Μετρώντας τις απώλειες της κλιματικής ανωμαλίας

Αυτό το καλοκαίρι του 2023 είχαμε τον θερμότερο Αύγουστο που έχει καταγραφεί στο αρχείο δεδομένων ERA5¹, καθώς και τον δεύτερο θερμότερο μήνα μετά τον Ιούλιο του 2023. Η παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας (SST) συνέχισε να αυξάνεται, η Ανταρκτική είδε άνευ προηγουμένου χαμηλά επίπεδα θαλάσσιου πάγου για αυτήν την εποχή του χρόνου, και το αρκτικό καλοκαίρι (Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος) ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί, με μεγάλη διαφορά, σύμφωνα με το τελευταίο μηνιαίο δελτίο της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus (C3S).

Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία του επιφανειακού αέρα τον Αύγουστο του 2023 ήταν 16,82°C, δηλαδή κατά 0,71°C υψηλότερη από τον μέσο όρο του 1991-2020 για τον μήνα Αύγουστο και 0,31°C μεγαλύτερη από τον προηγούμενο θερμότερο Αύγουστο του 2016.

Πολλές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου κατέγραψαν καύσωνες, αλλά και ορισμένες περιοχές του νότιου ημισφαιρίου είδαν πολύ πάνω από τις μέσες θερμοκρασίες, συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας, τμημάτων της Νότιας Αμερικής και της Ανταρκτικής. Υψηλές θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας παρατηρήθηκαν επίσης σε πολλές περιοχές του παγκόσμιου ωκεανού, καθ’ όν χρόνο οι συνθήκες Ελ Νίνιο² συνεχίζουν να αναπτύσσονται.

Ένα μήνα αφότου οι πυρκαγιές κατέστρεψαν το νησί της Ρόδου, τον Ιούλιο του 2023, η Νότια Ευρώπη είδε, προς το τέλος του καλοκαιριού, την επέλαση της φωτιάς (μια άλλη μορφή του καύσωνα) να κατακαίει όχι μόνο τα γνωστά ευάλωτα δάση των κωνοφόρων, αλλά και βορειότερα μικτά δάση, όπως αυτά της Ανατολικής Θράκης.

Οι δορυφορικές εικόνες κατέγραψαν την έκταση της καταστροφής με ένα μείγμα μεταξύ φυσικού χρώματος και ενός σύνθετου υπέρυθρου βραχέων κυμάτων για να τονίσουν το μέγεθος στο μέτωπο της φωτιάς, το οποίο είχε μήκος περίπου 70 χιλιομέτρων όταν έφτασαν οι πρώτες εικόνες γύρω στις 23 Αυγούστου. Η φωτιά δημιούργησε ένα σύννεφο καπνού που έφτασε μέχρι τα 1600 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τυνησίας. Στις εικόνες που παραθέτουμε, η καμένη περιοχή φαίνεται με σκούρο καφέ χρώμα, και βασίστηκαν στη συνδυασμένη λήψη από δύο πανομοιότυπους δορυφόρους, ο καθένας από τους οποίους ήταν εφοδιασμένος με μια καινοτόμο πολυφασματική απεικόνιση υψηλής ανάλυσης ευρείας ζώνης με 13 φασματικές περιοχές για την παρακολούθηση των αλλαγών στη γη και τη βλάστηση.

Για την συνδρομή στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Χαρτογράφησης Έκτακτης Ανάγκης «Copernicus» ενεργοποιήθηκε για απεικονίσεις σε πραγματικό χρόνο στη Βόρεια Αττική, τη Ροδόπη, την Εύβοια, την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και την Ανατολική Μακεδονία. Η υπηρεσία χρησιμοποίησε δορυφορικές παρατηρήσεις για να βοηθήσει τις αρχές πολιτικής προστασίας και, σε περιπτώσεις καταστροφής, τη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια που καλείται να ανταποκριθεί σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Όμως αυτά δεν ήταν αρκετά για να σώσουν – όχι τόσο τα διαρκώς φλεγόμενα μεσογειακά δάση με τη χαλέπιο πεύκη, αλλά ούτε και τα βορειότερα και πιο ανθεκτικά, όπως αυτά της Ανατολικής Ροδόπης. Στο γνωστό δάσος της Δαδιάς καταγράφηκε η μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά της Ευρώπης των τελευταίων 40 χρόνων (περίπου 800.000 στρέμματα). Οι προσπάθειες δεκαετιών για μια ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση – έργο κυρίως των ΜΚΟ – πρέπει τώρα να ξεκινήσουν από την αρχή.

Βέβαια, στις ήδη υπάρχουσες συνθήκες στις οποίες υπεισέρχεται και η τυχαιότητα, η κλιματική αλλαγή και η αλλαγές στις χρήσεις γης αναμένεται να κάνουν τις δασικές πυρκαγιές πιο συχνές και πιο έντονες, ακόμη και στο άμεσο μέλλον. Το προοίμιο αυτής της νέας εποχής ήδη καταγράφεται στις βάσεις δεδομένων, όπως αυτή της ESA που ενεργοποίησε ξανά τον Παγκόσμιο Άτλαντα των Πυρκαγιών με δεδομένα από ολόκληρο τον κόσμο.

Μετά από εβδομάδες καύσωνα και πυρκαγιών, καταρρακτώδεις βροχές κατέληξαν σε εκτεταμένες πλημμύρες στην κεντρική Ελλάδα στις αρχές Σεπτεμβρίου 2023. Κατά τη διάρκεια της τετραήμερης καταιγίδας που ξεκίνησε στις 4 Σεπτεμβρίου, τα νερά βύθισαν σπίτια, μετέτρεψαν τους δρόμους σε ορμητικά ποτάμια και παρέσυραν αυτοκίνητα στη θάλασσα. Οι έντονες βροχοπτώσεις τροφοδοτήθηκαν από ένα ακινητοποιημένο σύστημα καταιγίδας χαμηλής πίεσης που αποκόπηκε από το κεντρικό ρεύμα ενός κυκλώνα, γνωστό και ως «χαμηλό αποκοπής». Αυτή η καταιγίδα ήταν παρόμοιας φύσης με το χαμηλό που προκάλεσε βροχές στην Ισπανία στις 3 Σεπτεμβρίου και αποτελεί μέρος ενός ασυνήθιστου καιρικού συστήματος με την ονομασία Ωμέγα, στο οποίο μια ζώνη υψηλής πίεσης βρίσκεται ανάμεσα σε δύο περιοχές χαμηλής πίεσης. Αυτό το καιρικό σύστημα ευθύνεται τόσο για τον μη εποχικό φετεινό καύσωνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, όσο και για τις καταστροφικές πλημμύρες στην Ισπανία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Τουρκία.

Η Στερεά Ελλάδα δέχτηκε μια από τις πιο σκληρές καταιγίδες, με ποσά ρεκόρ να σημειώνονται στην περιοχή της Θεσσαλίας κατά τη διάρκεια της 5ης Σεπτεμβρίου. Τα υψηλότερα επίπεδα βροχόπτωσης, 910 χιλιοστά, μετρήθηκαν στη Ζαγορά, ένα από τα χωριά του Πηλίου. Για σύγκριση, η πρωτεύουσα της Αθήνας δέχεται κατά μέσο όρο περίπου 400 χιλιοστά το χρόνο. Τα νερά του ποταμού Κραυσίδωνα, που πηγάζει από το Πήλιο, έσπασαν τις όχθες του στο ύψος του Βόλου και κατέστρεψαν στο πέρασμά τους μια γέφυρα. Αρκετά χωριά κατά μήκος του Πηνειού και των παραποτάμων του πλημμύρισαν από νερό κατά τη διάρκεια της καταιγίδας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα και πρόχειρες εκτιμήσεις, περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι κινδύνεψαν αλλά τελικά διασώθηκαν από περιοχές με χαμηλό υψόμετρο. 

Πλημμύρες κοντά στη Λάρισα, την πρωτεύουσα της Θεσσαλίας και μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας, μπορούμε τώρα να δούμε και στις δορυφορικές εικόνες. Τα προάστια της πόλης πλημμύρισαν, αφού ο Πηνειός ποταμός έσπασε τις όχθες του. Παρόλο που το νερό κατά μήκος του Πηνειού είχε αρχίσει να υποχωρεί στις 11 Σεπτεμβρίου, οι πλημμύρες κατά μήκος του ποταμού μπορούσαν ακόμα να φανούν σε εικόνες από το Φασματοραδιόμετρο Μέτριας Ανάλυσης (MODIS) στον δορυφόρο Terra της NASA. Σύμφωνα με πληροφορίες, το ποτάμι ήταν ακόμα 2 μέτρα πάνω από τα ασφαλή επίπεδα.

Το ίδιο σύστημα χαμηλής πίεσης προκάλεσε θανατηφόρες πλημμύρες στην ανατολική Βουλγαρία και τη δυτική Τουρκία επίσης στις 5 Σεπτεμβρίου, αλλά χαλάρωσε την επόμενη μέρα. Στην Ελλάδα, η καταιγίδα υποχώρησε σταδιακά μέχρι το βράδυ της 7ης Σεπτεμβρίου. Μερικοί από τους μετεωρολογικούς σταθμούς του Meteo σταμάτησαν να εκπέμπουν λόγω διακοπών ρεύματος, αλλά κατά τη διάρκεια της τετραήμερης καταιγίδας κατέγραψαν τη μεγαλύτερη σωρευτική βροχή στην περιοχή της Θεσσαλίας. Δυστυχώς, υπήρξαν και ανθρώπινα θύματα, ενώ οι ζημιές στις καλλιέργειες και στο ζωϊκό κεφάλαιο είναι ανυπολόγιστες.

Ο Μεσογειακός Τυφώνας (Medicane) με την ονομασία Ντάνιελ έπληξε αρχικά την Ελλάδα (όπου εμφανίστηκε στις 4 Σεπτεμβρίου) προτού διασχίσει τη Σαχάρα και εξελιχθεί σε γενικευμένη καταιγίδα στη Μεσόγειο με τη μορφή τροπικού κυκλώνα. Αυτό που βοήθησε στην ενίσχυση του Ντάνιελ καθώς πλησίαζε τη Βόρεια Αφρική ήταν το ασυνήθιστα ζεστό νερό της Μεσογείου, φέρνοντας ανέμους 70–80 χλμ/ώρα, σύμφωνα με το Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο της Λιβύης. Η καταστροφή προήλθε κυρίως από τις ακραίες βροχοπτώσεις, με σύνολα βροχής 24 ωρών από 150 έως 240 mm. Αυτές οι βροχές προκάλεσαν στη Λιβύη την κατάρρευση δύο φραγμάτων, με αποτέλεσμα οι ξαφνικές πλημμύρες να έχουν μέχρι σήμερα αφανίσει χιλιάδες κτίρια και χιλιάδες ανθρώπους.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωσε ότι «μόνο 3.958 πτώματα ανθρώπων έχουν ανασυρθεί και ταυτοποιηθεί», ενώ άλλα 9.000 εξακολουθούν να αγνοούνται. Για τα ζώα δεν υπάρχει ακόμα επίσημη καταμέτρηση. Από την άλλη μεριά, το Υπουργείο Εσωτερικών της κυβέρνησης της ανατολικής Λιβύης δήλωσε ότι συνολικά 5.300 άνθρωποι έχουν επιβεβαιωθεί μέχρι στιγμής ως νεκροί στις πλημμύρες, ενώ οι ομάδες βοήθειας και ορισμένοι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι 10.000 άνθρωποι αγνοούνται, ενώ φοβούνται ότι οι νεκροί, είτε κάτω από τα συντρίμμια των σπιτιών είτε κάπου μέσα στα πλημμυρικά νερά, είναι πολύ περισσότεροι. Τα συγκλονιστικά στατιστικά στοιχεία δεν αντανακλούν παρά ένα μικρό μέρος της άνευ προηγουμένου αυτής τραγωδίας. 

Ο κόσμος είναι πιο ζεστός από ό,τι ήταν εδώ και χιλιάδες χρόνια, και κάθε τόσο ακούμε το καμπανάκι του κινδύνου να ηχεί ακόμα και στις πιο ασφαλείς και οργανωμένες περιοχές της Γης. Οι προειδοποιήσεις αντηχούν στα βρεγμένα βουνά του Βερμόντ, όπου δύο μήνες βροχής έπεσαν μόλις σε δύο ημέρες. Φωνάζουν από τους ζεματισμένους δρόμους του Τέξας και της Φλόριντα, της Ισπανίας και της Κίνας. Αναδύονται από τους ωκεανούς, όπου οι θερμοκρασίες έχουν εκτοξευθεί σε επίπεδα που θεωρούνται «πέρα από ακραία» και τελικά εμφανίζονται σε άνευ προηγουμένου πυρκαγιές που εξακολουθούν να καίνε στον Καναδά, στέλνοντας σύννεφα καπνού στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι επιστήμονες λένε ότι δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτή η κακοδαιμονία δεν είναι προσωρινή, προκλήθηκε από την κλιματική αλλαγή και θα συνεχίσει να εντείνεται καθώς ο πλανήτης ανεβάζει θερμοκρασία. Η έρευνα δείχνει ότι οι ανθρώπινες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, ιδιαίτερα από την καύση ορυκτών καυσίμων, έχουν αυξήσει τη θερμοκρασία της Γης κατά περίπου 1,2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Αν η κοινωνία δεν αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ταξιδεύουν, παράγουν ενέργεια και καταναλώνουν τρόφιμα, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία πρόκειται να αυξηθεί κατά περισσότερο από 3 βαθμούς Κελσίου, και, σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, η ατμόσφαιρα θα εξαπολύσει καταστροφές που θα κάνουν τις φετεινές να φαίνονται υποφερτές, αποδεκτές και εν τέλει ήπιες.

Το μόνο ερώτημα, λένε οι επιστήμονες, είναι το πότε τελικά οι συναγερμοί θα είναι αρκετά δυνατοί για να κάνουν τους ανθρώπους να ξυπνήσουν. «Αυτό που ζούμε δεν είναι το νέο φυσιολογικό», είπε μια κλιματολόγος από το Imperial College του Λονδίνου. «Δεν ξέρουμε άλλωστε ποιο θα είναι το νέο φυσιολογικό. Θα είναι αυτό που θα προκύψει όταν θα σταματήσουμε να καίμε ορυκτά καύσιμα… αλλά ίσως δεν θα είμαστε κοντά για να το ζήσουμε».

1. Το C3S ERA5 είναι η τεχνολογία πέμπτης γενιάς για την παρακολούθηση του παγκόσμιου κλίματος που καλύπτει την περίοδο από τον Ιανουάριο του 1940 έως σήμερα1. Παράγεται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus (C3S) και παρέχει ωριαίες εκτιμήσεις ενός μεγάλου αριθμού μεταβλητών ατμοσφαιρικού, χερσαίου και ωκεάνιου περιβάλλοντος. Τα δεδομένα καλύπτουν τη Γη σε ένα πλέγμα 31 χιλιομέτρων και «διαβάζουν» την ατμόσφαιρα χρησιμοποιώντας 137 επίπεδα από την επιφάνεια μέχρι το ύψος των 80 χιλιομέτρων.

2. Ελ Νίνιο: ωκεάνιο φαινόμενο με επίκεντρο τον Ανατολικό Ειρηνικό (ακτές του Περού) με θερμοκρασιακές διαταραχές που μπορούν να επηρεάσουν ολόκληρο τον πλανήτη. Οι μεταβολές του El Niño μπορούν ως ένα βαθμό να προβλεφθούν με μια ολιστική στατιστική προσέγγιση, χρησιμοποιώντας τον δείκτη ΜΕΙ (Multivariate El Niño Southern Oscillation Index).

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr