Αφρική: Βουνά τοξικών απόβλητων από ηλεκτρονικές συσκευές

Aν αναρωτιέστε πού καταλήγουν τα ηλεκτρονικά μας σκουπίδια, η απάντηση είναι απλή: στην Αφρική. Ολόκληρη η ήπειρος αντιμετωπίζει κρίση ηλεκτρονικών αποβλήτων, καθώς στις αφρικανικές ακτές φτάνουν εκατομμύρια τόνοι από τις ανεπτυγμένες χώρες. Χώρες όπως η Γκάνα, η Νιγηρία, η Κένυα και η Νότια Αφρική είναι από τις πλέον πληγείσες και αγωνίζονται να διαχειριστούν την εισροή τοξικών ουσιών. Οι ανεπαρκείς υποδομές διαχείρισης απορριμμάτων σημαίνει ότι οι Αφρικανοί επεξεργάζονται τα ηλεκτρονικά απόβλητα με πρωτόγονες μεθόδους, που θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία και το περιβάλλον. Παρά τους διεθνείς κανονισμούς, το πρόβλημα παραμένει, με εκκλήσεις για αυστηρότερη επιβολή και στήριξη για βιώσιμες λύσεις διαχείρισης ηλεκτρονικών αποβλήτων.

Η διαχείριση των ηλεκτρικών τοξικών αποβλήτων στην Αφρική

Η ταχεία πρόοδος της τεχνολογίας έχει οδηγήσει σε ακόρεστη όρεξη για gadgets: καθώς οι καταναλωτές αναζητούν ολοένα τα καινούργια μοντέλα smartphone, υπολογιστών, τηλεοράσεων και οικιακών συσκευών— έχει αυξηθεί η παραγωγή και ο όγκος των απορριμμάτων. Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι το 2030 τα ηλεκτρονικά απόβλητα θα φτάσουν τους 74 εκατομμύρια τόνους, καθιστώντας τα την ταχύτερα αναπτυσσόμενη ροή αποβλήτων στην ιστορία. Η Αφρική, ως μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες αγορές κινητής τηλεφωνίας, δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτή την παγκόσμια τάση. Το πρόβλημα των ηλεκτρονικών αποβλήτων επιδεινώνεται εξάλλου από την εισαγωγή πεταμένων ηλεκτρονικών ειδών από ανεπτυγμένες χώρες, συχνά με το πρόσχημα «μεταχειρισμένων αγαθών» ή «δωρεών». Όμως, πώς φτάνουν στην Αφρική όλα αυτά τα ηλεκτρονικά απόβλητα;

Μεγάλο μέρος τους αποστέλλεται νόμιμα ως μέρος της ανακύκλωσης συσκευών: το κόστος ανακύκλωσης και διάθεσης είναι χαμηλότερο στην Αφρική από ό,τι στις ανεπτυγμένες χώρες. Υπολογίζεται ότι περίπου το 16-38% των Απορριμμάτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) που συλλέγονται στην ΕΕ και το 80% στις ΗΠΑ αποστέλλονται σε «αναπτυσσόμενες» χώρες. Αυτή η πρακτική, που μερικές φορές αναφέρεται ως «αποικιοκρατία αποβλήτων», επιτρέπει στα πλουσιότερα έθνη να φορτώνουν τα προβλήματα των αποβλήτων τους σε φτωχότερες χώρες που δεν διαθέτουν τις υποδομές για να χειριστούν με ασφάλεια τέτοια επικίνδυνα υλικά.

Η Γκάνα είναι μια χωματερή ηλεκτρονικών αποβλήτων. Στην πρωτεύουσα, την Άκρα, βρίσκεται το Agbogbloshie, ένας τεράστιος χώρος ηλεκτρονικών απορριμμάτων όπου άτυπα εργαζόμενοι, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, αποσυναρμολογούν τα πεταμένα ηλεκτρονικά για να βγάλουν πολύτιμα μέταλλα. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται —καύση πλαστικών και σπάσιμο συσκευών— απελευθερώνουν τοξικά αέρια και εκθέτουν τους εργαζομένους σε επικίνδυνα μέταλλα όπως ο μόλυβδος, ο υδράργυρος και το κάδμιο. Οι επιπτώσεις στην υγεία είναι σοβαρές: εκτός από αναπνευστικά και νευρολογικά προβλήματα αυξάνεται ο κίνδυνος για καρκίνο. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι επίσης σημαντικές, με τοξικές ουσίες να μολύνουν το έδαφος και τις πηγές νερού, επηρεάζοντας τη γεωργία και την αλιεία.

Στη Νιγηρία, το Λάγκος είναι σημείο εισόδου για ηλεκτρονικά απόβλητα στη χώρα. Οι αναφορές δείχνουν ότι περίπου 100.000 χρησιμοποιημένοι Η/Υ φτάνουν κάθε μήνα στα λιμάνια. Όπως και στην Γκάνα, μεγάλο μέρος αυτών των απορριμμάτων καταλήγει σε άτυπες εργασίες ανακύκλωσης όπου απροστάτευτοι εργαζόμενοι αποσυναρμολογούν και καίνε ηλεκτρονικά είδη για να ανακτήσουν μέταλλα. Η Κένυα έχει επίσης γίνει σημαντικός προορισμός για ηλεκτρονικά απόβλητα. Η κυβέρνηση της Κένυας έχει κάνει κάποιες προσπάθειες για τη ρύθμιση των ηλεκτρονικών αποβλήτων μέσω πρακτικών και πρωτοβουλιών για την προώθηση της ανακύκλωσης και της ασφαλούς διάθεσης. Ωστόσο, η έλλειψη υποδομών και επιβολής του νόμου σημαίνει ότι μεγάλο μέρος των ηλεκτρονικών αποβλήτων εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ανεπίσημα, οδηγώντας σε περιβαλλοντική ρύπανση και κινδύνους για την υγεία. Η Νότια Αφρική, με τη σχετικά προηγμένη οικονομία της, είναι ταυτόχρονα παραγωγός και αποδέκτης ηλεκτρονικών αποβλήτων. Η χώρα διαθέτει ορισμένες επίσημες εγκαταστάσεις ανακύκλωσης ηλεκτρονικών απορριμμάτων, αλλά παραμένουν ανεπαρκείς για τη διαχείριση του όγκου των απορριμμάτων που παράγονται και εισάγονται.

Το ήδη χαμηλό επίπεδο δημόσιας υγείας σ’ αυτές τις αφρικανικές χώρες επιδεινώνεται από την εισπνοή τοξικών αναθυμιάσεων και μπορεί να οδηγήσει σε λοιμώξεις του αναπνευστικού, χρόνια βρογχίτιδα και άσθμα. Παραλλήλως, βαρέα μέταλλα όπως ο μόλυβδος και ο υδράργυρος επηρεάζουν αρνητικά τη γνωστική ανάπτυξη και τη συμπεριφορά των παιδιών. Η μακροχρόνια έκθεση σε ορισμένες χημικές ουσίες στα ηλεκτρονικά απόβλητα συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα και του δέρματος. Βαρέα μέταλλα και άλλες τοξικές ουσίες μπορεί να συσσωρευτούν στο σώμα οδηγώντας σε βλάβες στα νεφρά και στο συκώτι. Τα τοξικά υλικά διοχετεύονται στο έδαφος και το νερό, μολύνοντας τις πηγές τροφίμων και το πόσιμο νερό, θέτοντας σε κίνδυνο ολόκληρες κοινότητες.

Παρά τις διεθνείς και εγχώριες προσπάθειες για τη ρύθμιση των ηλεκτρονικών αποβλήτων, το πρόβλημα εμμένει. Η Σύμβαση της Βασιλείας, που θεσπίστηκε το 1989, είναι μια από τις διεθνείς συνθήκες για τον έλεγχο της διασυνοριακής διακίνησης επικίνδυνων αποβλήτων. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά της έχει περιοριστεί διότι πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν την έχουν επικυρώσει περιορίζοντας έτσι την εμβέλειά της. Η επιβολή των υφιστάμενων κανονισμών είναι συχνά πλημμελής, με περιορισμένους πόρους που διατίθενται για την παρακολούθηση και τον έλεγχο των αποστολών ηλεκτρονικών αποβλήτων. Η σύμβαση εμφανίζει παραθυράκια: επιτρέπει την εξαγωγή μεταχειρισμένων ηλεκτρονικών ειδών υπό το πρόσχημα της επαναχρησιμοποίησης ή της επισκευής, δημιουργώντας κενά που επιτρέπουν τη συνεχή ροή ηλεκτρονικών αποβλήτων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η έλλειψη σαφούς διαφοροποίησης μεταξύ λειτουργικών και μη λειτουργικών ηλεκτρονικών περιπλέκει τις προσπάθειες επιβολής, ενώ το υψηλό κόστος ανακύκλωσης και διάθεσης στις ανεπτυγμένες χώρες καθιστά την εξαγωγή ηλεκτρονικών αποβλήτων μια οικονομικά ελκυστική επιλογή. Η ζήτηση για φθηνά ηλεκτρονικά είδη στις αναπτυσσόμενες χώρες, σε συνδυασμό με τις οικονομικές ευκαιρίες που παρουσιάζει η άτυπη ανακύκλωση, ενθαρρύνει το εμπόριο ηλεκτρονικών αποβλήτων.

Η κρίση των ηλεκτρονικών αποβλήτων στην Αφρική υπογραμμίζει τη σκοτεινή πλευρά της τεχνολογικής επανάστασης. Ενώ οι ηλεκτρονικές συσκευές αποφέρουν σημαντικά οφέλη, η ταχεία κυκλοφορία τους και η ακατάλληλη απόρριψή τους δημιουργούν σοβαρούς κινδύνους για το περιβάλλον και την υγεία. Λαμβάνοντας συντονισμένη δράση για την αντιμετώπιση των ηλεκτρονικών αποβλήτων, τόσο σε διεθνές όσο και σε τοπικό επίπεδο, ο κόσμος μπορεί να βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι η Αφρική δεν θα γίνει χώρος απόρριψης τοξικών ηλεκτρονικών ειδών, αλλά αντίθετα μια περιοχή που επωφελείται πλήρως από τη βιώσιμη τεχνολογική πρόοδο.