Μεταρρυθμιστικές προτάσεις για το Δίκαιον του Περιβάλλοντος

Ειδικά στην Ελλάδα, οι αδυναμίες άσκησης μιας σύγχρονης και αποτελεσματικής περιβαλλοντικής πολιτικής έχουν οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου πολυνομία, με επικαλύψεις, αντιφάσεις, ασυνέχειες και παραμορφώσεις

Οι τίτλοι κεφαλαίων που αναφέρονται στο τέλος του κειμένου, αφορούν είτε στην καθ’ αυτό νομοθεσία για το περιβάλλον –η οποία σταδιακά εμπλουτίζεται και με νέα δικαιακά αντικείμενα–  είτε στα εργαλεία για την άσκηση πολιτικών οι οποίες συν τω χρόνω παγιώνονται και αποκτούν ρυθμιστικά χαρακτηριστικά. Το πιο γνωστό παράδειγμα της δεύτερης κατηγορίας είναι οι περιβαλλοντικές και χωροταξικές μελέτες, οι περισσότερες των οποίων δεν περιορίζονται στις διαπιστώσεις, αλλά καταλήγουν σε συμπεράσματα και προτάσεις νομοθετικού περιεχομένου (ως μη όφειλαν). Το χειρότερο όμως είναι ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία, μεταφρασμένη πρόχειρα στις γλώσσες των χωρών μελών και χωρίς την απαραίτητη προσαρμογή, συν τω χρόνω υποκατέστησε –σε χώρες με χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης, όπως η Ελλάδα– την παραγωγή εθνικής πολιτικής. Εξαιτίας του τρόπου αυτού παραγωγής, η ευρωπαϊκή νομοθετική πολιτική εκφυλίστηκε σε καρικατούρα διατάξεων μη λειτουργικών και αναποτελεσματικών, που δεν εξυπηρετούν τις επιδιώξεις της σύγκλισης. Εν τέλει, το ίδιο συνέβη και με τις χρηματοδοτήσεις: το ακατάλληλο θεσμικό πλαίσιο παράγει ακατάλληλα χρηματοδοτικά προγράμματα τα οποία θα ήταν χρήσιμα μόνο στην περίπτωση που θα εξυπηρετούσαν ταυτοχρόνως τόσο τις εθνικές όσο και τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Αντ’ αυτού, καταλήγουν σε μια ασυνάρτητη και ακατάσχετη ροή πόρων από τον πλούσιο Βορρά προς τον «πενόμενο» Νότο, μια διαδικασία η οποία συχνά κατηγορήθηκε ως «σύστημα εξαγοράς» για την επίτευξη άλλων συναινέσεων γεωστρατηγικού χαρακτήρα. 

Αναλυτικά, και με πιο σεμνή διατύπωση, οι λόγοι που καθιστούν απαραίτητη μια περιβαλλοντική/νομοθετική μεταρρύθμιση σήμερα είναι κυρίως οι εξής:

• Ότι ένα μεγάλο μέρος των νόμων που παρήχθησαν τις προηγούμενες δεκαετίες έχει ήδη ξεπεραστεί μέσα από την πράξη και την επιστήμη
• Ότι ένα σημαντικό μέρος της νομοθεσίας –ή και καθοδηγητικών αρχών όπως είναι τα άρθρα του Συντάγματος– δεν φάνηκε στην πορεία να απαντούν στην ανάγκη που τα γέννησε: αν η νομοθεσία π.χ. για τους υδατικούς πόρους δεν έχει καταφέρει να εξυγειάνει ή να προστατεύσει το νερό και τους υδροφορείς, είναι ακατάλληλη και πρέπει να αντικατασταθεί. Όχι μόνο στις διατάξεις ειδικού σκοπού, αλλά και στις αρχές που (θα έπρεπε να) τη διέπουν. Μια τέτοια αρχή είναι π.χ. η απαίτηση για την ανάκτηση του κόστους καθαρισμού του νερού (Οδηγία 60/2000 της ΕΕ).
• Ότι η νομοθεσία της ΕΕ εξελίσσεται με ταχύτερους ρυθμούς απ’ ότι οι εθνικές νομοθεσίες, προστίθενται νέα κεφάλαια (π.χ. Κλιματική Αλλαγή) και οι χρόνοι συμμόρφωσης είναι συνήθως απαράδεκτα μακρείς. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν η Ευρωπαϊκή νομοθεσία ενσωματώνεται στο εθνικό δίκαιο είναι ήδη αργά. Παράδειγμα, η νομοθεσία για τις περιοχές/δίκτυο Natura 2000, η οποία μετά από 30 χρόνια πρέπει να αναθεωρηθεί εκ βάθρων, αν και η ενσωμάτωσή της (στο Ελληνικό Δίκαιο) δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Η πρόταση βέβαια αμφισβητείται εντόνως από επαγγελματικές συντεχνίες ή κατεστημένους φορείς γιατί κάθε μεταρρύθμιση επιφέρει αναστάτωση η οποία ξεβολεύει και εισάγει καινά δαιμόνια.

Ειδικά στην Ελλάδα, οι αδυναμίες άσκησης μιας σύγχρονης και αποτελεσματικής περιβαλλοντικής πολιτικής έχουν οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου πολυνομία, με επικαλύψεις, αντιφάσεις, ασυνέχειες και παραμορφώσεις. Αυτή η κατάσταση δεν αποκαλύπτει μόνο το διαχρονικό έλλειμμα στην παραγωγή Δικαίου στην εποχή της Νεωτερικότητας, αλλά και στις αδυναμίες της πολιτικής τάξης να κυβερνήσει με βάση γενικούς νόμους (νόμους πλαίσια) και αρχές. Η αδυναμία επίλυσης προβλημάτων με βάση το «υπαρκτό» Δίκαιο οδηγεί στην εκ νέου νομοθέτηση και εν τέλει σε μια ατελέσφορη και αυτοαναιρούμενη διαδικασία. Κραυγαλέα παραδείγματα η Εκτός Σχεδίου Δόμηση και οι προσφυγές στο ΣτΕ.

Το παρόν κείμενο καταλήγει σε μια συλλογή θεμάτων τα οποία έχουν σχετική (επιστημονική) πληρότητα και θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα πρώτο ικανοποιητικό πλαίσιο διαλόγου ή/και προώθησης ώριμων προτάσεων μιας Περιβαλλοντικής και Ευρωπροσανατολισμένης Μεταρρύθμισης.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

• Μεταρρύθμιση στην Αυτοδιοίκηση και Αυτοτελείς Πόροι
• Νομοθέτηση διά Προεδρικών Διαταγμάτων: παράκαμψη της Βουλής, ευκολία και μεταμφίεση
• Ο αμφιλεγόμενος ρόλος του ΣτΕ ή ποιος φυλάει τα πρόβατα
• Χωροταξία: η ιστορία μιας αποτυχίας
• Εκτός Σχεδίου Δόμηση: οι ελπίδες σε μια Συνταγματική αναθεώρηση
• Περιοχές Natura 2000: υπάρχει ακόμα χρόνος;
• Η προστασία της Φύσης μέσω ιδιωτικών φορέων και οργανισμών
• Τα Περιφερειακά Πάρκα ως η καταλληλότερη δομή προστασίας και διαχείρισης
• Η ελλειπής ενσωμάτωση του Κοινοτικού Δικαίου στο Εθνικό Σύστημα και η μη Σύγκλιση
• Πράσινα Αντισταθμιστικά Μέτρα για το περιβάλλον
• Η (ουδέποτε εφαρμοσθείσα) αρχή της Αντικειμενικής Ευθύνης επί περιβαλλοντικής βλάβης
• Το Τοπίο ως συνοψίζουσα οντότητα του Φυσικού Περιβάλλοντος και η νομοθετική (συνταγματική;) του κατοχύρωση