεις σε πιο ζεστά νερά

Η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας (SST) έχει επίσης αλλάξει σημαντικά. Το περασμένο καλοκαίρι, ο μέσος όρος της Μεσογείου έφτασε σε επίπεδο ρεκόρ τον Αύγουστο, άνω των 28°C,  ξεπερνώντας το προηγούμενο ρεκόρ που είχε σημειωθεί τον Ιούλιο του 2023. Υψηλά ρεκόρ καταγράφηκαν επίσης στην Αδριατική Θάλασσα και την ανατολική Μεσογείου.

Αλλά και η Νορβηγική Θάλασσα έφτασε επίσης σε θερμοκρασίες ρεκόρ. Σε όλους τους ωκεανούς εκτός των πολικών περιοχών, οι θερμοκρασίες της επιφάνειας της θάλασσας έχουν αυξηθεί σημαντικά μετά το 1850. Κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, οι τιμές παρουσίαζαν διακυμάνσεις, αλλά από τη δεκαετία του 1970 και μετά, η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας αυξήθηκε απότομα και συνέχισε να ανεβαίνει.

Τάσεις στη θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας για την περίοδο 1993-2023. Πηγή δεδομένων: ESA CCI SST v3.0 Πηγή: Copernicus

Η επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας παίζει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση του κλίματος, επηρεάζοντας την ατμοσφαιρική κυκλοφορία, τις βροχοπτώσεις και το σχηματισμό τροπικών κυκλώνων. Τα ανώτερα στρώματα του ωκεανού περιέχουν τόση ενέργεια όση ολόκληρη η ατμόσφαιρα, πράγμα που δείχνει τη σημασία της θερμοκρασίας της θάλασσας για την παρακολούθηση της τάσης του κλίματος και τον ευρύτερο αντίκτυπό της στα παγκόσμια καιρικά συστήματα.

Κλιματική αλλαγή δεν σημαίνει μόνο άνοδο της θερμοκρασίας

Παρόλο που οι θερμοκρασίες τόσο στο έδαφος όσο και στο νερό αυξάνονται, δεν μεταφράζονται όλες οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής άμεσα σε συνολική αύξηση της θερμοκρασίας. Αν και τα μέχρι στιγμής δεδομένα δείχνουν ότι το 2024 είναι η πιο ζεστή χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ, η θέρμανση αυτή δεν γίνεται ομοιογενώς αισθητή σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο πέρασαν ένα κρύο, μάλλον δυσάρεστο καλοκαίρι. Σύμφωνα με τα προσωρινά στατιστικά του Met Office, οι Βρετανοί είχαν το πιο δροσερό καλοκαίρι από το 2015. Παρόλο που η Νοτιοανατολική Ευρώπη βίωσε πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες από ό,τι συνήθως, το μεγαλύτερο μέρος της Βρετανίας, της βόρειας Γαλλίας και της νότιας Νορβηγίας είχαν θερμοκρασίες χαμηλότερες ή κανονικές το καλοκαίρι. Έτσι, αν και οι όροι «Υπερθέρμανση του Πλανήτη» και «Κλιματική Αλλαγή» μερικές φορές χρησιμοποιούνται εναλλακτικά, η «υπερθέρμανση του πλανήτη» είναι μόνο μια πτυχή της κλιματικής αλλαγής.

Ακραία γεγονότα: τότε και τώρα 

Εκτός από τις υψηλότερες θερμοκρασίες, τα καλοκαίρια συχνά χαρακτηρίζονται από ακραία καιρικά φαινόμενα. Ωστόσο, είναι δύσκολο να μελετήσουμε τα ακραία καιρικά φαινόμενα του παρελθόντος και να τα συγκρίνουμε με τα σημερινά. 

Σύμφωνα με την Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) που δημοσιεύθηκε το 2021, η ανθρωπογενής αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου έχει αυξήσει και τη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε καταιγίδα, πλημμύρα ή ξηρασία που βιώνουμε σήμερα προκαλείται από την κλιματική αλλαγή, αλλά μάλλον ότι η κλιματική αλλαγή αυξάνει τον κίνδυνο και το μέγεθος ορισμένων ακραίων καιρικών φαινομένων. Ένα σαφές παράδειγμα αυτής της διασύνδεσης ήταν οι πλημμύρες στην κεντρική Ευρώπη το περασμένο καλοκαίρι.

Από τις 12 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 2024, η καταιγίδα Boris έφερε άνευ προηγουμένου βροχοπτώσεις σε Πολωνία, Ρουμανία,  Σλοβακία, Αυστρία, Τσεχία, Ιταλία και Γερμανία. Αντίστοιχα ήταν τα φαινόμενα και στην Ελλάδα (Θεσσαλία, Αύγουστος 2023) και στην Πορτογαλία (Βαλένθια, Οκτώβριος 2024) με πολλές μάλιστα απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, υποδομές και καλλιέργειες. 

Δορυφορική εικόνα από τις 18 Σεπτεμβρίου 2024 που δείχνει πλημμυρισμένες περιοχές σε αποχρώσεις του μπλε, έπειτα από την υπερχείλιση του ποταμού Όντερ στην Πολωνία. Στην κορύφωση του φαινομένου, η στάθμη του νερού του ποταμού ξεπέρασε τα 7 μέτρα στο Brzeg, πόλη ορατή στο πάνω αριστερό μέρος της εικόνας. Πηγή: Copernicus Sentinel-2

Σύμφωνα με μελέτη του World Weather Attribution (WWA), η κλιματική αλλαγή έπαιξε ξεκάθαρο ρόλο στην ένταση της καταιγίδας, με τις βροχοπτώσεις στην κεντρική Ευρώπη να σπάνε ρεκόρ τόσο σε ένταση όσο και σε γεωγραφική έκταση. Οι εκτεταμένες πλημμύρες που προκλήθηκαν ξεπέρασαν τις προηγούμενες πλημμύρες του 1997 και του 2002.

Μεγάλες συγκρίσεις και μεγάλα πακέτα δεδομένων

Η σύγκριση του παρελθόντος με το παρόν είναι μια δύσκολη άσκηση και μπορεί να είναι εσφαλμένη εάν όσοι εξετάζουν τους αριθμούς δεν έχουν μια προσεκτική και ευρεία αντίληψη των δεδομένων. Οι μετρήσεις C3S, μαζί με άλλες πηγές πληροφοριών, βοηθούν τους πολίτες, τις επιχειρήσεις, τους επιστήμονες και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να κατανοήσουν καλύτερα πώς εξελίσσεται η κλιματική αλλαγή.

Για όσους θέλουν να κάνουν τις δικές τους αξιολογήσεις και έρευνες, τα δεδομένα πολλών δεκαετιών είναι διαθέσιμα σε σαφή, ευανάγνωστα γραφήματα και χάρτες μέσω εφαρμογών όπως το C3S Climate Pulse, που καθιστούν την παρακολούθηση του κλίματος προσιτή στο ευρύ κοινό.

Πηγή: Copernicus.eu

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr