Απροετοίμαστη η Ευρώπη για την Κλιματική Κρίση - Οι κίνδυνοι για την Ελλάδα

Ο κίνδυνος της Κλιματικής Κρίσης έχει φτάσει σε κρίσιμα επίπεδα στην Ευρώπη και θα μπορούσε να είναι καταστροφικός αν δεν αναληφθεί επείγουσα δράση, σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ). Ωστόσο, η Ευρώπη δεν φαίνεται να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.

Οι κλιματικοί κίνδυνοι για την Ευρώπη

Η Ευρώπη είναι η ήπειρος που θερμαίνεται ταχύτερα στον κόσμο και οι κλιματικοί κίνδυνοι απειλούν την ενεργειακή και επισιτιστική της ασφάλεια, τα οικοσυστήματα, τις υποδομές, τους υδάτινους πόρους, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την ανθρώπινη υγεία, αναφέρει ο ΕΟΠ.

Η ακραία ζέστη, η ξηρασία, οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές και οι πλημμύρες που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη θα επιδεινωθούν και θα επηρεάσουν τις συνθήκες διαβίωσης σε ολόκληρη την ήπειρο, ακόμη και στο πλαίσιο αισιόδοξων σεναρίων υπερθέρμανσης του πλανήτη, σύμφωνα με τον ΕΟΠ.

Ελλάδα και Νότια Ευρώπη στο επίκεντρο της Κλιματικής Κρίσης

Η Νότια Ευρώπη, και η Ελλάδα, κινδυνεύουν ιδιαίτερα από τις πυρκαγιές και τις επιπτώσεις της υπερβολικής ζέστης και της λειψυδρίας στη γεωργική παραγωγή, την εργασία σε εξωτερικούς χώρους και την υγεία. Εκτιμάται ότι μέχρι το 2040 η Κύπρος, η Ελλάδα και η Ισπανία θα δουν έως και 40πλασιασμό της θνησιμότητας λόγω καύσωνα, αν δεν ληφθούν μέτρα.

Οι πλημμύρες, η διάβρωση και η διείσδυση αλμυρού νερού απειλούν τις υψομετρικά χαμηλές παράκτιες περιοχές της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων πολλών πυκνοκατοικημένων πόλεων. Ειδικότερα, φαίνεται πως με ένα ήπιο σενάριο το 2041-2060 με αύξηση της θερμοκρασίας κατά μέσο όρο 2 βαθμών, θα μειωθεί έως και 40% η ροή στα ποτάμια των μεσογειακών χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. 

Σε ό,τι αφορά την οικονομία, οι επιπτώσεις της Κλιματικής Κρίσης θα έχουν δημοσιονομικό αντίκτυπο, ειδικά στις χώρες με υψηλότερο χρέος (όπως η Ελλάδα). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, αναμένεται αύξηση αναλογίας χρέους προς ΑΕΠ κατά 3% - 4%.

Ποιοι τομείς απαιτούν επείγουσα δράση

Η αξιολόγηση εντοπίζει 36 σημαντικούς κλιματικούς κινδύνους για την Ευρώπη σε πέντε ευρείς τομείς: οικοσυστήματα, τρόφιμα, υγεία, υποδομές, οικονομία και χρηματοδότηση.

Περισσότεροι από τους μισούς σημαντικότερους κλιματικούς κινδύνους που προσδιορίζονται στην έκθεση, απαιτούν την άμεση λήψη περαιτέρω μέτρων και οκτώ από αυτούς είναι ιδιαίτερα επείγοντες. Κυρίως για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων, την προστασία των ανθρώπων από τους καύσωνες, την προστασία ανθρώπων και υποδομών από τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές καθώς και για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των ευρωπαϊκών μηχανισμών αλληλεγγύης, όπως το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ.

Οικοσυστήματα: Οι κίνδυνοι για τα θαλάσσια και τα παράκτια οικοσυστήματα αξιολογούνται ως ιδιαίτερα σοβαροί. Η έκθεση του ΕΟΠ υπενθυμίζει ότι τα οικοσυστήματα παρέχουν πολλαπλές υπηρεσίες στους ανθρώπους και, ως εκ τούτου, οι κίνδυνοι αυτοί έχουν μεγάλη πιθανότητα να παρουσιάσουν αλυσιδωτές επιπτώσεις και σε άλλους τομείς, όπως η διατροφή, η υγεία, οι υποδομές και η οικονομία.

Τροφή: Οι κίνδυνοι από τη ζέστη και την ξηρασία στη φυτική παραγωγή βρίσκονται ήδη σε κρίσιμο επίπεδο στη Νότια Ευρώπη, αλλά και οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης βρίσκονται σε κίνδυνο.  Ειδικότερα, οι παρατεταμένες ξηρασίες που επηρεάζουν μεγάλες περιοχές συνιστούν σοβαρή απειλή για τη φυτική παραγωγή, την επισιτιστική ασφάλεια και τον εφοδιασμό πόσιμου νερού. Ακόμη και η μερική στροφή από πρωτεΐνες ζωικής προέλευσης σε πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης που καλλιεργούνται με βιώσιμο τρόπο θα μπορούσε να αποτελέσει μια λύση που θα μείωνε την κατανάλωση νερού στη γεωργία και την εξάρτηση από εισαγόμενες ζωοτροφές.

Υγεία: Η θερμότητα είναι ο σοβαρότερος και πιο επείγων παράγοντας κλιματικού κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία. Τον μεγαλύτερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι εργαζόμενοι στην ύπαιθρο που εκτίθενται σε ακραία ζέστη, οι ηλικιωμένοι, και τα άτομα που ζουν σε ανεπαρκώς δομημένες κατοικίες και σε περιοχές που επηρεάζονται σημαντικά από το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας ή έχουν ανεπαρκή πρόσβαση σε συστήματα ψύξης. Πολλά μέσα μοχλοί για τη μείωση των κλιματικών κινδύνων για την υγεία βρίσκονται εκτός των παραδοσιακών πολιτικών υγείας, όπως ο πολεοδομικός σχεδιασμός, τα οικοδομικά πρότυπα και η εργατική νομοθεσία.

Υποδομές: Τα συχνότερα και ακραία καιρικά φαινόμενα αυξάνουν τους κινδύνους για το δομημένο περιβάλλον και τις κρίσιμες υπηρεσίες της Ευρώπης, στις οποίες περιλαμβάνονται οι υπηρεσίες ενέργειας, ύδρευσης και μεταφορών. Ενώ οι κίνδυνοι παράκτιων πλημμυρών έχουν αντιμετωπιστεί σχετικά ικανοποιητικά στην Ευρώπη, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι αλλαγές στα φαινόμενα καταιγίδων μπορούν να προκαλέσουν καταστροφικές επιπτώσεις σε ανθρώπους, υποδομές και οικονομικές δραστηριότητες. Στη Νότια Ευρώπη, η θερμότητα και η ξηρασία προκαλούν σημαντικούς κινδύνους στην παραγωγή, τη μετάδοση και τη ζήτηση ενέργειας. Τα οικιστικά κτίρια πρέπει επίσης να προσαρμοστούν στην αύξηση της θερμότητας.

Οικονομία και χρηματοοικονομικός τομέας: Η οικονομία και το χρηματοοικονομικό σύστημα της Ευρώπης αντιμετωπίζουν πολλούς κλιματικούς κινδύνους. Για παράδειγμα, τα ακραία κλιματικά φαινόμενα μπορούν να αυξήσουν τα ασφάλιστρα, να απειλήσουν περιουσιακά στοιχεία και ενυπόθηκα δάνεια, καθώς και να αυξήσουν τις κρατικές δαπάνες και το κόστος των δανείων. Η βιωσιμότητα του Ταμείου Αλληλεγγύης της ΕΕ απειλείται ήδη σοβαρά λόγω των δαπανηρών πλημμυρών και των δασικών πυρκαγιών των τελευταίων ετών. Η επιδείνωση των κλιματικών επιπτώσεων μπορεί επίσης να διευρύνει το χάσμα στην ιδιωτική ασφάλιση και να καταστήσει τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα πιο ευάλωτα.

77% των Ευρωπαίων θεωρούν την κλιματική αλλαγή πολύ σοβαρό πρόβλημα

Το 2023 ήταν το θερμότερο έτος που είχε καταγραφεί. Σύμφωνα με την έκθεση του Φεβρουαρίου της υπηρεσίας Copernicus για την κλιματική αλλαγή, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία κατά τους προηγούμενους 12 μήνες υπερέβη το όριο του 1,5 βαθμού που ορίζεται στη συμφωνία του Παρισιού.

«Δεδομένου ότι η ΕΕ αναλαμβάνει ολοκληρωμένη δράση για τη μείωση των εκπομπών της και τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, πρέπει επίσης να αναλάβει δράση για την προσαρμογή στις ήδη αναπόφευκτες αλλαγές και για την προστασία των ανθρώπων και της ευημερίας», τονίζει η Επιτροπή.

Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, το 77% των Ευρωπαίων θεωρούν την κλιματική αλλαγή πολύ σοβαρό πρόβλημα, ενώ περισσότεροι από ένας στους τρεις Ευρωπαίους (37%) αισθάνονται ήδη προσωπικά εκτεθειμένοι σε κλιματικούς κινδύνους.

Συνεργασία είναι το σημείο κλειδί για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Κρίσης

Οι περισσότεροι σημαντικοί κλιματικοί κίνδυνοι που προσδιορίζονται στην έκθεση θεωρούνται κοινή ευθύνη της ΕΕ, των κρατών μελών της ή άλλων επιπέδων διακυβέρνησης. Για την αντιμετώπιση και τη μείωση των κλιματικών κινδύνων στην Ευρώπη, η αξιολόγηση του ΕΟΠ τονίζει ότι η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει να συνεργάζονται και να εξασφαλίζουν τη συμμετοχή των περιφερειακών και τοπικών αρχών, όταν απαιτείται επείγουσα και συντονισμένη δράση.

Υπάρχουν ακόμη πολλά κενά γνώσης όσον αφορά τους κύριους κλιματικούς κινδύνους που προσδιορίζονται στην έκθεση του ΕΟΠ. Σύμφωνα με την έκθεση, η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο, βελτιώνοντας την κατανόηση των κλιματικών κινδύνων, αυξάνοντας την ευθύνη ανάληψης κινδύνων και συμβάλλοντας στον τρόπο αντιμετώπισής τους μέσω της νομοθεσίας, των κατάλληλων δομών διακυβέρνησης, της παρακολούθησης, της χρηματοδότησης και της τεχνικής υποστήριξης. Οι νέες αυτές γνώσεις θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν καθοριστικά σε μια επακόλουθη Ευρωπαϊκή Αξιολόγηση των Κλιματικών Κινδύνων.

Την ίδια ώρα, η κινητοποίηση επαρκούς χρηματοδότησης τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα είναι «ζωτικής σημασίας» για να μπορέσουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ να διαχειριστούν την κλιματική κρίση, τονίζει, μεταξύ άλλων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις προτάσεις που δημοσίευσε για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων στην Ευρώπη.

Στις προτάσεις της η Επιτροπή παρουσιάζει τρόπους με τους οποίους τα κράτη-μέλη μπορούν να προετοιμάσουν και να εφαρμόσουν πολιτικές που «σώζουν ζωές», που μειώνουν τις ζημιές και προστατεύουν την ευημερία.

Οι δράσεις που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Για να βοηθήσει την ΕΕ και τα κράτη μέλη της να διαχειριστούν τους κλιματικούς κινδύνους, η Επιτροπή προτείνει συγκεκριμένες δράσεις:

• καλύτερη διακυβέρνηση
• στενότερη συνεργασία μεταξύ του εθνικού, του περιφερειακού και του τοπικού επιπέδου
• καλύτερη κατανόηση της διασύνδεσης μεταξύ των κλιματικών κινδύνων, των επενδύσεων και των μακροπρόθεσμων στρατηγικών χρηματοδότησης
• βελτίωση του χωροταξικού σχεδιασμού στα κράτη μέλη
• ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στον σχεδιασμό και τη συντήρηση υποδομών ζωτικής σημασίας
• σύνδεση των μηχανισμών αλληλεγγύης σε επίπεδο ΕΕ, όπως το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ
• διαρθρωτικές επενδύσεις της πολιτικής συνοχής, με επαρκή εθνικά μέτρα ανθεκτικότητας

Σύμφωνα με την Επιτροπή, τα συστήματα και τα μέσα πολιτικής προστασίας πρέπει να είναι ανθεκτικά στο μέλλον, μέσω επενδύσεων στη διαχείριση του κινδύνου καταστροφών από την ΕΕ και τα κράτη μέλη, τις ικανότητες αντιμετώπισης και την εμπειρογνωμοσύνη που μπορούν να αναπτυχθούν γρήγορα σε διασυνοριακό επίπεδο.

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι για να μπορέσουν τα κράτη-μέλη να διαχειριστούν τους κλιματικούς κινδύνους θα πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για τη χρηματοδότηση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή.

«Η κινητοποίηση επαρκούς χρηματοδότησης για την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή, τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα, θα είναι ζωτικής σημασίας. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να στηρίξει τα κράτη μέλη ώστε να βελτιώσουν και να ενσωματώσουν την κατάρτιση του προϋπολογισμού για τους κλιματικούς κινδύνους στις εθνικές δημοσιονομικές διαδικασίες. Για να διασφαλιστεί ότι οι δαπάνες της ΕΕ είναι ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή, η Επιτροπή θα ενσωματώσει ζητήματα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στην υλοποίηση των προγραμμάτων και των δραστηριοτήτων της ΕΕ στο πλαίσιο της αρχής της 'μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης'», τονίζει η Επιτροπή.

Επίσης, σημειώνει ότι θα συγκαλέσει προσωρινή ομάδα προβληματισμού για την κινητοποίηση χρηματοδότησης της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή. Η ομάδα προβληματισμού θα φέρει σε επαφή παράγοντες της βιομηχανίας και εκπροσώπους δημόσιων και ιδιωτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων για να εξετάσουν τρόπους διευκόλυνσης της χρηματοδότησης της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή.

Ενώ η ανακοίνωση επικεντρώνεται στη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ΕΕ δραστηριοποιείται επίσης σε διεθνές επίπεδο για την αντιμετώπιση των κλιματικών κινδύνων και μεγάλο μέρος της διεθνούς μας χρηματοδότησης για το κλίμα διατίθεται σε μέτρα προσαρμογής.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει να ανταλλάσσει εμπειρίες, γνώσεις και εργαλεία για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων διεθνώς και να συμπεριλαμβάνει τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων σε διμερείς και πολυμερείς συζητήσεις.