Η κλιματική κρίση είναι ήδη παρούσα παντού

Η κλιματική κρίση κάνει ήδη πολύ έντονη την παρουσία της σε όλο τον πλανήτη αλλά και στη δική μας κλιματική ζώνη. Η Μεσόγειος είναι μια περιοχή όπου η κλιματική αλλαγή είναι κατά 20% πιο έντονη σε σχέση με άλλες περιοχές και θεωρείται «κλιματικό καυτό σημείο» (climate hot spot).

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης είναι εμφανείς πλέον σε όλες τις δραστηριότητες και τις εκφάνσεις της ζωής μας: ακραία καιρικά φαινόμενα, άγριες πυρκαγιές, κύματα καύσωνα που διαρκούν, μείωση των βροχοπτώσεων μέσα στον χρόνο αλλά πιο έντονα φαινόμενα όταν βρέχει με αυξανόμενο κίνδυνο πλημμυρών, κατακόρυφη μείωση και καταστροφές της αγροτικής παραγωγής, αλλαγές στα οικοσυστήματα και επέκταση της παρουσίας ειδών από άλλες κλιματικές ζώνες στο θαλάσσιο οικοσύστημα (π.χ. λαγοκέφαλος, λιονταρόψαρο, γερμανοί και οξύνιση των θαλασσών.

Η πολιτική προστασία αλλάζει (πρέπει να αλλάξει) ριζικά εξαιτίας των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στις υποδομές. Ανάλογα με την κλιματική ζώνη εμφανίζονται με διαφορετική ένταση τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως μεγάλες πλημμύρες, χιονοπτώσεις, ισχυροί άνεμοι και ανεμοστρόβιλοι ή υδροστρόβιλοι, τσουνάμι, υψηλές θερμοκρασίες που διαρκούν επί μέρες, έντονοι καύσωνες ή άγριοι παγετώνες (όπως ξανά και ξανά στις ΗΠΑ).

Ορισμένες πόλεις είχαν εδώ και μια - δύο δεκαετίες ξεκινήσει να προετοιμάζονται για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Πολλές έχουν εδώ και χρόνια κηρύξει κατάσταση έκτακτης κλιματικής κρίσης. Παρ' όλα αυτά οι πόλεις και οι περιοχές είναι πίσω από τις εξελίξεις, ιδιαίτερα αυτές που δεν είχαν προετοιμαστεί. Η κλιματική κρίση έχει ήδη εξελιχθεί πολύ χειρότερα και από τα πιο ακραία σενάρια που προβλέπονταν να συμβούν το 2050 ή και προς τα τέλη του αιώνα. Φαίνεται ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα ξεπεράσει κάπου μεταξύ 2027 έως 2032 τον 1,5ºC, το όριο που είχε τεθεί στην Παγκόσμια Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα να μην ξεπεραστεί το 2050. Υπάρχει ο κίνδυνος μέχρι τότε να έχει στην πραγματικότητα ανέβει η μέση θερμοκρασία κατά +2,3 έως 3,5ºC, ένα σενάριο απολύτως καταστροφικό.

Για πρώτη φορά, η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας ξεπέρασε τον +1,5ºC το 2023, και έφτασε τον 1,54 ± 0,06°C, ίσως υπό την επίδραση και ορισμένων άλλων παραγόντων (El Ninio, έκρηξη ηφαιστείων, μείωση της ρύπανσης από καύσιμα της ναυτιλίας που περιέχουν θείο) που όμως καθένα από αυτά δεν έχει επίδραση μεγαλύτερη από 0,1ºC. Ας ελπίσουμε ότι δεν αντανακλά αυτό μια μεγάλη και μόνιμη επιτάχυνση της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη και το 2024 - 2025 θα δούμε να μειώνεται ο ρυθμός αλλαγής του κλίματος.

Για να συγκρατήσουμε την κλιματική κρίση σε κάπως ελεγχόμενο επίπεδο χρειάζονται πολύ πιο γρήγοροι ρυθμοί απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα σε όλους τους τομείς, που σημαίνει να κάνουμε τις πόλεις κλιματικά ουδέτερες

Σε κάθε περίπτωση θα απαιτηθούν τώρα μεγαλύτερες δεσμεύσεις και γρήγοροι ρυθμοί υλοποίησης τόσο στα θέματα της κλιματικής κρίσης όσο και προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Για να συγκρατήσουμε την κλιματική κρίση σε κάπως ελεγχόμενο επίπεδο χρειάζονται πολύ πιο γρήγοροι ρυθμοί απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα σε όλους τους τομείς, που μεταξύ άλλων σημαίνει να κάνουμε τις πόλεις (κτίρια, μετακινήσεις, συστήματα θέρμανσης δροσισμού, επιχειρήσεις, παραγωγή ενέργειας για τις ανάγκες μας) κλιματικά ουδέτερες, δηλαδή να στραφούμε σε μια εντελώς διαφορετική οικονομία, όχι μόνο να αλλάξουμε καύσιμο. Παράλληλα, χρειάζεται να στηρίξουμε τους πολίτες, την κοινωνία, τις επιχειρήσεις και γενικότερα την οικονομία ώστε να προχωρήσουμε όλοι μαζί σε αυτές τις βαθιές αλλαγές χωρίς να καταστρέφονται ή να μένουν πίσω κοινωνικές ομάδες, επαγγέλματα, κοινωνικές δομές και υποδομές.

Παράλληλα με την γιγαντιαία προσπάθεια για μετριασμό της κλιματικής κρίσης χρειάζεται να προσαρμόσουμε όλες τις πολιτικές, τις υποδομές, την κοινωνική οργάνωση και την οικονομία στα νέα κλιματικά δεδομένα στις πόλεις μας, όπου συγκεντρώνεται πλέον το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων.

Ακόμα και πόλεις που είχαν ξεκινήσει την προετοιμασία τους εδώ και πολλά χρόνια δεν είναι πλήρως προετοιμασμένες για τη νέα εποχή. Για παράδειγμα, ορισμένες πόλεις στον Καναδά είχαν ξεκινήσει την προετοιμασία τους μια δεκαετία πριν. Αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για να αντέξουν τις πλημμύρες του 2023. Ο Δήμος του Gore, στο Quebec, προετοιμάζονταν μεγαλώνοντας τους αγωγούς ομβρίων κάτω από τους δρόμους για να αντέξουν μεγαλύτερη ροή νερών βροχής. Με ετήσιο όμως προϋπολογισμό 6.000.000 δολάρια, οι πλημμύρες το 2023 προκάλεσαν καταστροφές σε 3 δρόμους ύψους 1.000.000 δολαρίων, παρά τα έργα που είχαν γίνει.

To Gore όμως είναι ένας από τους δεκάδες δήμους του Καναδά των οποίων οι προϋπολογισμοί συμπιέζονται από την κλιματική κρίση. Από τη μία υπάρχει ο υψηλός πληθωρισμός που πλήττει τους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και των δήμων, από την άλλη οι πόλεις στον Καναδά πλήττονται όλο και περισσότερο από άγριες πυρκαγιές, πλημμύρες, ακραία καιρικά φαινόμενα, καύσωνα και καταιγίδες πάγου με υψηλό κόστος, ενώ παράλληλα πρέπει να επενδύσουν πόρους για την πρόληψη, να προφυλαχθούν από τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Οι δημοτικοί αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι δεν θα μπορέσουν να απορροφήσουν το αυξανόμενο κόστος που σχετίζεται με επιπτώσεις από την κλιματική κρίση, χωρίς περισσότερα χρήματα από την ομοσπονδιακή και την επαρχιακή κυβέρνηση. Επιβεβαιώνεται ο Nicholas Stern The Economics of Climate Change: The Stern Review που στη μελέτη του ορόσημο που δημοσιεύθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2006 διαπίστωνε:

• Υπάρχει (το 2006) ακόμη χρόνος για να αποφευχθούν οι χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, εάν αναλάβουμε ισχυρή δράση τώρα.
• Η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη και την οικονομία·
• Το κόστος της σταθεροποίησης του κλίματος είναι σημαντικό αλλά διαχειρίσιμο. Η καθυστέρηση θα ήταν επικίνδυνη και πολύ πιο δαπανηρή..

The Economics of Climate Change: The Stern Review έχει γίνει μια από τις πιο σημαίνουσες εκθέσεις για την κλιματική αλλαγή που κυκλοφόρησε ποτέ από την κυκλοφορία της από το Υπουργείο Οικονομικών της Κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου τον Οκτώβριο του 2006. Η έκθεση που δημοσιεύθηκε ως τόμος τον Ιανουάριο του 2007 από το Cambridge Πανεπιστημιακές Εκδόσεις. αποδεικνύεται και αυτή αφενός προφητική και αφετέρου αισιόδοξη αφού ήδη φαίνεται ότι έχουμε μπει σε εποχή καταστροφών μεγάλου κόστους, που επηρεάζει πλέον όχι μόνο την οικονομία αλλά και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, όπως η μεγάλης κλίμακας καταστροφές της αγροτικής παραγωγής, οι πλημμύρες μεγάλων περιοχών όπως για παράδειγμα στη Θεσσαλία, η ακύρωση των όποιων υποδομών υπάρχουν σε πολλές περιοχές.

«Δήμοι όλων των μεγεθών σε όλη τη χώρα, βλέπουμε το μέγεθος της ζημιάς – είναι απίστευτο», δήλωσε ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας των Δήμων του Καναδά. «Οι επαρχιακές και ομοσπονδιακές κυβερνήσεις πρέπει να επενδύσουν περισσότερα. Βλέπουμε όλο και περισσότερες ζημιές χρόνο με το χρόνο». Αυτό διαπιστώνεται πλέον σε πολλές χώρες, Πορτογαλία, Ισπανία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες, Ελλάδα, Πακιστάν, Αφρική.

Ακόμα και μεγάλοι Δήμοι του Καναδά που έχουν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, τώρα κινδυνεύουν από την αύξηση του κόστους που προκαλεί η κλιματική κρίση, Montreal, Ottawa και Regina είναι μεταξύ των πόλεων όπου τα έντονα καιρικά φαινόμενα απείλησαν τους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς τους το 2022..

Στη Regina η απροσδόκητα σημαντική χιονόπτωση και το κόστος συντήρησης των δρόμων στο τέλος του 2022 προκάλεσαν λειτουργικό έλλειμμα «για πρώτη φορά στην ιστορία του Δήμου», όπως είπε ο διευθυντής οικονομικής στρατηγικής της πόλης τον Μάιο 2023 στην εκτελεστική επιτροπή της. Ο Chris Warren, ο διευθυντής οδοποιίας και μεταφορών της πόλης, συνέδεσε άμεσα το αυξανόμενο λειτουργικό κόστος στο τμήμα του με την κλιματική αλλαγή.

Αξιωματούχοι στην Ottawa προειδοποίησαν τον Σεπτέμβριο 2023 ότι η πόλη θα τελείωνε τη χρονιά με έλλειμμα, αφού ξεπέρασε τον προϋπολογισμό των δημοσίων έργων για να αντιμετωπίσει τις χιονοπτώσεις και τις έντονες βροχοπτώσεις στην αρχή του έτους που ήταν «σημαντικά υψηλότερες» από τον μέσο όρο των 5 τελευταίων χρόνων.

Και στο Montreal τα έξοδα που συνδέονται με τις ακραίες θερμοκρασίες και τις καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις ήταν μεταξύ των παραγόντων που έκαναν την πόλη να προσπαθεί να περιορίσει το κόστη της στα τέλη του 2023.

Περιοχή του Quebec κατακλύζεται ολοένα και περισσότερο από προκλήσεις που σχετίζονται με το νερό, μερικές από τις πιο ορατές και δαπανηρές τοπικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, όμως δηλώνει η υπηρεσία που είναι υπεύθυνη για τα υδρευτικά έργα. Εκτός από τις πλημμύρες και τις ζημιές που προκαλούν οι έντονες βροχοπτώσεις σε κατοικίες, επιχειρήσεις και υποδομές, προκαλούν και άλλα προβλήματα, όπως το ότι παρασύρουν μεγαλύτερες ποσότητες απορριμμάτων στον ποταμό St. Lawrence και από εκεί στο σύστημα φιλτραρίσματος του νερού της πόλης, το οποίο με τη σειρά του απαιτεί περισσότερα χημικά και διαδικασίες καθαρισμού. Επίσης, η πόλη έπρεπε να ενεργοποιεί πιο συχνά τις διαδικασίες απομάκρυνσης του χιονιού για να αποτρέψει τον σχηματισμό επικίνδυνου πάγου.

Εκτός από επιπλέον λειτουργικά κόστη, το Μόντρεαλ έχει διαθέσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για μέτρα μετριασμού του κινδύνου πλημμυρών λόγω έντονης βροχόπτωσης, επενδύοντας σε λύσεις που βασίζονται στη φύση, δημιουργώντας πάρκα που απορροφούν το νερό της βροχής και μειώνουν τις πλημμύρες. .Το Πάρκο Brewster του Μόντρεαλ μετατράπηκε στο λεγόμενο "πάρκο σφουγγάρι" με στόχο την άμυνα απέναντι στον κίνδυνο πλημμυρών.

Όμως οι αρχές θεωρούν ότι θα είναι δύσκολο για την πόλη να συμβαδίσει με το κόστος που σχετίζεται με την κλιματική κρίση χωρίς περισσότερα χρήματα από την επαρχιακή κυβέρνηση και νέες πηγές εσόδων πέρα από την παραδοσιακή φορολογική βάση της. Το Μόντρεαλ αύξησε τους φόρους κατοικιών κατά 4,9% για το 2024 αλλά ούτε αυτό είναι αρκετό.

Η κλιματική κρίση επηρεάζει και άλλους τομείς. Για παράδειγμα, η πόλη Sutton του Quebec αντιμετωπίζει πλέον σοβαρό πρόβλημα νερού επειδή η ξηρασία και η αύξηση του πληθυσμού λόγω τουρισμού για σκι έχουν μειώσει τα τελευταία χρόνια το νερό στις λίμνες που παρέχουν πόσιμο νερό στον ορεινό τομέα της πόλης. Έτσι ο Δήμος αναγκάστηκε να παγώσει όλα τις άδειες για κατασκευή εκατοντάδων νέων κατοικιών στην περιοχή με στόχο να εξοικονομηθεί νερό. Η πόλη χρειάστηκε να δαπανήσει δεκάδες χιλιάδες δολάρια σε νέες μελέτες για την αξιολόγηση του προβλήματος. Η πιο πρόσφατη εκτίμηση από τον Δήμο είναι ότι θα χρειαστούν έως και 20 εκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή νέων αγωγών νερού. Ο Δήμος εκτός από ένα τέτοιο κόστος έχει και αυτό που σχετίζεται με την κλιματική κρίση και συσσωρεύεται για τον δήμο.

Οι Δήμοι επιμένουν ότι αν δεν επενδύσουν τώρα στην πρόληψη, το κόστος αργότερα θα είναι πολύ μεγαλύτερο

Το Sutton και το Montreal είναι μεταξύ των δήμων του Quebec που ζητούν 2 δισεκατομμύρια δολάρια επιπλέον ετησίως από την επαρχιακή κυβέρνηση για να πληρώσουν για μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Ο πρωθυπουργός όμως της επαρχιακής κυβέρνησης έχει δεσμεύσει πολύ λιγότερα, περίπου 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια σε διάστημα πέντε ετών. Οι Δήμοι επιμένουν ότι αν δεν επενδύσουν τώρα στην πρόληψη, το κόστος αργότερα θα είναι πολύ μεγαλύτερο. Οι έγκαιρες επενδύσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους δήμους να σωθούν από το εκρηκτικό κόστος καθώς επιδεινώνεται η κλιματική κρίση, όπως ισχυρίζονται. «Είναι καλύτερα να επενδύσουμε τώρα για να προστατευτούμε από αυτό γιατί διαφορετικά πετάμε χρήματα. Είναι πολύ φθηνότερο να προλαμβάνεις την ασθένεια από το να μπαίνεις στο νοσοκομείο γιατί αρρώστησες».

Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων και ευθυνών μου ως Αντιδήμαρχος Δήμου Αθηναίων Κλιματικής Διακυβέρνησης και Κοινωνικής Οικονομίας, που μου έκανε την τιμή ο Δήμαρχος Αθηναίων να μου αναθέσει, είναι και η δράση για το κλίμα, η δίκαιη πράσινη μετάβαση αλλά και η πολιτική προστασία. Έχω ήδη οργανώσει δύο συναντήσεις και, από την πρώτη μέρα, έχουμε καθημερινή συνεργασία με τις υπηρεσίες αλλά και με τους περισσότερους αντιδημάρχους – εκ των πραγμάτων δουλεύουμε μαζί για να μειωθούν οι κίνδυνοι σε πολλά επίπεδα και, ανάλογα με το φαινόμενο, να δουλεύει η πολιτική προστασία στο επίπεδο της πρόληψης, όχι μόνο στο επίπεδο της παρέμβασης στη διάρκεια μιας κρίσης. Από όλες αυτές τις συνεργασίες, είναι φανερό ότι η κλιματική κρίση έχει κάνει έντονη την παρουσία της στην πόλη.

Κεντρικό ρόλο στην ασφάλεια της πόλης παίζει φυσικά η ενδυνάμωση της πολιτικής προστασίας, η πλήρης κινητοποίηση των υπηρεσιών του Δήμου, η αποτελεσματική συνεργασία τόσο στο εσωτερικό του Δήμου όσο και με τις άλλες υπηρεσίες και οργανισμούς όπως προβλέπεται από τους κανονισμούς για την Πολιτική Προστασία, αφού υπάρχουν ρόλοι για το Υπουργείο, την Περιφέρεια και τον Δήμο. Απαιτείται φυσικά στο καθημερινό, άμεσο, επίπεδο εγρήγορση του υπάρχοντος μηχανισμού για να μην πλημυρίζουν δρόμοι ή να μείνουν άστεγοι στον δρόμο με πολύ υψηλές ή πολύ χαμηλές θερμοκρασίες ή να μην πεθαίνουν πρόωρα άνθρωποι από καύσωνες ή υψηλή ρύπανση. Η εικόνα που έχω είναι ότι όλοι οι εργαζόμενοι είναι ευαισθητοποιημένοι και υπερβαίνουν συχνά τα όριά τους. Οι μέρες που πρέπει να είναι σε εγρήγορση έχουν πολλαπλασιαστεί, ενώ το ανθρώπινο δυναμικό, από την άλλη, έχει μειωθεί δραματικά. Αλλά είναι φανερό ότι απαιτείται πλέον και μια νέα, πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση, νέα στρατηγική και ολιστική οργάνωση, πόροι, συνεργασία με τους φορείς και τους πολίτες για να αποτρέψουμε μελλοντικές καταστροφές ως συνέπειες της εντεινόμενης κλιματικής κρίσης (αλλά και άλλων κινδύνων, όπως π.χ. οι σεισμοί ή τεχνολογικά ατυχήματα).

Δυστυχώς, δεν έχουμε τον χρόνο που χρειάζεται για να σχεδιάσουμε όλα αυτά με άνεση, και γι' αυτό έχουμε επιταχύνει τους ρυθμούς και τις πρωτοβουλίες για να παίξει η πόλη πρωταγωνιστικό ρόλο στον μετριασμό της κλιματικής κρίσης μαζί με τις άλλες πόλεις, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Αποστολής για τις 100 Κλιματικά Ουδέτερες Πόλεις. Επίσης, εργαζόμαστε για να αυξάνουμε σταθερά και καθημερινά την ανθεκτικότητα της πόλης, αλλά και την προσαρμογή της στα νέα δεδομένα που θα είναι όλο και πιο δυσμενή. Όμως σε κάθε περίπτωση η νέα στρατηγική για το κλίμα αλλά και για την ανθεκτικότητα θέλει χρόνο για να υλοποιηθεί αφού χάθηκε πολύτιμος χρόνος. Πρέπει να καλύψουμε το μεγάλο χάσμα που υπάρχει μεταξύ αναγκών και υπαρχουσών δυνατοτήτων.