«Ο χρόνος τελειώνει»: Το δικαίωμα στην προστασία του περιβάλλοντος ενώ η Κλιματική Κρίση επιταχύνεται

Ακραίες τιμές θερμοκρασιών, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, εκδήλωση έντονων καιρικών φαινομένων είναι μερικά μόνο από αυτά που τα τελευταία χρόνια κάνουν όλο και πιο έντονη την παρουσία τους. Ο πλανήτης βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού και η προστασία του είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Άλλωστε, αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα η ζωή σε ένα υγιές περιβάλλον, τόσο για τον άνθρωπο του παρόντος όσο και του μέλλοντος - σε αυτό έγκειται το ζήτημα της διαγενεακής ισότητας. Η Κλιματική Αλλαγή και η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι δύο πραγματικότητες παράλληλες - και άλλα περιθώρια αδράνειας δεν υπάρχουν, όπως διαμηνύει με σχετική απόφασή του πλέον και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Το δικαίωμα σε ένα ασφαλές, καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στο περιβαλλοντικό δίκαιο, δικαίωμα που περιλαμβάνει και υποχρεώσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται η υιοθέτηση νομικών και θεσμικών πλαισίων που προστατεύουν από την περιβαλλοντική βλάβη που παρεμβαίνει στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Κλιματική αλλαγή: H απόφαση του ΕΔΔΑ και το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον 

Η χτεσινή (9/4) ιστορική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) φώτισε ακριβώς αυτή την πτυχή για το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον. 

Η απόφαση του ΕΔΔΑ πιθανόν να έχει αλυσιδωτή αντίδραση στην Ευρώπη και στον κόσμο αφού δημιουργεί δεδικασμένο για τον τρόπο με τον οποίο ορισμένα δικαστήρια αντιμετωπίζουν την αύξηση προσφυγών για το Κλίμα με επιχείρημα την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η πρόεδρος του ΕΔΔΑ Σιόφρα Ο'Λέιρι είπε ότι η ελβετική κυβέρνηση παραβίασε το ανθρώπινο δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή αποτυγχάνοντας να θεσπίσει ικανοποιητικές πολιτικές για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής.

«Αυτό περιλάμβανε μια αποτυχία να ποσοτικοποιηθούν, μέσω προϋπολογισμού άνθρακα ή με άλλο τρόπο, οι εθνικοί περιορισμοί των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου», σημείωσε η ίδια και υπογράμμισε ότι η ελβετική κυβέρνηση δεν πέτυχε τους προηγούμενους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μη λαμβάνοντας μέτρα για να εξασφαλίσει την επίτευξή τους.

Το παγκόσμιο κίνημα των πολιτών Avaaz σχολίασε ότι η απόφαση του δικαστηρίου άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στις διενέξεις για το Κλίμα.

Επιταχύνεται η κλιματική αλλαγή; Τα στοιχεία του Copernicus

Τα στοιχεία για την επιτάχυνση της Κλιματικής Αλλαγής είναι καταιγιστικά και ολοένα πιο ανησυχητικά, ενώ φαίνεται να μειώνουν τα περιθώρια για δράση από τις κυβερνήσεις ανά την υφήλιο που ούτως ή άλλως καλούνται να ενεργήσουν άμεσα.

Όπως επισημαίνει η Σαμάνθα Μπέρτζες, υποδιευθύντρια της Υπηρεσίας για την Κλιματική Αλλαγή στο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Copernicus, «ο Μάρτιος ήταν ο δέκατος μήνας στη σειρά που σπάει ρεκόρ θερμοκρασιών. Ένα και μοναδικό ρεκόρ δεν θα σήμαινε πολλά πράγματα, καθώς το κλίμα είναι μία υπόθεση πολυδιάστατη και ευμετάβλητη. Αλλά αυτό που προκαλεί ανησυχία είναι ότι παρατηρούμε μία μακρά περίοδο με υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες».

Τους τελευταίους μήνες οι επιστήμονες καταγράφουν διαδοχικές θερμοκρασίες-ρεκόρ, και το «σερί» συνεχίστηκε τον Μάρτιο του 2024. Είχαν προηγηθεί βέβαια ο θερμότερος Φεβρουάριος, ο θερμότερος Ιανουάριος, ο θερμότερος Δεκέμβριος κ.ο.κ.

«Η πιο θερμή περίοδος των τελευταίων 100.000 ετών»

Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2024 η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης έφτασε τους 14,4 βαθμούς Κελσίου και ήταν υψηλότερη κατά 0,73 βαθμούς σε σχέση με τη συνήθη περίοδο αναφοράς (1991-2020), αλλά και κατά 0,10 βαθμούς σε σύγκριση με τον Μάρτιο του 2016, τον πιο «καυτό» Μάρτιο όλων των εποχών μέχρι πρότινος. Επιπλέον δε, η θερμοκρασία αυτή ήταν υψηλότερη κατά 1,68 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με οποιονδήποτε Μάρτιο της προβιομηχανικής εποχής (1850-1900).

«Μπορούμε να συνδυάσουμε τα σημερινά στοιχεία με εκείνα της προβιομηχανικής εποχής, αλλά και με στοιχεία που αφορούν τους παλαιοκλιματικούς δείκτες» αναφέρει η Σαμάνθα Μπέρτζες στο Reuters. «Η εγκυρότητα των στοιχείων ποικίλλει, ωστόσο μπορούμε πλέον να ισχυριζόμαστε με σχετική βεβαιότητα ότι η περίοδος που διανύουμε σήμερα είναι η θερμότερη που έχει ζήσει η ανθρωπότητα στα τελευταία 100.000 χρόνια ή έστω ένα παρεμφερές χρονικό διάστημα…».

Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η άνοδος της θερμοκρασίας των ωκεανών, που καλύπτουν περίπου το 70% της επιφάνειας της γης και θεωρούνται «ρυθμιστές» του κλίματος παγκοσμίως. Για τον Μάρτιο του 2024 το Παρατηρητήριο Copernicus καταγράφει μία άνοδο της θερμοκρασίας στην επιφάνεια των θαλασσών στους 21,07 βαθμούς Κελσίου. Η Σαμάνθα Μπέρτζες υπενθυμίζει ότι ήδη «οι ωκεανοί έχουν απορροφήσει το 90% της επιπλέον θερμότητας που προκαλεί η ανθρωπογενής Κλιματική Αλλαγή».

Κλιματική κρίση: Σε αχαρτογράφητα νερά ο πλανήτης

Τα ρεκόρ θερμοκρασιών αναμένεται να συνεχιστούν, συν τοις άλλοις λόγω του «Ελ Νίνιο». Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO) εκτιμά ότι το συγκεκριμένο μετεωρολογικό φαινόμενο, που εκδηλώνεται σε μεγάλο τμήμα του τροπικού Ειρηνικού Ωκεανού και επανέρχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, έφτασε την κορύφωσή του τον Δεκέμβριο του 2023 και θεωρητικά βρίσκεται σε αποδρομή. Ωστόσο, θα συνεχίσει να επηρεάζει τις θερμοκρασίες στην επιφάνεια της γης για τους προσεχείς μήνες.

Το ερώτημα που προκύπτει τώρα, ιδιαίτερα μετά τις νέες μετρήσεις του ανακοίνωσε το Παρατηρητήριο Copermicus, είναι μήπως αρχίζει να επιταχύνεται το φαινόμενο της Κλιματικής Αλλαγής, σε σχέση με τις μέχρι τώρα εκτιμήσεις των ειδικών.

Σε αυτή την άποψη φαίνεται να συντείνει ο Γκάβιν Σμιτ, διευθυντής του Goddard Institute for Space Studies (GISS) της NASA. Mιλώντας στο BBC ο Βρετανός ειδικός επισημαίνει ότι «εάν συνεχίσουμε να καταγράφουμε θερμοκρασίες-ρεκόρ μέχρι το τέλος του καλοκαιριού, αυτό σημαίνει ότι πραγματικά μπαίνουμε πλέον σε αχαρτογράφητα ύδατα…».

Η αφρικανική σκόνη ήρθε για να μείνει

«Εξαιρετικού χαρακτήρα» χαρακτηρίζονται πια τα επεισόδια μεταφοράς σκόνης από την Σαχάρα προς την δυτική Ευρώπη που γίνονται όλο και συχνότερα και σε αυτά αναφέρθηκε το ευρωπαϊκό παρατηρητήριο Copernicus τονίζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις για την ποιότητα του αέρα.

Το τρίτο σε διάστημα δύο εβδομάδων επεισόδιο μεταφοράς σκόνης από την Σαχάρα προς την Ευρώπη είναι σε εξέλιξη από τις 6 Απριλίου και έχει δημιουργήσει υψηλές συγκεντρώσεις PM10 (μικροσωματιδίων) «στην Ιβηρική Χερσόνησο καθώς και σε ορισμένες περιοχές της Γαλλίας και της Γερμανίας», ξεπερνώντας ορισμένες φορές τον ημερήσιο ευρωπαϊκό μέσο όρο έκθεσης, σύμφωνα με την υπηρεσία παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα (CAMS) του παρατηρητηρίου Copernicus.

«Αν και δεν είναι σπάνιο φαινόμενο νέφη σκόνης από την Σαχάρα να φθάνουν στην Ευρώπη, η ένταση και η συχνότητα τέτοιων επεισοδίων έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, γεγονός που πιθανόν να οφείλεται σε αλλαγές στα σχήματα ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας», σύμφωνα με την ανακοίνωση. Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη πηγή ορυκτής σκόνης και απελευθερώνει 60-200 εκατομμύρια τόνους ετησίως. Αν τα μεγαλύτερα σωματίδια πέφτουν γρήγορα στο έδαφος, τα μικρότερα μπορούν μεταφερθούν σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων και να φθάσουν στην Ευρώπη.

«Πνίγεται» και η Ελλάδα από τη σκόνη

Η «εισβολή» αφρικανικής σκόνης και στη χώρα μας είναι έντονη όπως έχει φανεί το τελευταίο διάστημα - και θα συνεχίσει να συμβαίνει και τις επόμενες ημέρες. Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών η συχνότητα του φαινομένου έχει αυξηθεί κατά 100% τα τελευταία 20 χρόνια, ενώ σε αυξανόμενους ρυθμούς κινείται και η ένταση που αγγίζει το 50%.

Σύμφωνα με έρευνες που πραγματοποιούνται από διεθνείς οργανισμούς, η ερημοποίηση της Σαχάρας τις τελευταίες δεκαετίες προχωρά με έναν ρυθμό της τάξεως των 2,500 χιλιομέτρων, κάθε χρόνο. Λαμβάνοντας υπόψη ότι  πρόκειται για μία έκταση που αντιστοιχεί περίπου στο 20% του ελλαδικού χώρου, γίνεται κατανοητό γιατί η αφρικανική σκόνη από εισβολέας εξελίσσεται σε μόνιμο και επιβλαβή επισκέπτη της Ελλάδας.

Γιατί είναι επικίνδυνη και τοξική η αφρικανική σκόνη

Η έκθεση σε αυξημένα επίπεδα PM10 μπορεί να έχουν διάφορες επιπτώσεις στην υγεία, με την πυροδότηση κρίσεων άσθματος ή αλλεργιών και την επιδείνωση ορισμένων αναπνευστικών και καρδιαγγειακών νόσων, κυρίως στα ευάλωτα άτομα (έγκυοι, παιδιά, ηλικιωμένοι, ανοσοκατεσταλμένοι).

Σύμφωνα με τον καθηγητή Πνευμονολογίας  Θεόδωρο Βασιλακόπουλο «πάντα όταν επιβαρύνεται η ατμόσφαιρα, ιδίως με μικροσωματίδια, οι άνθρωποι που έχουν ευπάθεια, προϋπάρχουσες νόσους δηλαδή στο αναπνευστικό τους και στο κυκλοφορικό τους επιβαρύνονται αρκετά. Ο λόγος είναι απλός. Οποτεδήποτε μπαίνει σκόνη και την εισπνέουμε τα μικρά αυτά σωματίδια κάθονται στο βλεννογόνο του αναπνευστικού και κάνουν φλεγμονή. Σε έναν υγιή οργανισμό αυτή η φλεγμονή είναι μικρή και δεν του προκαλεί τίποτα. Σε έναν όμως οργανισμό που έχει ήδη φλεγμονή από κάποια νόσο, από ένα άσθμα, από μια αλλεργική ρινίτιδα, η φλεγμονή επικάθεται στην προϋπάρχουσα φλεγμονή και αυξάνει ή προκαλεί συμπτώματα».