Τι συμβαίνει στον Αώο;

Ανάμεσα στην άδεντρη Τύμφη και στο δασώδη Σμόλικα, ανάμεσα στα δυο από τα υψηλότερα βουνά της Ελλάδας, κυλάει ο Αώος. Ο μύθος θέλει τα δυο βουνά να τσακώνονται και πάνω στον καβγά η Τύμφη να πετάει δέντρα στον Σμόλικα και ο Σμόλικας να πετάει πέτρες στην Τύμφη. Πετώντας η Τύμφη όλα της τα δέντρα έμεινε άδεντρη και πετρώδης, και ο Σμόλικας πετώντας όλες του τις πέτρες έγινε δασώδης και καταπράσινος. Την ιστορία αυτή μας διηγείται ο Δημήτρης Παπαγεωργίου, Τοπικός Συντονιστής του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) κατά την επίσκεψή μας στην περιοχή, στο πλαίσιο της Επιστημονικής Εβδομάδας που διοργάνωσε το MedINA στον Σαραντάπορο, τον παραπόταμο του Αώου. «Το ποτάμι είναι γεμάτο από ζωή. Ανάμεσα στις πέτρες και το νερό ζουν χιλιάδες είδη. Η καλή του ποιότητα οφείλεται στη διάδραση του με το δάσος, στα ξύλα που πέφτουν μέσα στο ποτάμι και στις πέτρες. Οι πέτρες και τα ξύλα είναι μέρος του φυσικού καθαρισμού του ποταμού. Οι πέτρες και το νερό είναι το συκώτι και τα ψάρια οι μυς του ποταμού» θα μου πει ο ακτιβιστής και Ιδρυτής της Οργάνωσης River Watch, Ulrich Eichelmann.

Σήμερα όμως ο Αώος, το μοναδικό ελεύθερο ποτάμι της Ευρώπης βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο κατακερμάτισης και υποβάθμισής του, με κύρια απειλή τη σχεδιαζόμενη εγκατάσταση 50 μικρών υδροηλεκτρικών σταθμών. Οι 30 από αυτούς σχεδιάζονται να κατασκευαστούν στον Σαραντάπορο. Δεν είναι τυχαία λοιπόν η επιλογή του MedINA να διοργανώσει την επιστημονική εβδομάδα στον Σαραντάπορο. «Οι επιστήμονες έχουν επιλέξει 20 σημεία δειγματοληψίας λόγω της κοντινής τους θέσης με τα σχεδιαζόμενα υδροηλεκτρικά ώστε να δημιουργήσουν μια βάση δεδομένων για την ολοκληρωμένη προστασία και τη θωράκιση του ποταμού» θα μου πει η Κωνσταντίνα Σπηλιοπούλου Υπεύθυνη Πολιτικής Προγράμματος για το Νερό του MedINA, δείχνοντάς μου στον χάρτη τα σημεία που σχεδιάζονται τα υδροηλεκτρικά.

Επίσκεψη σε μικρό υδροηλεκτρικό

Το αφήγημα που έχει περάσει για τα μικρά υδροηλεκτρικά είναι ότι είναι φιλικά προς το περιβάλλον, αφού παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια από νερό χωρίς τη χρήση άνθρακα. Ζητώ λοιπόν από τον Δημήτρη Παπαγεωργίου να με πάει στο ένα από τα δυο υδροηλεκτρικά που υπάρχουν ήδη στον Σαραντάπορο για να κατανοήσω πως λειτουργεί ένα τέτοιο έργο στην πράξη και που βρίσκεται η αλήθεια. Σε αυτά που ισχυρίζονται οι κυβερνήσεις και οι επενδυτές ή σε αυτά που λένε οι επιστήμονες; Εκείνος ανταποκρίνεται πρόθυμα.

Θα δω το φράγμα να μπλοκάρει το ποτάμι και η οικολογική παροχή -το σημείο δηλαδή που πρέπει να αφήσουν να ρέει ελεύθερα το ποτάμι ώστε να το διασχίζουν τα ψάρια- να μη λειτουργεί σωστά. Το νερό είναι πολύ λίγο. Επιπλέον δεν υπάρχει ιχθυόσκαλα. Η τεχνική εκείνη που είναι υποχρεωτική για να μπορούν τα ψάρια να ανεβαίνουν ξανά το ποτάμι. Ωστόσο και σε άλλα φράγματα που υπάρχουν, όπως εξηγούν οι επιστήμονες, είναι αναποτελεσματικές, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί των ψαριών να μειώνονται αισθητά ενώ κάποια πιο ευαίσθητα είδη να εξαφανίζονται.

Σκέφτομαι λοιπόν ότι για την παραγωγή ενέργειας υποβαθμίζουμε τα οικοσυστήματα που υποστηρίζουν τη ζωή μας και την τροφή μας. Στη συνέχεια αφού έχουμε αποτρέψει τη φυσική διέλευση των ψαριών και την αναπαραγωγή τους, καταφεύγουμε στις ιχθυοκαλλιέργειες επενδύοντας εκατομμύρια, προκαλώντας άλλη τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή ενώ παράλληλα υποβαθμίζουμε και την ποιότητα της τροφής μας.

Ένα άλλο παράδοξο είναι ότι μια πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας αποκλείει την κατασκευή φραγμάτων, καθώς και τη χωροθέτηση υδροηλεκτρικών έργων και σταθμών, συμπεριλαμβανομένων και των μικρών υδροηλεκτρικών επειδή αποτελούν οικολογική απειλή για την ακεραιότητα του ποταμού. Ωστόσο η απόφαση δεν διευκρινίζει τι θα γίνει με κάποια έργα που η αδειοδότησή τους έχει προχωρήσει. Θα σταματήσουν ή απλώς δεν θα δημιουργηθούν καινούργια;

«Αν και οι νέες διατάξεις αποκλείουν την κατασκευή περίπου 15 ΜΥΗΕ στην υπολεκάνη του Σαραντάπορου, περίπου 20 έργα θα μπορούσαν ακόμη να κατασκευαστούν νόμιμα εντός της περιοχής» εξηγεί ο Δημήτρης Παπαγεωργίου. «Η υπαγωγή ολόκληρης της λεκάνης απορροής του Αώου σε ενιαίο καθεστώς ισχυρής προστασίας θα διασφαλίσει την ελεύθερη ροή των ποταμών και ρεμάτων από την επέκταση των υδροηλεκτρικών. Πρόκειται για ένα απαραίτητο και συνάμα επείγον μέτρο ώστε να επιτευχθεί η προστασία ολόκληρης της λεκάνης απορροής του Αώου/Vjosa με τη δημιουργία του πολυαναμενόμενου Διασυνοριακού Εθνικού Πάρκου Άγριου Ποταμού» καταλήγει.

«Συχνά οι άνθρωποι ξεχνούν ότι τα ποτάμια δεν είναι απλώς μεμονωμένα υδάτινα σώματα. Τα ποτάμια σχηματίζουν δίκτυα. Στις μέρες μας όμως πολύ σπάνια διασώζονται τέτοια ενιαία δίκτυα. Με το σύστημα Αώου/Vjosa, συμπεριλαμβανομένων των παραποτάμων, έχουμε μια μοναδική ευκαιρία στην Ευρώπη να διαφυλάξουμε ένα ολόκληρο δίκτυο ποταμών που αποστραγγίζει μια λεκάνη απορροής περίπου 7.000 τ. χλμ» συμπληρώνει ο Gabriel Singer, Οικολόγος Ποτάμιων Οικοσυστημάτων, από το Πανεπιστήμιο του Ίνσμπρουκ, που μετέφερε τους φοιτητές του 2.000 χιλιόμετρα μακριά για να τους δείξει «πως είναι ένα πραγματικό ποτάμι», όπως χαρακτηριστικά είπε.

Δυστυχώς όμως οι πολιτικοί που παίρνουν τις αποφάσεις δεν έχουν πάει ποτέ εκεί για να δουν τα κρυστάλλινα νερά να τρέχουν σε ένα πεντακάθαρο ποτάμι, να δουν την άγρια ομορφιά, τα φαράγγια και τους καταρράκτες και να καταλάβουν τη σημασία που έχει η προστασία της φύσης. Ελπίζουμε τα αποτελέσματα της επιστημονικής εβδομάδας να ανατρέψουν τα σχέδια καταστροφής.