Γάζα: κίνδυνος - θάνατος από την καταστροφή του περιβάλλοντος

Τους τελευταίους τέσσερις μήνες, όλοι μάθαμε τα τεράστια δεινά που επέφερε ο πόλεμος στη Γάζα στον πληθυσμό του μικρού θύλακα. Αυτό για το οποίο όμως δεν μιλάμε —πράγμα κατανοητό δεδομένης της έκτασης της τρέχουσας ανθρωπιστικής καταστροφής— είναι ο αντίκτυπος των πολεμικών ενεργειών στο περιβάλλον και οι συνέπειές τους στην υγεία του πληθυσμού που θα επιβιώσει από τον πόλεμο. Αυτές οι συνέπειες θα μπορούσαν να προκαλέσουν δεκάδες χιλιάδες επιπλέον θανάτους στα προσεχή χρόνια, ιδιαίτερα μεταξύ των παιδιών που είναι πιο ευαίσθητα, καθιστώντας τον αριθμό των απωλειών του πολέμου πολύ υψηλότερο από ό,τι φαινόταν αρχικά.

Το Ισραήλ ανέφερε ότι έριξε 6.000 βόμβες μόνο τις πρώτες έξι ημέρες του πολέμου. Από τον Ιανουάριο, υπολογίζεται ότι έχουν πέσει στη Γάζα περίπου 30.000 βόμβες. Γίναμε επίσης μάρτυρες έντονων χερσαίων μαχών που άφησαν και αφήνουν πίσω τους το δικό τους μείγμα θανατηφόρων αποβλήτων. Εκτός από την προφανή άμεση καταστροφή που προκαλούν τέτοιες ενέργειες, μεγάλες ποσότητες τοξικών χημικών ουσιών, οι οποίες συνθέτουν αυτά τα θανατηφόρα πυρομαχικά, απελευθερώνονται και εξαπλώνονται στο περιβάλλον, αναμειγνύονται με το έδαφος και, με την πάροδο του χρόνου, εισέρχονται στα υποκείμενα υπόγεια ύδατα.

Το 1980 στις Ηνωμένες Πολιτείες ψηφίστηκε νόμος (ο λεγόμενος «Superfund Act»), ο οποίος απαιτεί καθαρισμό των πιο μολυσμένων τοποθεσιών στη χώρα. Πρόκειται για μια συνεχή προσπάθεια που περιλαμβάνει περίπου 1.300 τοποθεσίες στις ΗΠΑ, μέρος των οποίων είχε μολυνθεί από δραστηριότητες του Υπουργείου Άμυνας. Πολλοί από αυτούς χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι εκπαίδευσης για βομβαρδισμούς και για ασκήσεις με πυροβόλα όπλα. Οι ρύποι που βρέθηκαν σε αυτές τις τοποθεσίες είναι χημικές ουσίες του είδους που θα περίμενε κανείς να συναντήσει στο έδαφος και στα συντρίμμια της Γάζας ως αποτέλεσμα του πολέμου. Και ο καθαρισμός τους είναι περίπλοκη, δαπανηρή και πολυετής προσπάθεια. Στις ΗΠΑ οι μεγαλύτερες από τις τοποθεσίες του Superfund ονομάζονται «mega-sites»: όσον αφορά την κλίμακα, η εκκαθάριση της Γάζας θα σήμαινε εκατοντάδες τέτοιες mega-sites.

Oι τοξικές χημικές ενώσεις στα εκρηκτικά πυρομαχικά και οι διαρροές από τον εξοπλισμό των επιχειρήσεων ξηράς αναμειγνύονται με το χώμα και καλύπτουν την επιφάνεια των σωματιδίων του εδάφους. Επιπλέον, οι εκρήξεις και οι πυρκαγιές που προκύπτουν από την ανάφλεξη των υλικών έχουν αποτέλεσμα την απελευθέρωση πρόσθετων επιβλαβών χημικών ουσιών που περιέχονται σε δομικά υλικά, έπιπλα, ηλεκτρονικό εξοπλισμό και χημικά οικιακά και επαγγελματικά προϊόντα, τα οποία, όπως τα χημικά των πυρομαχικών, καλύπτουν τα σωματίδια του εδάφους. Με την πάροδο του χρόνου αυτά τα σωματίδια εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα μέσω ποικίλων οδών. Για παράδειγμα, τις ημέρες όπου φυσά άνεμος, μεταφέρονται στον αέρα και μπορούν να εισπνευστούν. Αυτό συνέβη μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 στην περιοχή των Διδύμων Πύργων στο Κάτω Μανχάτταν. Αντιμετωπίζουμε ακόμα τις επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων που ζούσαν και εργάζονταν στην πληγείσα ζώνη καθώς και εκείνων που ανήκαν στις ομάδες διάσωσης. Υπολογίζεται ότι περίπου το 1% του πληγέντος πληθυσμού (4.363 άτομα) πέθαναν πρόωρα τα χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ως αποτέλεσμα της έκθεσης στις χημικές ουσίες από τους κατεστραμμένους πύργους. Επίσης, περίπου το 15% (63.500 άτομα) έχει διαγνωστεί με παθήσεις που αποδίδονται στην έκθεσή τους σε τοξικές ουσίες. Αν εφαρμόσουμε αυτά τα ποσοστά στη Γάζα και υποθέσουμε ότι ολόκληρος ο πληθυσμός της Γάζας έχει εκτεθεί σε τοξικές ουσίες, οι αναμενόμενοι μελλοντικοί θάνατοι και οι ασθένειες πρέπει να υπολογιστούν σε πάνω από 20.000 και 300.000 αντιστοίχως.

Μολυσμένο χώμα μπορεί επίσης να εισέλθει στον οργανισμό, κυρίως από παιδιά κατά τη διάρκεια των παιχνιδιών τους. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός της Γάζας είναι παιδιά. Με την πάροδο του χρόνου, η έκθεση σε τοξικά υλικά μπορεί να προκαλέσει καρκίνο και άλλες σοβαρές παθήσεις. Εξάλλου, οι τοξικές χημικές ουσίες παρασύρονται από τις βροχοπτώσεις και μπαίνουν από το έδαφος στα υπόγεια ύδατα. Στη Γάζα, αυτό θα επιδεινώσει μια ήδη κρίσιμη κατάσταση: λόγω της υπεράντλησης, το νερό από τη θάλασσα εισέρχεται στον υπόγειο υδροφορέα του παλαιστινιακού θύλακα αυξάνοντας την περιεκτικότητά του σε αλάτι, ενώ παραλλήλως η έλλειψη επαρκών εγκαταστάσεων επεξεργασίας έχει ως αποτέλεσμα υψηλά επίπεδα παθογόνων μικροοργανισμών στο νερό. Παρότι υπάρχουν τεχνολογίες για την αντιμετώπιση αυτών των παραγόντων, ηείσδυση τοξικών χημικών ουσιών από πολεμικό υλικό στα υπόγεια ύδατα θα περιέπλεκε την αποκατάσταση του υδροφορέα σχετικά με το πόσιμο νερό και, ως εκ τούτου, θα έθετε σε κίνδυνο ολόκληρο τον πληθυσμό της Γάζας.

Για να ελαχιστοποιηθούν αυτές οι ολέθριες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία, πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα για τον περιβαλλοντικό καθαρισμό της Γάζας — βεβαίως μαζί με μέτρα για να σταματήσει ο πόλεμος. Λόγω του πολύπλοκου μείγματος τοξικών ενώσεων στα συντρίμμια και στο χώμα των πεδίων της μάχης, η μοναδική λογική μέθοδος καθαρισμού θα ήταν η αφαίρεση όλων των μολυσμένων συντριμμιών και του χώματος και η απόρριψή τους σε μια χωματερή μηχανικά σχεδιασμένη και ελεγχόμενη (‘’engineered landfill’’). Όπως ακριβώς συνέβη με τα χαλάσματα που αφαιρέθηκαν από την περιοχή των Δίδυμων Πύργων: η διαδικασία χρειάστηκε κάμποσους μήνες για να ολοκληρωθεί. Στη Γάζα όπου σύμφωνα με τις ανταποκρίσεις έχουν καταστραφεί ή υποστεί ζημιές πάνω από 144.000-175.000 κτίρια, άρα έχουν συσσωρευτεί σημαντικά μεγαλύτερες ποσότητες συντριμμιών και χώματος, θα απαιτηθούν πολύ μεγαλύτερα χρονικά πλαίσια. Ωστόσο, το μεγαλύτερο ερώτημα που τίθεται είναι το πού θα βρίσκεται ο τεράστιος χώρος υγειονομικής ταφής ο οποίος απαιτείται για έναν τόσο εκτεταμένο καθαρισμό. Σίγουρα, δεν υπάρχει περιθώριο στην ήδη υπερπλήρη λωρίδα της Γάζας. Η έρημος στο νότιο Ισραήλ θα ήταν ένα πιθανό μέρος.

Τέλος, τίθεται το ζήτημα του κόστους. Ενδεικτικά μιλώντας, η εκκαθάριση ενός mega site στις ΗΠΑ θα κοστίζει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Καθώς οι δορυφορικές φωτογραφίες δείχνουν ότι το ένα τρίτο της οικιστικής κάλυψης της Γάζας έχει καταστραφεί, πρόκειται για εναέρια έκταση που ισοδυναμεί με εκατοντάδες mega-sites. Ως εκ τούτου, το κόστος για τον περιβαλλοντικό καθαρισμό της Γάζας μπορεί να ανέλθει σε δεκάδες, ακόμη και σε εκατοντάδες, δισεκατομμύρια δολάρια. Ποιος θα πληρώσει; Μια σημαντική αρχή του Superfund Act είναι ότι «ο ρυπαίνων πληρώνει». Αυτή η αρχή πρέπει να εφαρμοστεί στον καθαρισμό της περιβαλλοντικής ρύπανσης που προέκυψε από αυτόν τον πόλεμο.

Όσο τραγική κι αν είναι η θανάτωση δεκάδων χιλιάδων αμάχων κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα, θα υπάρξουν εξίσου μεγάλα δεινά και ανυπολόγιστος αριθμός θανάτων και ασθενών από τις περιβαλλοντικές καταστροφές που επέφερε ο πόλεμος. Θα συμβούν αργοί θάνατοι, που θα έρθουν μετά από σιωπηλά βάσανα, όταν ο υπόλοιπος κόσμος θα έχει επικεντρώσει την προσοχή του σε κάποια επόμενη κρίση. Ωστόσο, όλα αυτά θα μπορούσαν να ελαχιστοποιηθούν αν αναγνωρίζαμε την τεράστια περιβαλλοντική ζημιά και λαμβάναμε άμεση δράση για να την αντιστρέψουμε.