Αποκομίζοντας κέρδη σε ξεχασμένους τόπους: H Βόρεια Εύβοια σε πρώτο πλάνο

«Αποχωρούν τα εναέρια μέσα και η φωτιά θα είναι πλέον ανεξέλεγκτη. Εκκενώστε αμέσως». Αυτό ήταν το μήνυμα που ακούστηκε από τα μεγάφωνα της κατασκήνωσης στην παραλία της Αγίας Άννας. Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος ήταν εκεί με την οικογένειά του για τις καλοκαιρινές διακοπές τους. Προηγούμενη εμπειρία από εκκενώσεις σε πυρκαγιές δεν είχαμε, έτσι οι περιγραφές του Γιάννη αλλά και οι μαρτυρίες των κατοίκων αργότερα για την εκκένωση της Βόρειας Εύβοιας, με κανέναν να μη γνωρίζει πότε θα γυρίσει στο σπίτι του και αν θα βρει σπίτι για να γυρίσει, αν θα βρει δάσος για να δουλέψει, ήταν πραγματικά γροθιά στο στομάχι. «Μας άφησαν και καήκαμε… για εννέα ολόκληρες μέρες η πυρκαγιά έκανε τουρισμό στην Βόρεια Εύβοια, καίγοντας τα δάση από τον Ευβοϊκό μέχρι το Αιγαίο, χωρίς να υπάρξει η παραμικρή παρέμβαση» θα μας πει στη συνέχεια ένας κάτοικος.

Η μεγαλύτερη καταστροφή του ελληνικού κράτους

Περισσότερα από 500.000 στρέμματα δάσους έγιναν στάχτη στη Βόρεια Εύβοια, ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει ο Δήμαρχος Λίμνης, Μαντουδίου και Αγίας Άννας, Γιώργος Τσαπουρνιώτης 3.000 ζώα παραγωγής και άγνωστο πόσα άγρια ζώα έχασαν τη ζωή τους, 4.000 σμήνη μελισσών, 800-1.000 κτίρια υπέστησαν ζημιές (με πολλά απ’ αυτά να έχουν υποστεί ολοκληρωτική καταστροφή), 700.000 ελαιόδεντρα κάηκαν ολικώς ή μερικώς με τα 195.000 να είναι δέντρα αιώνων, ενώ κάηκαν επίσης πάνω από 15.000 άλλα καρποφόρα δέντρα όπως καρυδιές, μανταρινιές και ροδιές. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος των Δασεργατών και Ρητινοσυλλεκτών, Βαγγέλης Γεωργαντζής, τα πραγματικά στρέμματα του δάσους που χάθηκαν με την φωτιά δεν ήταν 500.000 αλλά 1.000.000. «Τα 500.000 στρέμματα που υπολόγισαν οι αρμόδιες υπηρεσίες, όπως διευκρινίζει, ήταν οι επίπεδες επιφάνειες. Μαζί με τις κοιλάδες και τα φαράγγια τα καμένα ξεπερνούν το 1.000.000 στρέμματα». 

Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας καταστροφής 

Ο Ιωάννης Μάστορης με σπουδές και μεταπτυχιακά στο Λονδίνο, παράτησε μια πολλά υποσχόμενη καριέρα, εγκατέλειψε την πόλη και εγκαταστάθηκε στην Βόρεια Εύβοια όπου με αγώνα, μεράκι και αγάπη δημιούργησε μια φάρμα φυσικής καλλιέργειας με περισσότερα από 250 είδη δέντρων, βοτάνων και λουλουδιών από ολόκληρο τον κόσμο. Το κτήμα του κάηκε ολοσχερώς. Είδε τον αγώνα δέκα χρόνων να καταστρέφεται μέσα σε μια στιγμή.

«Τον χειμώνα του 2020/2021 στην Εύβοια είχαμε χιόνι, πολύ και βαρύ, “πασπαλούδα” το λένε εδώ και σε πολλά μέρη που το δάσος ήταν πυκνό, σχεδόν το ⅓ των δένδρων είχε σπάσει και είχε πέσει. Όταν τα χιόνια λιώσανε και φάνηκε η καταστροφή, πήρα μια φίλη τηλέφωνο που είχε σπίτι στους Παπάδες και της είπα επί λέξη: “Λίζα φέτος θα καούμε”. Δυστυχώς, κανείς δεν έκανε τίποτα γι’ αυτό, παρά μόνο κόψαν τα δένδρα που είχαν πέσει και φράζαν τους ασφάλτινους δρόμους και κάποιους κεντρικούς δασικούς που έπρεπε να έχουν πρόσβαση είτε για μαντριά, αποθήκες και δεξαμενές. Το αποτέλεσμα ήταν ότι φτάσαμε στο καλοκαίρι και στον καύσωνα με τεράστιες ποσότητες ξερής καύσιμης ύλης σε σχέση με άλλες χρονιές. Δυστυχώς, οι πολιτικές, η απαξίωση της επαρχίας και η εγκατάλειψη της από το κράτος έχουν διώξει τον κόσμο μακριά από τα χωριά και από το δάσος. Το δάσος κάποτε ήταν προσβάσιμο, όχι μόνο από τους ρετσινάδες, αλλά από πολλές άλλες δραστηριότητες. Οι άνθρωποι ζούσαν από αυτό και το προστάτευαν μόνοι τους σε περιπτώσεις πυρκαγιάς, με κλαδιά, με το λιγοστό νερό που μπορούσαν να κουβαλήσουν, και με βασικό όπλο το αντιπύρ. Σταμάταγαν δηλαδή την φωτιά με φωτιά που άναβαν ελεγχόμενα αφού στο μόνο μέρος που σταματάει μια μεγάλη φωτιά είναι τα καμένα και η θάλασσα. Δεν ξέρω αν η Εύβοια κάηκε από λάθος ή αν υπήρξε πολιτικό σχέδιο, ξέρω ότι η Εύβοια δεν είναι Μάτι σε καμία περίπτωση. Στην Εύβοια ο μισός τουλάχιστον πληθυσμός είναι αγρότες με τρακτέρ που όλοι έχουν ένα ραντιστικό που γίνεται πυροσβεστικό ανάγκης, είναι υλοτόμοι, ρετσινάδες, κτηνοτρόφοι, είναι μάχιμοι δεν είναι παραθεριστές σε παραθαλάσσιο θέρετρο με άναρχη δόμηση και αδιέξοδα σε όλη την παραλία».

Η Μαρία Εξάρχου είναι ιδιοκτήτρια ξενοδοχείου στην παραλία της Αγίας Άννας. Στις 5 Αυγούστου του 2021 είδε το ξενοδοχείο της να αδειάζει. «Όπως είναι τώρα γεμάτο, έτσι ήταν και τότε. Με προκαταβολές τις οποίες επιστρέψαμε αμέσως. Είναι σκληρό, ο κόσμος καμιά φορά δεν καταλαβαίνει την κατάσταση του άλλου, τον πόνο του» μας αφηγείται, μιλώντας για το μέγεθος της οικονομικής ζημιάς που υπέστη και τις προκαταβολές που έπρεπε να επιστρέψει αμέσως, την ίδια στιγμή της καταστροφής. Τη ρωτάμε πώς εξαπλώθηκε η φωτιά χωρίς αέρα και μας απαντά: «Τρεις μέρες έκαιγαν οι εστίες και δεν έστειλαν καμία δύναμη κατάσβεσης. Στα χωριά Κεράνεια και Κουρκουλοί είχαν μείνει οι νέοι και προσπαθούσαν να σβήσουν την φωτιά. Παρακαλούσαν την πυροσβεστική να στείλει τουλάχιστον ένα όχημα αλλά δεν πήγε κανείς. Στις 5 Αυγούστου το απόγευμα που πήγα προς τους Παπάδες η φωτιά φαινόταν στο Ξηρό Όρος προς τον Ευβοϊκό. Δεν είχε βγει ακόμη από εκεί. Παρακαλούσαμε να στείλουν ένα αεροπλάνο. Ήταν ακόμη νωρίς. Δεν έστειλαν τίποτα. Εάν έσβηναν εκεί την φωτιά δεν θα γινόταν τίποτα. Μετά από μέρες ήρθαν οι Ρουμάνοι και αρχίσαν να κάνουν αντιπύρ. Ό,τι έκαναν δηλαδή οι άνθρωποι στα χωριά που γνώριζαν πως να αντιμετωπίζουν την φωτιά ».

«Η πυροσβεστική; Ανεπαρκής. Δεν είχε ένα σοβαρό σχέδιο για την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Οι κάτοικοι των χωριών αναδείχτηκαν σε ήρωες αφού έσωσαν τα χωριά τους. Αν είχαν υπακούσει στις εντολές για εκκένωση όλα τα χωριά της Βόρειας Εύβοιας θα είχαν καεί» μας λέει ο δασολόγος Ηλίας Αποστολίδης. 

Οι κάτοικοι της Βόρειας Εύβοιας μόλις είδαν τι έγινε στο χωριό Ροβιές, όπου οι κάτοικοι υπάκουσαν και εκκένωσαν το χωριό και η πυροσβεστική δεν πήγε ποτέ για να το σώσει, αρνήθηκαν να αφήσουν τα χωριά τους στο έλεος της καταστροφής, παρά τις απειλές που τους ασκήθηκαν για συλλήψεις. Υποστηρίζουν δε ότι υπήρξε εντολή μη κατάσβεσης. Σύμφωνα με τον δικηγόρο Τρύφωνα Κόλλια, δεν είναι μόνο οι πολίτες που ισχυρίζονται ότι οι πυροσβέστες είχαν εντολές να μην σβήσουν την φωτιά και να αφήσουν την Βόρεια Εύβοια να καεί, αλλά και ο ίδιος ο περιφερειάρχης. «Δόθηκε εντολή μη κατάσβεσης είχε πει ο περιφερειάρχης, δυστυχώς, η Βόρεια Εύβοια είναι η μοναδική περίπτωση που δεν συστάθηκε καμία επιτροπή και αναζήτηση και απόδοση ευθυνών». 

Σχετικά με τη μη επέμβαση και τις απειλές της πυροσβεστικής για συλλήψεις των κατοίκων που έσπευσαν να βοηθήσουν στην πυρόσβεση ο υποστράτηγος ε.α της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, Ευθύμιος Γεωργακόπουλος θα πει: «Ακόμη και ο πολίτης όταν συμβεί κάτι πρέπει να επέμβει. Εάν δεν το κάνει μπορεί να του ασκηθεί δίωξη. Συνεπώς ο πυροσβέστης εξυπακούεται ότι θα επέμβει. Άρα θα πρέπει να διερευνηθούν οι μαρτυρίες για εντολή μη κατάσβεσης ». 

«Πιστεύω ότι η φωτιά αυτή δεν ήταν τυχαία. Ήταν βαλτή. Κάποιος γνωστός μηχανικός μου είπε ότι η Βόρεια Εύβοια έχει πολλά μεταλλεύματα σε πολύ επιφανειακό έδαφος. Επειδή είναι δάσος οι εξορύξεις απαγορεύονταν. Αυτό θα φανεί σε βάθος δεκαετίας, γιατί αυτοί δουλεύουν με μακροπρόθεσμα σχέδια. Και το γεγονός ότι η Εύβοια έμεινε εκτός ανάπτυξης ήταν σκόπιμο. Τόσο όμορφη περιοχή με τέτοιες παραλίες και με τα μεταλλεύματα ήταν πάντα τρίτη ζώνη. Δώσαμε αγώνες για να περιοριστεί λίγο αυτή η βιομηχανία και να αναπτυχθεί ο τουρισμός» μας λέει η Μαρία Εξάρχου, σωματικά και ψυχικά κουρασμένη από τη ζημία που έχει υποστεί, καθώς πέραν της πυρκαγιάς, το ξενοδοχείο της υπέστη και καταστροφές από τα φερτά υλικά και την λάσπη που έφερε η πλημμύρα που ακολούθησε.  

Το σπίτι του Νίκου Βαμβακά κάηκε ολοσχερώς. Έμεινε μόνο η πέτρινη περίφραξη αλλά με το που την ακουμπάς διαλύεται και γίνεται χώμα. Τον βρήκαμε μαζί με μαστόρους να το ανακατασκευάζει και τον ρωτήσαμε πώς βιώνει ένας άνθρωπος μια τέτοια καταστροφή. «Καρκίνος» μας απαντά και τον πιάνουν τα κλάματα, «η σύζυγος μου μετά από αυτό έπαθε καρκίνο του στήθους». «Ήρθε μια φλόγα από το βουνό και κατάπιε το σπίτι» αφηγείται και το πρόσωπο του μεταμορφώνεται από τον τρόμο. Αναβιώνει τον πανικό της καταστροφής, ακούει ξανά την φωτιά να κατεβαίνει με θόρυβο και ξεσπά σε λυγμούς. Δεν μπορεί να συνεχίσει. Η αποζημίωση που πήρε είναι μόνο 33.000 ευρώ. Ελπίζει στο μέλλον να πάρει και το υπόλοιπο ποσό που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί το σπίτι του. 

Το σχέδιο ανασυγκρότησης και η ιδιωτικοποίηση του χωρικού σχεδιασμού

Η βιβλικών διαστάσεων πυρκαγιά στη Βόρεια Εύβοια χαρακτηρίστηκε ως η μεγαλύτερη καταστροφή που συνέβη ποτέ στην ιστορία του ελληνικού κράτους. Έκτοτε βέβαια προστέθηκαν δυστυχώς και άλλες… Οι εικόνες από την καταστροφή έκαναν το γύρω του κόσμου και απασχόλησαν για μέρες όχι μόνο τον ελληνικό αλλά και τον ξένο Τύπο. Πέρα από την τεράστια οικολογική καταστροφή, ρητινοσυλλέκτες, μελισσοκόμοι, υλοτόμοι, κτηνοτρόφοι, ελαιοπαραγωγοί, καθώς και επαγγελματίες του τουρισμού καταστράφηκαν. «Για μας το δάσος ήταν το σπίτι μας, ήταν η δουλειά μας, η ηρεμία μας. Ήταν ότι χρειάζεται ένας άνθρωπος για να ζει μια ήρεμη ζωή. Ένα κακούργημα έγινε στον τόπο μας» ψελλίζει ο Βαγγέλης Γεωργαντζής. 

«Η τοπική κοινωνία βιώνει την καταστροφή αυτή σαν μια ημερομηνία σταθμό αφού οι ζωές μας έχουν αλλάξει εντελώς» μας λέει ο Νίκος Ψαρρός από την Πρωτοβουλία Δημοτών για τη διάσωση, την προστασία και την αναγέννηση του δάσους «Η Φωνή του Δάσους» στη διημερίδα που διοργάνωσαν οι ενεργοί πολίτες στη Λίμνη Εύβοιας με αφορμή το Σχέδιο Ανασυγκρότησης της Βόρειας Εύβοιας, το οποίο η ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε σε μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση με την ονομασία «ΔΙΑΖΩΜΑ». Και εδώ είναι το μεγάλο παράδοξο. Το κράτος φαίνεται να απεμπολεί τον ρόλο του, αναθέτοντας σε μια ΑΜΚΕ να το αντικαταστήσει και να σχεδιάσει το μέλλον μιας ολόκληρης περιοχής και των ανθρώπων που ζουν εκεί. 

Το ελληνικό κράτος εκχώρησε τα δικαιώματά του για τον χωρικό σχεδιασμό σε έναν ιδιωτικό φορέα και εκείνος τώρα με σειρά του ζητάει χορηγίες από άλλους ιδιώτες για να υλοποιήσει έναν αυθαίρετο σχεδιασμό. «Οι μελέτες δεν επελέγησαν από το κράτος και το κράτος δεν πλήρωσε για αυτές τις μελέτες αλλά όλες είχαν από ένα χορηγό » επισημαίνει η κ. Καραμανώφ. Ιδιωτικά ιδρύματα, γραφεία μελετών καθώς και εταιρείες μάρκετινγκ του τουρισμού είναι μερικοί από τους αναδόχους των μελετών, με τους πολίτες να ανησυχούν για το αυτονόητο: ότι δηλαδή καμία εταιρεία δεν δωρίζει μια χωροταξική μελέτη χωρίς να προσδοκά τίποτα.

«Η διαβούλευση δεν είναι μια ενοχλητική διαδικασία αλλά απαραίτητη για να πάρουμε τη γνώμη των πολιτών. Οι γνωμοδοτήσεις των ειδικών επιστημόνων και των κατοίκων είναι απαραίτητες για τις αποφάσεις που θα παρθούν» θα πει για την θεσμοθετημένη από την Ε.Ε. διαδικασία της διαβούλευσης, η τ. Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, Μαρία Καραμανώφ. «Νομίζω ότι πρέπει να αφουγκράζεσαι τους ανθρώπους που ζουν και δουλεύουν 40 χρόνια μέσα στο δάσος. Πιστεύω ότι αυτοί είναι οι πιο κατάλληλοι για να εκφέρουν γνώμη για το πως πρέπει να γίνει η αναγέννηση του δάσους. Το σχέδιο που έχουν εκπονήσει είναι καθαρά θεωρητικό» συμπληρώνει η Μαρία Εξάρχου. 

«Για πρώτη φορά στα μεταπολιτευτικά χρόνια της Ελλάδας παραβιάζεται ανερυθρίαστα το Σύνταγμα και το Ενωσιακό Δίκαιο. Σύμφωνα με το Σύνταγμα ο χωρικός σχεδιασμός γίνεται με δυο τρόπους. Από το κράτος ή από τον ιδιωτικό τομέα αλλά με συγκεκριμένες διαδικασίες. Δηλαδή με ανοιχτό διαγωνισμό. Εδώ ακολουθήθηκε ένας τρίτος δρόμος που ούτε το Σύνταγμα, ούτε το Ενωσιακό Δίκαιο δίνουν τέτοιο δικαίωμα στον πρωθυπουργό για απευθείας ανάθεση» αναφέρει η έμπειρη δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου της χώρας, κ. Καραμανώφ.

Οι κάτοικοι και οι επαγγελματίες είναι σε επιφυλακή για τον γενικότερο πολεοδομικό σχεδιασμό ώστε να δουν τις προθέσεις του Σχεδίου Ανασυγκρότησης για το μέλλον της περιοχής. «Μια περιοχή που καίγεται, που καταστρέφεται, υποτιμάται. Η οικονομική αξία της γης πέφτει. Στη Βόρεια Εύβοια όλα τα παράλια τα αγοράζουν Ισραηλινοί. Αγοράζουν ακόμη και μέσα στα καμένα. Από που ξεφύτρωσαν αυτοί; Αγοράζουν τζάμπα καμένη γη. Οι αξίες έπεσαν κατακόρυφα και τα σχέδια γίνονται για τις επενδύσεις των λίγων. Εμείς θα πάμε εργαζόμενοι σε αυτούς τους λίγους με μεροκάματα πείνας» λέει ο Βαγγέλης Γεωργαντζής.  

Στον δημόσιο λόγο στην Ελλάδα σήμερα η καταστροφή της Βόρειας Εύβοιας παρουσιάζεται σαν ευκαιρία ανασυγκρότησης με το σχέδιο να βασίζεται κυρίως σε δυο πυλώνες. Το νέο δάσος και τον αυτοκινητόδρομο Χαλκίδας- Ιστιαίας. Ωστόσο όταν ο επανασχεδιασμός γίνεται χωρίς όρια, χωρίς τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και χωρίς το κράτος να έχει τον κύριο λόγο και τον απόλυτο έλεγχο ώστε να τηρηθούν οι περιορισμοί που επιβάλλει το Σύνταγμα η παλιά ταυτότητα θα χαθεί και το νέο δάσος δεν θα είναι δάσος αλλά άλσος… Ένας καλός δρόμος που να συνδέει την Βόρεια Εύβοια με την Χαλκίδα είναι ζητούμενο των κατοίκων εδώ και πολλά χρόνια. Από το 1965 όταν πρωτοέγινε η χάραξη.

Ωστόσο «είναι αυτός ο δρόμος αυτός που έχει ανάγκη η περιοχή ώστε να βελτιωθεί η ζωή των κατοίκων και των επισκεπτών ή πρόκειται για μια παγίδα που απειλεί να φέρει επιπλέον πιέσεις και να μετατρέψει την Βόρεια Εύβοια σε μια δεύτερη Κορινθία αλλά χωρίς τον προαστιακό σιδηρόδρομο» όπως μας λέει το ιστορικό στέλεχος των ΠΡΑΣΙΝΩΝ, Γιάννης Παρασκευόπουλος. Υπέρ της διάνοιξης του δρόμου είναι και ο Δήμαρχος, Γ. Τσαπουρνιώτης ωστόσο «δεν μιλάμε για έναν εθνικό δρόμο σαν αυτόν της Κορίνθου αλλά για έναν άνετο δρόμο» αναφέρει. 

«Η Εύβοια είναι όμορφη, έχει μικρή ανάπτυξη, παρθένα τοπία και είναι κοντά στην Αθήνα. Άλλος μπορεί να τη βλέπει σαν μια νέα Φλόριντα, άλλος ως πεδίο για ανεμογεννήτριες, άλλος να βλέπει αεροδρόμια και τουριστικές κατοικίες, ενώ κάποιος άλλος να βλέπει ότι η Εύβοια πρέπει να ξαναβρεί το δρόμο της με τους ρυθμούς της φύσης και των κατοίκων της» λέει η κ. Καραμανώφ θέτοντας ρητορικά τα ερωτήματα: «Πώς λοιπόν θα παρθεί η απόφαση για το στρατηγικό σχεδιασμό της Εύβοιας; Και με ποια διαδικασία θα ληφθούν οι αποφάσεις; »… 

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε χάρη στην υποστήριξη και την χρηματοδότηση του οργανισμού Journalismfund Europe στο πλαίσιο του προγράμματος European Cross-Border Grant programme