Τι συμβαίνει στα ευρωπαϊκά δασικά οικοσυστήματα;

Τοπία-πορτρέτα. Υπέροχα χρώματα, μεθυστικές μυρωδιές, τα δάση, αρκτικά, αλπικά δάση κωνοφόρων, ορεινά κωνοφόρα, μεικτά δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων κ.ά. ομορφαίνουν τον πλανήτη. Η κατανομή τους βέβαια εξαρτάται κυρίως από το κλίμα, το έδαφος, το υψόμετρο και την τοπογραφία. Σύμφωνα με την Eurostat (που ακολουθεί ένα σύστημα ταξινόμησης το οποίο έχει καταρτιστεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών), ως δάσος νοείται μια χερσαία έκταση με συγκόμωση (ή ισοδύναμη πυκνότητα κορμών) άνω του 10% και επιφάνεια μεγαλύτερη από 0,5 εκτάριο.

Τα δάση που καλύπτουν σήμερα το ένα τρίτο της χερσαίας μάζας της γης, διεξάγοντας ζωτικές λειτουργίες, φιλοξενούν περισσότερα από τα μισά χερσαία είδη ζώων, φυτών και εντόμων στον κόσμο και υποστηρίζουν τα μέσα διαβίωσης 1,6 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Με λίγα λόγια παίζουν βασικό ρόλο στην καταπολέμηση της ρύπανσης και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και προστατεύουν τη βιοποικιλότητα.

Όσον αφορά τα δάση της ΕΕ αποτελούν στην πλειονότητά τους ιδιωτικές ιδιοκτησίες (περίπου 60% των δασικών εκτάσεων έναντι 40% δημόσιων δασών). Συγκεκριμένα, τα ευρωπαϊκά δάση εκτείνονται σε 160 εκατομμύρια εκτάρια (4% των παγκόσμιων δασικών εκτάσεων) ενώ καλύπτουν το 39% της χερσαίας έκτασης της ΕΕ με τη Σουηδία, Φινλανδία, Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία και Πολωνία να αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα των δασικών εκτάσεων της Ένωσης, δηλαδή τις μεγαλύτερες δασικές περιοχές.

Τι συμβαίνει όμως με τη δασική χερσαία κάλυψη; Aν και η Φινλανδία, η Σουηδία και η Σλοβενία καλύπτονται σε ποσοστό σχεδόν 60% από δάση, το ποσοστό αυτό είναι μόλις 8,9% -δραματικά μικρό-, στις Κάτω Χώρες. Σε σύγκριση με άλλες περιοχές του πλανήτη όπου η αποψίλωση των δασών διαδραματίζει σημαντικό πρόβλημα, η δασική έκταση στην ΕΕ μεταξύ 1990 και 2010 αυξήθηκε περίπου κατά 11 εκατομμύρια εκτάρια – τόσο εξαιτίας της φυσικής εξάπλωσης των δασών όσο και των προσπαθειών αναδάσωσης.

Από τα δάση της ΕΕ μόνο το 4% συνολικά των δασών δεν έχουν τροποποιηθεί από τον άνθρωπο, το 8% είναι φυτείες και το υπόλοιπο ανήκει στην κατηγορία των δασών που έχουν διαμορφωθεί από τον άνθρωπο (ημιφυσικών δασών). Σημαντικό είναι ακόμη ότι περίπου 37,5 εκατομμύρια εκτάρια των συνολικών δασικών εκτάσεων (το 23% των ευρωπαϊκών δασών) ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 για την προστασία της φύσης.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Τα ελληνικά δάση χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία οικοσυστημάτων ενώ στην πλειονότητα τους είναι φυσικά και όχι τεχνητά. Οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα ταυτίζονται με αυτές της μεσογειακή ζώνης και χαρακτηρίζονται από ήπιους δροσερούς και υγρούς χειμώνες. Μετά την αναθεώρηση του εθνικού καταλόγου των περιοχών του Δικτύου Natura, η Ελλάδα αριθμεί σήμερα 446 περιοχές για τις οποίες το καθεστώς προστασίας είναι θεσμικά κατοχυρωμένο. Μάλιστα έχουν καταγραφεί σε αυτή 28 δασικοί τύποι οικοτόπων, καθιστώντας την τον τρίτο μεγαλύτερο αριθμό τύπων οικοτόπων ανάμεσα σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το σίγουρο είναι ότι στα ελληνικά δάση σημαντική είναι η επίπτωση που έχουν οι πυρκαγιές. Σύμφωνα με το ετήσιο αρχείο συμβάντων του Πυροσβεστικού Σώματος Ελλάδος στο σύνολο επικρατείας των περιφερειών, το σύνολο των αστικών συμβάντων για το 2023 ήταν 64.551 σε σχέση με τα 58.919 που ήταν το 2022.

Λαμβάνοντας υπόψιν και τα δεδομένα του European Forest Fire Information System (EFFIS) το 2024 έχουν ξεσπάσει μέχρι σήμερα στη χώρα 8 πυρκαγιές, το 2023, 56, το 2022, 66 και το 2021, 85. Το 2021 μάλιστα το σύνολο των καμένων δασικών εκτάσεων για τη χρονική περίοδο 2000-2021 ανέρχεται σε 930.483 εκτάρια. Τα στοιχεία που προέκυψαν, επιβεβαιώνουν ότι τα έτη 2000, 2007 και 2021 ήταν ιδιαίτερα καταστροφικά αφού οι καμένες δασικές εκτάσεις ξεπέρασαν τα 100.000 εκτάρια όπως φαίνεται και στη «Μελέτη χαρτογραφικής αποτύπωσης περιοχών που επηρεάστηκαν από τις δασικές πυρκαγιές της αντιπυρικής περιόδου 2021» της WWF Hellas.

Στη «Μελέτη χαρτογραφικής αποτύπωσης περιοχών που επηρεάστηκαν από τις δασικές πυρκαγιές της αντιπυρικής περιόδου 2022» αναγράφεται μεταξύ άλλων ότι βάσει των αποτελεσμάτων προέκυψε ότι η συνολική καμένη έκταση στις περιοχές Πεντέλη – Β.Α. Αττική, Λέσβος (Βρίσα – Βατερά), Ρέθυμνο, Φωκίδα - Ιτέα, Πόρτες Αχαΐας, Κρέστενα, Άνω Γλυφάδα Αττικής, Δυτική Σάμος ανέρχεται σε 10.880,3 ha, εκ των οποίων περίπου το 56,4% αφορά σε δάση και δασικές εκτάσεις. Από τις καμένες αυτές δασικές εκτάσεις όμως, μόνο το 43% περίπου (2.632,0 ha) προσδιορίσθηκαν ως περιοχές που ενδέχεται να χρειαστούν εργασίες αναδάσωσης/τεχνητής αποκατάστασης βάσει της ανάλυσης που ακολουθήθηκε.

Λεπτομερώς, την χρονική περίοδο 2000- 2022 σύμφωνα με την ετήσια έκθεση (2021) του Joint Research Centre της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική (με δεδομένα που προέρχονται από τα κράτη μέλη) αλλά και τα δεδομένα του European Forest Fire Information System (EFFIS) (για τις καμένες δασικές εκτάσεις του έτους 2022), το σύνολο των καμένων δασικών εκτάσεων ανέρχεται σε 874.778 εκτάρια.

Τι κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;

Η καύση ορυκτών καυσίμων, η αποψίλωση των δασών και η κτηνοτροφία επιδεινώνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την υπερθέρμανση του πλανήτη, επηρεάζοντας ολοένα και περισσότερο το κλίμα και τη θερμοκρασία της γης. Η κλιματική αλλαγή, η υπερεκμετάλλευση, οι πυρκαγιές, η υποβάθμιση συνολικά ζητημάτων που έχουν να κάνουν με την προστασία του περιβάλλοντος είναι μερικοί μόνο από τους λόγους που επιβεβαιώνουν ότι η αρμονία του έχει διαταραχθεί. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη αισθητές σε όλο τον κόσμο και προβλέπεται να γίνουν όλο και πιο σοβαρές και έντονες τα επόμενα χρόνια, επηρεάζοντας πολλές πτυχές της ζωής μας.

Γι αυτό και το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να αντιμετωπίσει την κλιματική κρίση ενέκρινε μια νέα δασική στρατηγική. Σύμφωνα με την οποία η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία καθορίζει τα βασικά βήματα για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων με στόχο την προστασία των ανθρώπων και τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος.

Οι αρχικές κατευθυντήριες γραμμές της δασικής στρατηγικής της ΕΕ παρέχουν πρακτικές υποδείξεις προς τις αρχές, αλλά και τους πολίτες, για φιλικά προς τη βιοποικιλότητα έργα δάσωσης, τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030, αναδάσωσης και δενδροφύτευσης με στόχο την επίτευξη μιας βιώσιμης και κλιματικά ουδέτερης οικονομίας έως το 2050. Αναλυτικότερα, η στρατηγική αναγνωρίζει τον πολυλειτουργικό ρόλο των δασών, καθώς και τη συμβολή των δασικών φορέων και ολόκληρης της δασικής αξιακής αλυσίδας στην επίτευξη μιας βιώσιμης, κλιματικά ουδέτερης οικονομίας έως το 2050.

Ακόμη, στοιχεία που χρήζει προσοχή είναι η εξασφάλιση της αποκατάστασης των δασών και η ενίσχυση της αειφόρου διαχείρισής τους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, η αναδάσωση των βιοποικιλών δασών, που θα συμβάλλουν στον στόχο φύτευσης 3 δισεκατομμυρίων επιπλέον δέντρων έως το 2030. Η παροχή οικονομικών κινήτρων στους ιδιοκτήτες και διαχειριστές δασών για τη βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας των δασών της ΕΕ ανήκουν στους κύριους στόχους της στρατηγικής της ΕΕ.

Επιπλέον, η ΕΕ έθεσε ως στόχο την ανάσχεση της παγκόσμιας απώλειας δασικών εκτάσεων έως το 2030 ενώ στις 23 Ιουνίου 2023 τέθηκε σε ισχύ ο κανονισμός για τα προϊόντα μηδενικής αποψίλωσης (κανονισμός (ΕΕ) 2023/1115), που έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι τα προϊόντα που καταναλώνουν οι πολίτες της ΕΕ δεν συμβάλλουν στην αποψίλωση ή την υποβάθμιση των δασών παγκοσμίως.

Η προστασία και η διαχείριση των δασών καθώς και η κλιματική αλλαγή συνολικότερα μας αφορούν όλους. Όλοι μαζί μπορούμε σε συνεργασία με εθνικούς εμπειρογνώμονες και φορείς, μέσα από μικρές και μεγάλες πράξεις να βάλουμε ένα λιθαράκι με στόχο να βελτιώσουμε την κουλτούρα προστασίας του περιβάλλοντος. Ας γιορτάσουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Γης με την υπόσχεση ότι ομαδικά θα προστατεύουμε το σπίτι μας, τον πλανήτη γη, υιοθετώντας πρακτικές και οικολογικές συνήθειες, υιοθετώντας μια διαφορετική στάση, όλοι μαζί μπορούμε να επιτύχουμε τους στόχους της βιωσιμότητας.