Η βιωσιμότητα είναι της «μόδας», συναντάται όμως στη μόδα;

Η βιομηχανία της μόδας, που εξακολουθεί να μην είναι σε καλό δρόμο για την επίτευξη των κλιματικών της στόχων, οδεύει προς ένα reality check. Μέχρι το τέλος του 2024, η ενσωμάτωση βιώσιμων πρακτικών μπορεί να μην αποτελεί πλέον επιλογή. Πολλοί νέοι κανόνες σε όλον τον κόσμο πρόκειται να επιβάλουν δράση για τα πάντα – από την παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και τη χρήση χημικών ουσιών έως την ανακύκλωση και τα απόβλητα. Ενώ είναι εμφανής κάποια σχετική πρόοδος του κλάδου, ο ρυθμός μετασχηματισμού υπολείπεται αυτού που απαιτείται για την προετοιμασία για τους επικείμενους κανονισμούς. Σε ολόκληρο τον κλάδο, η ρυπογόνος χρήση ορυκτών καυσίμων εξακολουθεί να κυριαρχεί στην παραγωγή, ενώ τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα βρίσκονται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο. Εάν η πρόοδος συνεχιστεί με τον τρέχοντα ρυθμό, η κατανάλωση ενδυμάτων και υποδημάτων αναμένεται να αυξηθεί πάνω από 60%, από 62 εκατομμύρια τόνους το 2022 σε 102 εκατομμύρια τόνους το 2023.

Με τον κλάδο να αγωνίζεται να προχωρήσει, οι ρυθμιστικές αρχές παρεμβαίνουν. Επικεφαλής της προσπάθειας είναι η ΕΕ, καθώς επιδιώκει το όραμα για μια κλιματικά ουδέτερη, κυκλική οικονομία, με την ανάπτυξη να αποσυνδέεται από την κατανάλωση πεπερασμένων πόρων. Το όραμα της ΕΕ για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα αποτυπώνεται στη στρατηγική της για τα βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, η οποία ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2023 και προβλέπει μια βιομηχανία που θα ορίζεται από προϊόντα που θα κατασκευάζονται με σεβασμό στο περιβάλλον και τα κοινωνικά δικαιώματα. Επί του παρόντος συζητούνται 16 νομοθετήματα, με το πρώτο να τίθεται σε ισχύ μέσα στο 2024. Το περιθώριο για να προετοιμαστούν οι μάρκες ώστε να συμμορφωθούν, στενεύει γρήγορα. Με τη μόδα να ευθύνεται για σημαντικές εκπομπές, ρύπανση και απόβλητα, οι ρυθμιστικές αρχές πρόκειται να απαιτήσουν από τις εταιρείες να διορθώσουν τις δικές τους λειτουργίες και να επιβάλουν υψηλότερα πρότυπα στις αλυσίδες εφοδιασμού τους. Οι κανονισμοί εφαρμόζονται σε όλους τους βασικούς τομείς δραστηριότητας επηρεάζοντας τους καταναλωτές και τις εταιρείες εντός και εκτός της ΕΕ. Παρακάτω αναλυτικά οι τομείς:

Οι κανονισμοί που εφαρμόζονται σε όλους τους βασικούς τομείς δραστηριότητας της βιομηχανίας της μόδας

Σχεδιασμός προϊόντος

Το 80% των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός προϊόντος καθορίζεται στη φάση του σχεδιασμού και εξαρτάται από τα υλικά και τις βαφές. Επί του παρόντος, η βαφή είναι μια εξαιρετικά ρυπογόνος διαδικασία – με τα ποτάμια σε χώρες όπως το Μπαγκλαντές και η Κίνα να έχουν αλλάξει τελείως το χρώμα τους από την απόρριψη χημικών ουσιών. Ο κανονισμός της ΕΕ για τον οικολογικό σχεδιασμό βιώσιμων προϊόντων (ESPR), ο οποίος πρόκειται να τεθεί σε πλήρη ισχύ έως το 2025, ορίζει ελάχιστα πρότυπα σχεδιασμού για όλα τα μεμονωμένα προϊόντα που πωλούνται στην ΕΕ. Αυτό περιλαμβάνει απαιτήσεις σχετικά με την ανακυκλωσιμότητα, την ανθεκτικότητα, την επαναχρησιμοποίηση, την επισκευασιμότητα και τη χρήση επικίνδυνων ουσιών. Τα παραπάνω αναμένεται να αναταράξουν τη διαδικασία σχεδιασμού. Για παράδειγμα, το ότι πλέον η προσοχή πέφτει στη μακροζωία και την ανθεκτικότητα των υλικών, θα απαιτήσει νέα προσοχή σε λεπτομέρειες όπως π.χ. οι ραφές και οι συγκολλήσεις των ρούχων. Συγχρόνως, θα χρειαστεί να αποφευχθούν υλικά που δεν μπορούν να διαχωριστούν στην ανακύκλωση, κάτι που σημαίνει ότι οι σχεδιαστές πρέπει να σκεφτούν πιο δημιουργικά και έξυπνα σε σχέση με το design. Λύση φαίνεται να είναι η τρισδιάστατη δειγματοληψία που μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της χρήσης πόρων.

Προμήθεια και παραγωγή προϊόντος

Καθώς οι δραστηριότητες της εφοδιαστικής αλυσίδας των ρούχων ευθύνονται για την πλειονότητα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην απαλλαγή τους από αυτές. Στη διαδικασία παραγωγής, οι κύριοι μοχλοί απαλλαγής από τον άνθρακα περιλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την ενεργειακή απόδοση και την ενεργειακή μετάβαση. Καθώς οι μάρκες στρέφονται σε πιο βιώσιμα υλικά, ενδέχεται να αναζητήσουν νέους προμηθευτές ή να συμμετάσχουν σε στρατηγικές συμμαχίες. 

Μάρκετινγκ προϊόντος

Οι ισχυρισμοί πολλών εταιρειών θεωρούνται ασαφείς ή παραπλανητικοί. Η νέα οδηγία της ΕΕ Green Claims περιορίζει το greenwashing (οικολογική «πλύση») απαιτώντας οι δηλώσεις που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα να είναι συγκεκριμένες, να υποστηρίζονται από στοιχεία, να επαληθεύονται από ανεξάρτητους φορείς και να κοινοποιούνται με σαφήνεια. Η Γαλλία έχει ήδη κάνει το πρώτο βήμα απαιτώντας από τις μεγάλες εταιρείες να τοποθετούν carbon labels σε όλα τα είδη ένδυσης που πωλούνται στη χώρα.

Διαχείριση αποβλήτων προϊόντος

Τι γίνεται με τα ρούχα που μένουν στα ράφια; Κάθε δευτερόλεπτο, ένα φορτηγό με προϊόντα στέλνεται σε χωματερή ή αποτεφρώνεται σε κάποιο μήκος και πλάτος της γης. Μια τροποποίηση της οδηγίας πλαισίου για τα απόβλητα, αφορά την εκτεταμένη ευθύνη του παραγωγού η οποία απαιτεί από τις εταιρείες να χρηματοδοτούν τη συλλογή, τη διαλογή και την ανακύκλωση των κλωστοϋφαντουργικών αποβλήτων. Τα τέλη αναμένεται να ποικίλλουν ανάλογα με την παραγωγή και τα επίπεδα ρύπανσης που προκαλούνται, μια αρχή γνωστή ως «οικολογική διαμόρφωση». Έως το 2025, όλες οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να ξεκινήσουν προγράμματα συλλογής κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, ενώ αναμένεται να απαγορευτεί η καταστροφή των μη πωληθέντων προϊόντων. Για την ελαχιστοποίηση της παραγωγής των αποβλήτων, έρχονται στο προσκήνιο νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Η μεταπώληση συνεχίζει να αυξάνεται μέσω συνεργασιών εμπορικών σημάτων με αγορές μεταχειρισμένων ειδών, όπως η The Real Real ή η Vestiaire Collective. Κάποιες ακόμη πλατφόρμες που προσφέρουν μεταπώληση, ενοικίαση και επισκευή, κερδίζουν επίσης έδαφος. Επιπλέον, υπάρχει η ευκαιρία να επιταχυνθεί η ανακύκλωση κλειστού κύκλου. Η εταιρεία Renewcell, με έδρα τη Στοκχόλμη, αναπτύσσει το πρώτο σε κλίμακα εργοστάσιο ανακύκλωσης ινών στον κόσμο. Σε συνεργασία με παγκόσμιες μάρκες όπως η H&M, η Inditex και η Levi's, η Renewcell σχεδιάζει μέσα στο 2024 να φτάσει σε πλήρη δυναμικότητα 120.000 τόνων ή το ισοδύναμο 600 εκατομμυρίων μπλουζών.

Υποβολή εκθέσεων για βιώσιμες πρακτικές στη μόδα

Οι εταιρείες εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε επαρκή δεδομένα και μετρήσεις επιδόσεων ή να δυσκολεύονται να ορίζουν οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να θεωρηθούν βιώσιμες. Το ότι δεν υπάρχει σύγκριση μεταξύ των εμπορικών σημάτων εμποδίζει την αποτελεσματική λήψη αποφάσεων από τους επενδυτές και τους καταναλωτές. Η επικείμενη οδηγία για την υποβολή εκθέσεων εταιρικής βιωσιμότητας (CSRD) απαιτεί από τις εταιρείες να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τις δραστηριότητες ESG (περιβαλλοντικές, κοινωνικές τακτικές και τακτικές διακυβέρνησης). Σημειώνεται, ότι η οδηγία επιβάλλει τη δέουσα επιμέλεια και τα σχέδια δράσης για το περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλη την αλυσίδα αξίας. Ο αντίκτυπος των νέων κανόνων της ΕΕ αναμένεται να επεκταθεί πέραν των συνόρων της περιοχής, ιδίως στην Ασία, όπου κατασκευάζεται το 70% των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων της ΕΕ.

Ανιχνευσιμότητα βιώιμων πρακτικών στη μόδα

 Η επίτευξη πλήρους ορατότητας της αλυσίδας εφοδιασμού σε όλα τα επίπεδα παραγωγής θα αποτελέσει κρίσιμο παράγοντα για τη συμμόρφωση με τις κανονιστικές διατάξεις. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία blockchain και σε άλλες τεχνολογίες μπορούν να επιτρέψουν μια πιο διαφανή και αποτελεσματική παρακολούθηση. Η Adidas, για παράδειγμα, έχει επιτύχει την ιχνηλασιμότητα υλικών χρησιμοποιώντας την ψηφιακή πλατφόρμα TrusTrace.