Προωθώντας την πράσινη βιομηχανία πέρα ​​από τις επιδοτήσεις

των Patrick Ten Brink και Luke Haywood*

Το σχέδιο του νόμου Net Zero Industry Act υπογραμμίζει δικαίως την ανάγκη καλύτερου σχεδιασμού για τον απαραίτητο βιομηχανικό μετασχηματισμό της ΕΕ. Εξετάζει μια σειρά μέτρων που στοχεύουν στην υποστήριξη συγκεκριμένων βιομηχανιών, όπως ο εξορθολογισμός στη χορήγηση αδειών, η πρόσβαση στη δημόσια και ιδιωτική χρηματοδότηση και η προτεραιότητα στις δημόσιες συμβάσεις.

Η αντίδραση ορισμένων από τον χώρο των επιχειρήσεων σε αυτό το ανταγωνιστικό σενάριο ήταν να απαιτήσουν περισσότερες επιδοτήσεις. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, η βιομηχανία ζητάει επίμονα να ανοίξουν οι κάνουλες του δημόσιου χρήματος, ως δέλεαρ για την προσέλκυση εταιρειών «καθαρής» τεχνολογίας.

Μέχρι στιγμής, οι προσπάθειες της ΕΕ επικεντρώνονται στο να γίνουν οι καθαρές τεχνολογίες ανταγωνιστικές σε σύγκριση με εκείνες που μας δεσμεύουν στην κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα αφενός έχουν υιοθετήσει φιλόδοξους κλιματικούς στόχους, και αφετέρου έχουν εισαγάγει κανονισμούς για τη βιομηχανική παραγωγή σε πολλούς τομείς, όπως είναι οι προδιαγραφές προϊόντων που περιορίζουν την κατανάλωση ενέργειας, τα συστήματα σήμανσης για την ενημέρωση των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, η τιμολόγηση του άνθρακα για σημαντικές βιομηχανίες, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν υποστήριξη στην έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών.

Η προσπάθεια δεν ήταν καθόλου εύκολη. Οι ρυπογόνες βιομηχανίες έχουν αντισταθεί σθεναρά στους νέους κανονισμούς, τις προδιαγραφές και τις υψηλότερες τιμές άνθρακα.

Ωστόσο, όλες μαζί αυτές οι συνιστώσες της ευρωπαϊκής πολιτικής για το Κλίμα έχουν δημιουργήσει ένα περιβάλλον  ασφάλειας για τις επενδύσεις σε μια σειρά κομβικών τεχνολογιών που στοχεύουν στην ταχεία από-ανθρακοποίηση. Η γρήγορη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αποτελεί λαμπρό παράδειγμα της επιτυχίας που μπορούν να έχουν οι κατάλληλοι συνδυασμοί μέτρων για τη δημιουργία επενδυτικής ασφάλειας. Χωρίς αμφιβολία, η επιτυχία θα συνεχιστεί, καθώς η μετάβαση σε μια οικονομία εξ ολοκλήρου βασισμένη σε ΑΠΕ είναι ένα όραμα που συμμερίζονται οι περισσότεροι Ευρωπαίοι.

Τα διαθέσιμα εργαλεία

Η σημερινή κυβέρνηση των ΗΠΑ συμμερίζεται τον στόχο της ΕΕ για φιλική προς το περιβάλλον βιομηχανία, χωρίς ανθρακούχες εκπομπές. Ωστόσο, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν διαθέτει τα ίδια εργαλεία για τη δημιουργία ενός επιχειρηματικού μοντέλου με καθαρές τεχνολογίες.

Τα μέτρα που λαμβάνονται στις ΗΠΑ για τη ρύθμιση του δια-πολιτειακού εμπορίου και την εξασφάλιση καθαρού αέρα, δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τις ρητές εντολές που κατοχυρώνει η κοινοτική νομοθεσία για το Κλίμα. Η Αμερική επικεντρώνεται στην παροχή επιδοτήσεων και αυτό δεν οφείλεται στο ότι θεωρείται ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός για την υιοθέτηση πράσινων τεχνολογιών: είναι απλώς το πιο ισχυρό εργαλείο που έχει στη διάθεσή της η αμερικανική διοίκηση. Οι προοδευτικές δυνάμεις που έχουν επίγνωση του προβλήματος της κλιματικής κρίσης πίεσαν πολύ ώστε να εγκριθεί ο φιλόδοξος νόμος IRA, ως ο μόνος τρόπος για τη μείωση των ανθρακούχων εκπομπών από τη βιομηχανία — και όχι για να «κλέψουν» επενδύσεις από την ΕΕ.

Ωστόσο, η εστίαση των ΗΠΑ μόνο στις επιδοτήσεις αποτελεί στοίχημα. Καθώς οι «βρώμικες» τεχνολογίες δεν τιμολογούνται ούτε ρυθμίζονται εκτός αγοράς, υπάρχει ο κίνδυνος να συνεχιστούν οι ισχύουσες πρακτικές, απλώς με την εισαγωγή περισσότερων πράσινων διαδικασιών στη παραγωγική διαδικασία. Από την πλευρά της, η ΕΕ δεν πρέπει να αγνοήσει το γεγονός ότι μέρος της επιτυχίας της βιομηχανικής της πολιτικής έγκειται στην αυστηρή νομοθεσία της και στην τιμολόγηση του άνθρακα — παράλληλα με τις κρατικές ενισχύσεις.

Περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα 

Το χειρότερο σενάριο θα ήταν να αντιδράσει η ΕΕ στις επιδοτήσεις των ΗΠΑ αποδυναμώνοντας ή ακόμη και καταργώντας ορισμένα μέτρα για το Κλίμα. Η βιομηχανία έχει ευθύνη να μειώσει τις εκπομπές της, και η χαλάρωση του στόχου αυτού ως απάντηση στον IRA θα ήταν παράλογη. Κι όμως, αυτό είναι που ζητούν ορισμένοι παράγοντες της βιομηχανίας και οι πολιτικοί εκφραστές τους: η απορρύθμιση. Η υποβάθμιση των μέτρων για το περιβάλλον δεν θα ήταν υπέρ καμιάς πλευράς.

Η παροχή επιδοτήσεων για πράσινες τεχνολογίες είναι σωστή μόνο εφόσον αυτές  αξιολογηθούν αποτελεσματικά. Η ΕΕ πρέπει να καθορίσει κριτήρια αξιολόγησης και να διασφαλίσει ότι οι επιδοτούμενες τεχνολογίες θα είναι σύμφωνες με τους στόχους της για το κλίμα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την κυκλική οικονομία και τη μηδενική ρύπανση. Για παράδειγμα, οι ίδιες φωνές που ζητούν «τεχνολογική ουδετερότητα» επιμένουν επίσης στην παροχή επιδοτήσεων για συγκεκριμένα προϊόντα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές ή κλιματικές συνέπειες.

Πράγματι, θα πρέπει να εφαρμοστούν περαιτέρω περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα για να διασφαλιστεί ότι τα χρήματα των φορολογουμένων δεν θα συμβάλλουν στην κοινωνική ανισότητα και την περιβαλλοντική οπισθοχώρηση. Αυτό αποκλείει αμέσως την επικίνδυνη και βρώμικη πυρηνική τεχνολογία, με το άλυτο πρόβλημα των αποβλήτων. Οι επιδοτήσεις θα πρέπει επίσης να λαμβάνουν υπόψη την πρόσθετη συνεισφορά των κοινωνικά δίκαιων επιχειρήσεων: μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και εναλλακτικά μοντέλα απασχόλησης.

Αλλά και οι επιδοτήσεις θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με σύνεση — στοχευμένα, και με οικονομικά αποδοτικούς και σαφείς όρους — προκειμένου τα χρήματα των φορολογουμένων να μην υποκαταστήσουν την εταιρική ευθύνη. Το δημόσιο χρήμα πρέπει να συνοδεύεται από αυστηρές προϋποθέσεις.

Εκτός από τις επιδοτήσεις, γίνονται προσπάθειες για ταχύτερες διαδικασίες αδειοδοτήσεων. Δεν θα πρέπει, όμως, αυτό να γίνεται εις βάρος των περιβαλλοντικών αξιολογήσεων, αλλά επενδύοντας σε τοπικούς, περιφερειακούς και εθνικούς φορείς ώστε να κάνουν τις αναγκαίες αξιολογήσεις και να εκδίδουν εγκαίρως τις απαραίτητες άδειες. Μετά την οικονομική κρίση του 2008, η παραγωγική ικανότητα μειώθηκε σε πολλές χώρες ως μέρος των μέτρων λιτότητας. Τώρα είναι ζωτικής σημασίας το να επενδύσουμε στην αξιολόγηση και τον σχεδιασμό σε ολόκληρη την ΕΕ.

Άνιση ανάπτυξη

Ο φόβος της απώλειας της ανταγωνιστικότητας εδράζεται επίσης στην εμμονική δέσμευση ορισμένων κρατών μελών της ΕΕ για μεγάλες καθαρές εξαγωγές. Ωστόσο, σε ευρύτερο επίπεδο, η συγκέντρωση της καθαρής βιομηχανίας σε λίγες περιοχές του κόσμου θα μπορούσε να επιδεινώσει την άνιση ανάπτυξη και να εμποδίσει άλλες οικονομίες να προχωρήσουν προς τη δική τους «στρατηγική αυτονομία».

Από τη μία πλευρά, οι βιομηχανικοί κόμβοι παρέχουν την απαραίτητη καινοτομία, οικονομίες κλίμακας και συγκέντρωση δεξιοτήτων. Από την άλλη πλευρά, η παρουσία καθαρών βιομηχανιών σε όλο τον κόσμο μειώνει το κόστος μεταφοράς, πετυχαίνει ισχυρότερη διεθνή πολιτική υποστήριξη και κατανέμει πιο δίκαια τα κέρδη.

Η Πράσινη Συμφωνία για τη Βιομηχανία αναγνωρίζει τη σημασία που έχει η διαθεσιμότητα ειδικευμένου εργατικού δυναμικού για τον μετασχηματισμό των οικονομιών μας. Η επανεκπαίδευση και η κατάρτιση μπορούν να συμβάλουν σημαντικά σε αυτό. Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να επικεντρωθεί στη χρήση πράσινων τεχνολογιών, προάγοντας παράλληλα την ισότητα των φύλων και την ένταξη των νέων και των αποκλεισμένων ομάδων πολιτών.

Ανθεκτικό μέλλον

Η ΕΕ πρέπει να αντισταθεί στα αιτήματα των επιχειρήσεων να εγκαταλειφθούν, να καθυστερήσουν ή να μετριαστούν οι κανονισμοί που θα μπορούσαν να αποτελέσουν καταλύτες για την καινοτομία, και να δημιουργήσουν τη βιομηχανία που απαιτείται για ένα ανθεκτικό μέλλον. Θα πρέπει να θέσει σαφή και φιλόδοξα κριτήρια για τις επιδοτήσεις και για τη συνετή χρήση των δημόσιων πόρων, να αποφύγει την υποστήριξη του status quo που πυροδότησε την κλιματική κρίση και να αποδίδει στη βιομηχανία την ευθύνη για τη μείωση των εκπομπών, αντί να τη μετριάζει.

Εφόσον η Πράσινη Συμφωνία για τη Βιομηχανία τηρήσει αυτές τις αρχές, οι ΗΠΑ και η ΕΕ μπορούν από κοινού να κάνουν ένα σημαντικό βήμα προς μια οικονομία πιο φιλική προς το περιβάλλον και συμβατή με το Κλίμα σε όλο τον κόσμο. Μια πραγματικά ολοκληρωμένη πρόταση θα προχωρούσε ακόμη περισσότερο και θα υποστήριζε μια αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος — μακριά από τη βραχυπρόθεσμη μεγιστοποίηση των κερδών, προς μια βιομηχανία που είναι υπεύθυνη, ανταγωνιστική και βιώσιμη μακροπρόθεσμα.

*Ο Patrick Ten Brink είναι γενικός γραμματέας του Ευρωπαϊκού Γραφείου Περιβάλλοντος.
*Ο Luke Haywood είναι διευθυντής πολιτικής για το κλίμα και την ενέργεια στο European Environmental Bureau.

Πηγή: Social Europe 

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr